ปูมราชธรรม

ปูมราชธรรม
กวี	ไม่ปรากฏ
ประเภท	คำสอน
คำประพันธ์	ร้อยแก้วและร้อยกรอง (แต่งเป็นร่าย)
ยุค	สมัยอยุธยา
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมวรรณศิลป์

ปูมราชธรรม เป็นวรรณกรรมสมัยอยุธยาประพันธ์ด้วยรูปแบบทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง

เนื้อหาว่าด้วยราชธรรมคำสอนสำหรับพระมหากษัตริย์ ขุนนางและบุคคลทั่วไป ผู้แต่งน่าจะเป็นบุคคลสำคัญยิ่งผู้หนึ่ง อาจเป็นพระสงฆ์หรือพราหมณ์ซึ่งดำรงสถานะราชครูที่พระมหากษัตริย์เคารพนับถือ แต่งในรัชกาลใดไม่ปรากฏแน่ชัด สุมาลี วีระวงศ์ สันนิษฐานว่าปูมราชธรรมเรียบเรียงขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชและไม่น่าจะแต่งแล้วเสร็จในรัชกาลเดียว

เนื้อหา

ส่วนคำประพันธ์ที่เป็นร้อยกรองนั้นแต่งเป็นร่ายและมีโคลงแทรกอยู่ 2 บท ปรากฏอยู่ในเนื้อหาตอนที่ว่าราชวิจารธรรม เนื้อหาแบ่งเป็น 3 ส่วน ส่วนแรกเป็นคำสอนสำหรับกษัตริย์ ว่าด้วยสิ่งที่กษัตริย์ควรทำ ส่วนที่ 2 สำหรับกษัตริย์และขุนนาง ว่าด้วยราชพยัตติธรรมหรือความฉลาดรู้แจ้ง 9 ประการ หรือเรื่องเกี่ยวกับเนาวพยัตติ และส่วนที่ 3 เป็นคำสอนสำหรับพระมหากษัตริย์ ขุนนางและบุคคลทั่วไป ว่าด้วยราชวิจารธรรม ซึ่งเนื้อหากล่าวถึงกลศึก การใช้ขุนนาง และการเลือกมเหสี

ต้นฉบับและการเผยแพร่

เอกสารต้นฉบับเป็นสมุดไทยขาวเขียนด้วยอักษรไทย ที่มีลักษณะคล้ายอักษรไทยย่อ ซึ่งนิยมใช้ในสมัยอยุธยาตอนปลาย จำนวน 38 พับ ขนาดกว้าง 11.5 เซนติเมตร ยาว 33 เซนติเมตร เขียนด้วยหมึกดำ สมุดไทยอยู่ในสภาพสมบูรณ์ที่สุด ไม่มีรอยกัดกินของมอดหนังสือหรือฉีกขาดใด ๆ หน้าแรกบอกชื่อเรื่อง "ปูมราชธรรม"

ต้นฉบับนี้เก็บรักษาอยู่ที่แผนกเอกสารตะวันออกที่หอสมุดแห่งชาติฝรั่งเศส ในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส โดยนายปรีดี พิศภูมิวิถี เป็นผู้ค้นพบต้นฉบับและได้ขอถ่ายสำเนากลับมายังประเทศไทยและมอบให้แก่กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร ต่อมากรมศิลปากรทำการตรวจชำระสำเนาต้นฉบับและจัดพิมพ์เผยแพร่ในปี พ.ศ. 2545