ท้าวศรีสัจจา (มิ)

ท้าวศรีสัจจา (มิ) หรือเรียกกันว่า เจ้าคุณประตูดิน เป็นสตรีฝ่ายใน ได้ว่าราชการสิทธิขาดต่างพระเนตรพระกรรณในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ที่ทำงานของท่านอยู่ใกล้กับประตูดิน คอยดูแลคนเข้าออก ออกนั่งว่าการ (เช่น รับพวกขอเฝ้า เป็นต้น) เป็นที่เกรงขามของบรรดานางใน มีเรื่องเล่ากันว่าเมื่อประตูนี้เปิด จะมีหนุ่มรุ่นกระทงมาดักพบสตรีชาววัง เพื่อเกี้ยวพาราสี ทำให้เกิดสำนวนว่า "เจ้าชู้ประตูดิน"

สันนิษฐานกันว่า ท้าวศรีสัจจา (มิ) อาจเป็นคนเดียวกันกับท้าวศรีสัจจา (ลิ้ม) ที่ปรากฏชื่ออยู่ในราชินิกุลรัชกาลที่ 3 ซึ่งเป็นบุตรีของพระนมรอด พระนมรอดเป็นน้องสาวสุดท้องของพระชนนีเพ็ง หรือเป็นน้าของสมเด็จพระศรีสุลาลัย พระพันปีหลวงของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ทำรูปของท่านไว้ในคูหาใต้บันไดขึ้นพระที่นั่งบุษบกมาลามหาจักรพรรดิพิมานภายในพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทำเป็นช่องเว้าเข้าไป ภายในช่องทำเป็นรูปปั้นนูนต่ำของท้าวศรีสัจจา (มิ) โดยมีโขลน ชื่อ บัว และ ดี หมอบรับใช้อยู่ด้านข้าง และมีโคลงที่เข้าใจว่าพระราชนิพนธ์โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จารึกไว้อยู่บนรูปปั้นนูนต่ำนี้ ขึ้นต้นบาทว่า "แถลงลักษณรูปท้าว ศรีสัจ จาแฮ" ในปัจจุบันโคลงพระราชนิพนธ์ลบเลือนไปแล้ว

นอกจากนั้นยังมีเพลงสำหรับวงมโหรีหลวงฝ่ายใน มีเนื้อร้องเกี่ยวถึงเจ้าคุณประตูดินด้วยดังนี้

เย็นย่ำ จะค่ำ		ลงแล้วอยู่รอนรอน
สาวน้อยพากันจร		ไปเก็บดอกแก้วเล่นเย็นเย็น

ที่เกยเราเคยเห็น		เป็นพวงเป็นพู่ดูน่าชม
เก็บได้บ้างทัดหู		บ้างเดินดูแล้วเด็ดดม

บ้างเก็บไว้ใส่ผ้าห่ม		บ้างแซมผมสำ ราญใจ
โขลนคนหนึ่งจึงร้องห้าม		ที่พวงงามงามอย่าเด็ดไป

ห้ามแล้วหาฟังไม่		จะไปเรียนเจ้าคุณประตูดิน