มัลลี คงประภัศร์

มัลลี คงประภัศร์
เกิด	20 มกราคม พ.ศ. 2426 ปุย ช้างแก้ว จังหวัดธนบุรี
เสียชีวิต	5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514 (88 ปี)
คู่สมรส	สม คงประภัสร์
อาชีพ	ข้าราชการ ครูสอนนาฏศิลป์ไทย
ปีที่แสดง	พ.ศ. 2436–2505
สังกัด	กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

มัลลี คงประภัศร์ หรือ ครูหมัน เป็นศิลปินด้านนาฏศิลป์, โขน และละครรำ เป็นที่รู้จักจากความสามารถในแสดงโขนและละครได้ทุกบทบาทแม้แต่ในบทบาทของผู้ชาย

ประวัติ

ครูหมันเกิดเมื่อวันที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2426 นามเดิมว่า "ปุย" เป็นบุตรคนที่ 3 ของนายกุก และนางนวม ช้างแก้ว อาศัยอยู่บริเวณบ้านริมปากคลองวัดประยุรวงศาวาส จังหวัดธนบุรี คุณครูมัลลี มีพี่น้อง 5 คน คือ

1. นางเนย ช้างแก้ว
2. นางเพิ่ม ปูรณานนาค
3. นางปุย (คุณครูมัลลี หรือ หมั่น) คงประภัศร์
4. นายชื่น ช้างแก้ว
5. สิบเอกวิง ช้างแก้ว
6. นายวรรณ ช้างแก้ว

เมื่อเด็กหญิงปุยอายุได้ประมาณ 8 ปี นายกุกผู้บิดาได้เสียชีวิตลงทำให้เกิดความสับสนวุ่นวายภายในครอบครัวเนื่องจากบ้านที่พักอาศัยอยู่เป็นของญาติทางฝ่ายบิดา นางนวมผู้มารดาจึงได้ไปสมัครเข้ารับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นพนักงานประจำห้องเครื่องเสวยของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุริยงประยุรพันธุ์พระอนุชาของกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์ และได้พาธิดาคนเล็กคือเด็กหญิงปุยไปอยู่ด้วย

ฝึกหัดละคร

ขณะที่เด็กหญิงปุยเข้าไปอยู่ในวังหลวงกับมารดานั้นได้มีโอกาสเข้าชมละครรำของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวัชรีวงศ์(หม่อมเจ้าขาว)ที่เข้าไปแสดงเป็นประจําในวังหลวง เพราะละครคณะเจ้าขาวเป็นคณะที่มีชื่อเสียงมากในสมัยนั้น ครูหมันมีความสนใจในการแสดงจึงแอบหนีมารดาติดตามคณะละครไป ได้รับการฝึกสอนจาก"หม่อมแม่เป้า" ครูละครคนสำคัญของวังเจ้าขาว (ปัจจุบันคือโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย) เมื่อมารดาทราบมาขอรับตัวกลับ ท่านปฏิเสธและอ้อนวอนจนมารดายอมแพ้และได้เข้าเรียนละครรำอย่างจริงจังโดยได้รับการฝึกหัดอย่างดียิ่งจากหม่อมแม่เป้าแล้วปรากฏว่าเด็กหญิงปุยสามารถการรับถ่ายทอดวิชาละครได้อย่างน่าแปลกใจผิดความคาดหมายของทุกๆคนเพราะไม่ว่าจะเป็นการรำท่าอะไร เพลงไหน ยากลำบากเพียงใด เด็กหญิงปุย เป็นต้องทำให้ได้และทำได้หมดมิได้ผิดเพี้ยนไปจากท่าที่ครูสอนให้แม้แต่นิดเดียว นอกจากนั้นแล้วยังสามารถจดจำได้อย่างรวดเร็วถูกต้องแม่นยำ จนในที่สุดสามารถออกโรงแสดงได้ เมื่ออายุประมาณ 10 ปีเท่านั้น

เด็กหญิงปุยได้มีโอกาสไปแสดงในงานต่างๆ มากมาย แม้การแสดงหน้าพระที่นั่งก็ยังเคยได้มีโอกาสแสดงถวายหลายครั้งหลายหน ครั้งหนึ่งเด็กหญิงปุ๋ยได้รับการมอบหมายให้แสดงเป็นตัว “สมันน้อย” ในละครเรื่อง “ดาหลัง” ซึ่ง ละครคณะเจ้าขาวจะต้องนำเข้าไปแสดงในวังหลวง ภายหลังจากที่ได้รับการฝึกและซักซ้อมดีแล้วปรากฏว่าการแสดงเป็นตัวสมันน้อยของเด็กหญิงปุย เป็นที่พึ่งพอพระราชหฤทัยและพระทัยของเจ้านายฝ่ายในหลายพระองค์จนทรงจำได้และเรียกเด็กหญิงปุยด้วยความเอ็นดูว่า "ไอ้หมัน" จนติดพระโอษฐ์เป็นเหตุให้ใครต่อใครพากันเรียกกันต่อๆมาว่า “หมัน” จนเคยชินติดปากกระทั่งในที่สุดชื่อปุยก็จางหายไปจากวงการละครเจ้าขาวเกิดมี “หมัน” ขึ้นมาแทนและเจ้าตัวเองก็พอใจในชื่อใหม่นี้เพราะถือเป็นมงคลนามได้ใช้มาจนกระทั่งถึงแก่กรรม

ต่อมาเมื่ออายุประมาณ 22 ปี ได้เกิดรักใคร่ชอบพอกับนายส้ม คงประภัศร์ ซึ่งรับราชการเป็นเสมียนที่กรมพระคลังข้างที่และเป็นนักดนตรี (ทหารแตรมหาดเล็ก) จึงได้กราบทูลลาออกมาแต่งงานอยู่กินกับนายส้ม โดยยึดถืออาชีพทางรับจ้างแสดงละครทั่วไปตลอดมาตามแต่ผู้ใดจะว่าจ้างให้ไปแสดงที่ไหน มีบุตรธิดา 2 คน ได้แก่

1. นางถนอม(คงประภัศร์) ยวงศรี
2. นายอรุณ คงประภัสร์

รับราชการ

ประมาณ พ.ศ. 2477 ภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองกรมมหรสพถูกยุบทางราชการได้จัดตั้งกรมศิลปากรขึ้นมาแทนและในขณะที่หลวงวิจิตรวาทการดำรงตำแหน่งอธิบดีฯ อยู่นั้นทางรัฐบาลได้ดำริจะจัดตั้งโรงเรียนนาฏดุริยางค์ขึ้นจึงได้พยายามจัดหารวบรวมผู้มีความสามารถทางด้านละคร โขน และดนตรีมาเป็นครู ปรากฏว่าในรุ่นแรกนี้ทางราชการได้จัดหามาได้แล้ว ๒ ท่าน คือ

1. คุณครูลมูล ยมะคุปต์
2. หม่อมครูต่วน ภัทรนาวิก

หม่อมครูต่วนและครูละม่อม วงทองเหลือ อาจารย์ใหญ่ประจำโรงเรียนาฏดุริยางคศาสตร์(วิทยาลัยนาฏศิลป สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ในปัจจุบัน) ที่เพิ่งก่อตั้งขึ้นได้ชักชวนครูหมันเข้ารับราชการเป็นครู โดยหลวงวิจิตรวาทการรับเข้าเป็นราชการศิลปินชั้นสามครูนาฏศิลป์ ผลงานสำคัญของท่านคือได้ร่วมกันกับครูลมุล ยมะคุปต์ ประดิษฐ์ท่ารำ "แม่บทใหญ่" รวมถึงเดินทางไปเชื่อมสันถวไมตรีแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมในต่างประเทศ เช่น ประเทศญี่ปุ่น ประเทศพม่า ท่านได้รับการยกย่องในความสามารถของท่านที่สามารถแสดงบทบาทในละครได้ทุกบทบาท และในการแสดงโขน ท่านสามารถขึ้นแสดงแทนในบทบาทชายได้

ครูหมันรับราชการเป็นครูสอนนาฏศิลป กรมศิลปากร จนกระทั่งอายุ 80 ปีเศษ ท่านจึงถูกเลิกว่าจ้างเพราะท่านเริ่มมีอาการ “หลง” หลังจากนั้นท่านก็อยู่กับบ้านเฉยๆ ภายหลังเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ.2514 ท่านเกิดอาการหน้ามืด ล้มฟุบลงบรรดาบุตรหลานและเหลนต่างก็พากันปฐมพยาบาลอย่างเต็มที่และได้เชิญแพทย์มาทำการรักษาพยาบาลภายหลังจากการตรวจโดยละเอียดแล้วแพทย์ได้แนะนำว่าหัวใจสูบฉีดโลหิตได้น้อยทำให้โลหิตไม่สามารถขึ้นไปหล่อเลี้ยงสมองได้เต็มที่ควรให้นอนราบเพื่อโลหิตจะได้หมุนเวียนได้ง่ายบุตรหลานจึงได้นำท่านนอนบนเตียงและให้การรักษาพยาบาลตลอดมาจนถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514 ด้วยวัย 88 ปี ได้รับพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 19 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2515 ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส