ปู่สังกะสาย่าสังกะสี

ปู่สังกะสาย่าสังกะสี หรือ ปู่แถนย่าแถน เป็นตำนานพื้นบ้านแถบแม่น้ำโขง เป็นนิทานพื้นบ้านที่พบในชาวไทขึน (รัฐฉาน) ไทลื้อ (สิบสองปันนา) ไทยวน (ล้านนา) และลาวอีสาน โดยแต่ละที่เรียกแตกต่างกันไป คนลาวและไทยอีสานเรียกว่า ปู่สังกะสาย่าสังกะสี คนไทขึนเรียกว่า ปู่สังกะสีย่าสังกะไส้ หรือ ปู่สังไคย่าสังไค คนไทยวนเรียกว่า ปู่สองศรีย่าสองไส้ หรือ ปู่สังสะย่าสังไส้ คนไทลื้อเรียกว่า ปู่ส่างสีย่าส่างไส้ ส่วนคนจ้วง เรียกว่า ปู้โลโถแม่โล่กั๊บ

เนื้อหา

เรื่องราวแต่งตามคัมภีร์ ปฐมกัปป์ ซึ่งคัมภีร์นี้พอจะสันนิษฐานได้อย่างคร่าว ๆ ว่า คงจะเป็นวรรณคดีร่วมสมัยของทางล้านนาและล้านช้าง ในสมัยอยุธยาตอนปลาย ระหว่าง พ.ศ. 2000–2250

เนื้อหาสำคัญร่วมกันคือ เป็นเหตุการณ์หลักเกี่ยวกับการสร้างโลกและการสร้างมนุษย์คู่แรก อาจมีรายละเอียดแตกต่างกันในแต่ละที่ เช่น เรื่องของปู่สังกะสาย่าสังกะสีสร้างโลก ปู่แถนย่าแถนสร้างโลก หรือปู่สังกะสาย่าสังกะสีถูกส่งลงมาเป็นมนุษย์คู่แรกของโลก หรือปู่สังกะสาย่าสังกะสีเอาดินมาปั้นเป็นมนุษย์ โดยปู่ย่าทั้งสองคนช่วยกัน หรือพระอินทร์ พระพรหม ส่งปู่สังกะสาย่าสังกะสีลงมาเกิดเป็นมนุษย์คู่แรก

ผลที่ตามมา

ด้านความมีความเกี่ยวข้องกับ การส่งแถน เป็นความเชื่อทางพิธีกรรมที่สามารถช่วยให้เด็ก ๆ หายจากอาการไม่สบาย จะทำพิธีส่งแถน เพื่อนำเครื่องเซ่นไปสังเวยหรือเป็นการบอกกล่าวขออภัยปู่แถนย่าแถน แต่ถ้าหากปู่แถนย่าแถนไม่ให้อภัยก็จะเอาตัวกลับคืนไป ผู้ที่เคราะห์ร้ายหรือเจ็บป่วยนั้นอาจถึงตายได้

นอกจากนั้น คำว่า "ปู่สังกะสาย่าสังกะสี" ยังเป็นสำนวนหมายถึง โบราณนมนานมาเมื่อครั้งปู่ย่าตายาย