ปุคคลบัญญัติ
ปุคคลบัญญัติ หรือปุคคลบัญญัติปกรณ์ เป็นส่วนหนึ่งของพระอภิธรรมปิฎก และมีเนื้อหาน้อยที่สุดในบรรดาคัมภีร์ทั้ง 7 ของพระอภิธรรม อีกทั้งยังมีลักษณะต่างจากคัมภีร์อื่นๆ ตรงที่กล่าวถึงบุคคล ไม่ได้เน้นหนักที่ปรมัตถธรรม หรือเรื่องจิต ดังในคัมภีร์อื่นๆ ของอภิธรรม นอกจากนี้ยังมีลักษณะการเรียบเรียงภาษาคล้ายกับประโยคบอกเล่าในพระสุตตันตปิฎก โดยเฉพาะในส่วนของอังคุตตรนิกาย และสังคีติสูตร ในทีฆนิกาย ขณะที่พระอภิธรรมปิฎกใช้สำนวนภาษาแบบแจกแจงเป็นข้อๆ หรือรายละเอียดปลีกย่อย [1] และในพระไตรปิฎกฉบับภาษาไทย คัมภีร์ปุคคลบัญญัติ มักรวมเป็นเล่มเดียวกับคัมภีร์ธาตุกถา เนื่องจากมีเนื้อหาไม่มากนัก
เนื้อหา[แก้]
ปุคคลบัญญัติ เป็นคัมภีร์ที่ว่าด้วยการกำหนดลักษณะของบุคคลประเภทต่างๆ โดยบัญญัติความหมายของชื่อที่ใช้เรียกบุคคลต่างๆ ตามคุณธรรม เช่นว่า “โสดาบัน” ได้แก่ บุคคลผู้ละสังโยชน์ 3 ได้แล้ว ดังนี้เป็นต้น [2]
ปุคคลบัญญัติเริ่มต้นด้วยการตั้งมาติกาจำแนกบัญญัติทั้ง 6 ประเภท ดังในพระบาลีว่า "ฉ ปญฺญตฺติโย – ขนฺธปญฺญตฺติ, อายตนปญฺญตฺติ, ธาตุปญฺญตฺติ, สจฺจปญฺญตฺติ, อินฺทฺริยปญฺญตฺติ, ปุคฺคลปญฺญตฺตีติฯ" แปลว่า บัญญัติ 6 ประการ คือ 1.) ขันธบัญญัติ (บัญญัติว่าเป็นขันธ์) 2.) อายตนบัญญัติ (บัญญัติว่าเป็นอายตนะ) 3.) ธาตุบัญญัติ (บัญญัติว่าเป็นธาตุ) 4.) สัจจบัญญัติ (บัญญัติวาเป็นสัจจะ) 5.) อินทริยบัญญัติ (บัญญัติว่าเป็นอินทรีย์) 6.) ปุคคลบัญญัติ (บัญญัติว่าเป็นบุคคล) [3] [4] โดยบัญญัติทั้ง 6 นี้ ยังแบ่งย่อยออกเป็นขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18 สัจจะ 4 (อริยสัจ 4) อินทรีย์ 22 [5]
ส่วนบัญญัติของความเป็นบุคคลประเภทต่างๆ มีการลงรายละเอียดมากขึ้นและแบ่งออกเป็นจำนวนต่างๆ โดยตั้งมาติกาแล้วตามด้วยจำนวนของบุคคลในกลุ่มมาติกานั้นๆ เช่น เอกกมาติกา ว่าด้วยบุคคล 1 จำพวก เช่น บุคคลผู้ที่เป็นปุถุชน บุคคลผู้ควรแก่การบรรลุมรรคผล บุคคลผู้เป็นอริยะ บุคคลผู้ไม่เป็นอริยะ เป็นต้น [6] ไล่เรียงมาจนถึงทสกมาติกา ว่าด้วยบุคคล 10 จำพวก ได้แก่ ความสำเร็จของพระอริยบุคคล ในกามาวจรภูมินี้ 5 จำพวก และความสำเร็จของพระอริยบุคคล เมื่อละกามาวจรภูมิ นี้ไปแล้ว 5 จำพวก [7] เป็นต้น ซึ่ง 5 ประเภทแรก ได้แก่พระโสดาบัน 3 ปรเภท กับพระสกทาคามี และพระอรหันต์ ส่วน 5 ประเภทหลัง ได้แก่พระอนาคามี 5 ประเภท ผู้ปรินิพพานในชั้นสุทธาวาส [8]
คัมภีร์ที่เกี่ยวข้อง[แก้]
- ปุคคลบัญญัติปกรณ์อรรถกถา หรือปรมัตถทีปนีฉบับพระพุทธโฆสะ หรือ ปัญจปกรณัฏฐกถา พระพุทธโฆสะ รจนาขึ้นเมื่อศตวรรษที่ 5 [9]
- ปุคคลบัญญัติมูลฎีกา หรือปัญจปกรณ์มูลฎีกา หรือปัญจปกรณ์ปกาสินี หรือลีนัตถโชติกา หรือลีนัตถโชตนา หรือลีนัตถปทวัณณนา พระอานันทะเถระ รจนาขึ้นเมื่อศตวรรษที่ 6 หรือราวศตวรรษที่ 8 - 9 [10]
- ปุคคลบัญญัติอนุฎีกา หรือปัญจปกรณ์อนุฎีกา หรือลีนัตถวัณณนา หรือลีนัตถปกาสินี หรืออภิธัมมอนุฎีกา พระจุลลธัมปาลเถระ รจนาขึ้นเมื่อศตวรรษที่ 6 หรือราวศตวรรษที่ 8 - 9 [11]
- ปุคคลบัญญัติโยชนา หรือปุคคลบัญญัติ อัตถโยชนา พระญาณกิตติ เมืองเชียงใหม่ รจนาขึ้นเมื่อศตวรรษที่ 15 [12]
- ปุคคลบัญญัติคัณฐี ไม่ระบุชื่อผุู้แต่ง [13]
อ้างอิง[แก้]
- ↑ Nyanatiloka Thera. (2008). Guide Through The Abhidhamma Pitaka หน้า 80
- ↑ พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตโต). (2551). พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ หน้า 116
- ↑ พระไตรปิฎกบาลี ฉบับฉัฏฐสังคายนา
- ↑ พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ 155
- ↑ Karl H. Potter. (2011). Encyclopedia of Indian Philosophies Vol. VII
- ↑ พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ 160
- ↑ พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ 178
- ↑ สุชีพ ปุญญานุภาพ. (2550). พระไตรปิฎกฉบับประชาชน หน้า 58
- ↑ Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature หน้า 176
- ↑ Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature หน้า 176
- ↑ Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature หน้า 176
- ↑ Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature หน้า 176
- ↑ Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature หน้า 176
บรรณานุกรม[แก้]
- พระไตรปิฎกฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย, พระอภิธรรมปิฎก ธาตุกถา-บุคคลบัญญัติ เล่ม ๓ - หน้าที่ 155
- พระไตรปิฎกบาลี ฉบับฉัฏฐสังคายนา, อภิธมฺมปิฎเก, ปุคฺคลปญฺญตฺติปาฬิ, มาติกา.
- สุชีพ ปุญญานุภาพ. (2550). พระไตรปิฎกฉบับประชาชน. กรุงเทพฯ . กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม.
- พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตโต). (2551). พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์. พิมพ์ครั้งที่ 11.
- Nyanatiloka Thera. (2008). Guide Through The Abhidhamma Pitaka. Kandy. Sri Lanka. Buddhist Publication Society.
- Karl H. Potter. (2011). Encyclopedia of Indian Philosophies Vol. VII: Abhidharma Buddhism to 150 A.D. Delhi. Motilal Banarsidass.
- Bhikkhu Nyanatusita (Compiler), R. Webb (Editor). (2012). An Analysis of the Pali Canon and a Reference Table of Pali Literature. Sri Lanka. Buddhist Publication Society.