ภาษาเลอเวือะ

ภาษาเลอเวือะ
เลอเวือะ
ออกเสียง	/ləwɨəʔ/
ประเทศที่มีการพูด	ไทย (จังหวัดแม่ฮ่องสอนและเชียงใหม่)
ชาติพันธุ์	ชาวเลอเวือะ (ละว้า)
จำนวนผู้พูด	15,000 คน  (2550)
ตระกูลภาษา	ออสโตรเอเชียติก มอญ-เขมร ปะหล่อง ว้า ภาษาเลอเวือะ
ระบบการเขียน	อักษรไทย
รหัสภาษา
ISO 639-3	อย่างใดอย่างหนึ่ง: lcp – ภาษาเลอเวือะแบบอมพาย (เลอเวือะตะวันตก) lwl – ภาษาเลอเวือะแบบบ่อหลวง (เลอเวือะตะวันออก)

ภาษาเลอเวือะ หรือ ภาษาละว้า เป็นภาษาหนึ่งในตระกูลออสโตรเอเชียติก สาขามอญ-เขมร สาขาย่อยปะหล่อง ในประเทศไทยมีผู้พูดในจังหวัดแม่ฮ่องสอนและเชียงใหม่ ตามรายงานของอี. ดับเบิลยู. ฮัตชินสัน เมื่อ พ.ศ. 2477 พบว่ามีผู้พูดในจังหวัดลำปาง เชียงราย และแพร่ด้วย แต่จากการสำรวจเมื่อ พ.ศ. 2527 ไม่พบผู้พูดภาษาเลอเวือะในจังหวัดดังกล่าว คงพูดภาษาไทยถิ่นเหนือทั้งหมด

ภาษาเลอเวือะประกอบด้วยวิธภาษาหรือภาษาย่อยที่แตกต่างกันสองกลุ่มซึ่งแหล่งข้อมูลบางแหล่งถือว่าเป็นภาษาแยกจากกัน ได้แก่ ภาษาเลอเวือะตะวันตกและภาษาเลอเวือะตะวันออก ภาษาทั้งสองมีความแตกต่างกันพอสมควร (แม้ว่าจะมีความสัมพันธ์ทางเชื้อสายอย่างสูง) เนื่องจากไม่สามารถเข้าใจซึ่งกันและกันได้จากคำให้การที่สอดคล้องกันของผู้พูดภาษาเลอเวือะตะวันตกและผู้พูดภาษาเลอเวือะตะวันออกและจากการทดสอบโดยสถาบันภาษาศาสตร์ฤดูร้อน นอกจากนี้บรรดาหมู่บ้านที่พูดภาษาเลอเวือะของแต่ละกลุ่มก็ยังมีสำเนียงภาษาที่แตกต่างกันออกไปอีก มิชชันนารีที่เคยเข้าไปเผยแพร่ศาสนาคริสต์ได้พัฒนาการเขียนภาษาเลอเวือะตะวันตกด้วยอักษรละตินและอักษรไทย

ภาษาเลอเวือะตะวันออกมีความมีชีวิตชีวาทางภาษาในระดับสูงและใช้สื่อสารกันในบ้านโดยผู้พูดทุกวัย การศึกษาของรัฐ ประกาศของหมู่บ้าน และธุรกิจทางการมักใช้ภาษาไทยกลาง ผู้พูดภาษาเลอเวือะตะวันออกส่วนใหญ่พูดคำเมืองได้เป็นอย่างน้อย แต่มีผู้พูดสูงอายุบางคนตอบเป็นภาษาเลอเวือะเมื่อมีผู้พูดคำเมืองด้วย ผู้พูดรุ่นใหม่มีแนวโน้มที่จะพูดภาษาไทยกลางได้คล่องเนื่องจากระบบการศึกษา และส่วนใหญ่พูดคำเมืองได้คล่องเนื่องจากการแต่งงานระหว่างชาวเลอเวือะกับชาวยวน

ระบบการเขียน

ตัวเขียนภาษาเลอเวือะตะวันตก (และตะวันออกบางส่วน) อักษรไทยตามที่คณะกรรมการจัดทำระบบเขียนภาษาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์ด้วยอักษรไทย สำนักงานราชบัณฑิตยสภา ได้กำหนดไว้ มีดังนี้

พยัญชนะ อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ป่าแป๋ ละอูบ ก /k/ กัก กิ่ง บลัก ค้างคาว ค /kʰ/ โคะ ต้นไม้ ฆ /ᵑɡ/ ฆา-อืฮ เม่น ง /ŋ/ งอ ไฟ โกลง ห้วย 'ง /ˀŋ/ เ'งียง สั้น ฮง /ʰŋ/~[ŋ̊] เฮงาะ ข้าวเปลือก จ /c/ จัก กวาง โอ-อิจ หมด ช /cʰ/ เชือม จาน ซ /s/ ซัง ช้าง ฌ /ᶮɟ/ เฌือม ซึม ญ /ɲ/ ญือ ขัด บิญ โคลน 'ญ /ˀɲ/ 'ญือ ผิง (ไฟ) ฮญ /ʰɲ/~[ɲ̊] ฮญือ (หนัง) ย่น ด /d/~[ɗ] ดึง ดึง /t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) กัด หนาม ด /ⁿd/ โดง หม้อ ต /t/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) โตะ เนื้อ ท /tʰ/ ทอง ย่าม น /n/ แนฮ คราม (พืช) กวน ลูก 'น /ˀn/ เ'นะ หมวกชนิดหนึ่ง ฮน /ʰn/~[n̥] ฮนัง สร้อย บ /b/~[ɓ] บัก กบ /p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) อา-อุบ ข้าวสุก บ /ᵐb/ โบง บันได ป /p/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) ปัง ขวด พ /pʰ/ พัก ล้าง (จาน) ฟ /f/ โฟ-อิจ เสร็จ ม /m/ มอง รอคอย ญึม อร่อย 'ม /ˀm/ 'มา ไร่ข้าว ฮม /ʰm/~[m̥] ฮมา ตอก ย /j/ เยือม ร้องไห้ 'ย /ˀj/ 'ยวง หมู่บ้าน – ร /r/~[ɾ] แรม ดายหญ้า – ฮร /ʰr/~[r̥] ฮรัง เขี้ยว รฺ – /ɣ/ รฺะ ใหญ่ 'รฺ – /ˀɣ/ 'รฺอง ต้นเสา ฮรฺ – /ʰɣ/~[x] ฮฺรัง เขี้ยว ล /l/ เลองะ เล่น 'ล /ˀl/ 'ลัง ยาว ฮล /ʰl/~[l̥] ฮละ ใบ ว /w/~[ʋ] เวือก หนอน อ /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะต้น) ออ พี่สาว ฮ /h/ แฮ ผึ้ง ดอฮ รั่ว ไม่มีรูป /ʔ/ (เมื่อเป็นพยัญชนะท้าย) เญือะ บ้าน

สระเดี่ยว อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ป่าแป๋ ละอูบ –ะ /a/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) กะ ปลา –ั /a/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) ปยัง (ป่าแป๋) หลังคา –า /a/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) กา ย่าง –ิ /i/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) ฆิ สน (พืช) ชิฮ เปื่อย –ี /i/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ที ชัด –ึ /ɨ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) ฆึ (ป่าแป๋) ให้ราคาเพิ่ม ลึง ดื้อ –ือ /ɨ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ฆรือ (ละอูบ) กรงไก่, ตี (กลอง) –ุ /u/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย) พยุ (ป่าแป๋) ผ้าห่ม ยุม ตาย –ู /u/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ปู (ละอูบ) หนา เ–ะ /e/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เละ หอยเบี้ย (แทนเงิน) เ– /e/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เล นกแก้ว เตฮ กาฝาก แ–ะ /ɛ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) แคะ ขี้ขลาด แ– /ɛ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) แป มะม่วง แตบ หมัด (แมลง) โ–ะ /o/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) โคะ ต้นไม้ โ– /o/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) โม สันเขา โ'มก กล้องสูบยา เ–าะ /ɔ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เฮงาะ ข้าวเปลือก –อ /ɔ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) งอ ไฟ ปลอง หญ้าคา เ–อะ /ə/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เมอะ คำลงท้าย เพื่อยืนยัน เ–อ /ə/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) เซอ จะ เ–ิ /ə/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เคิง ขึง สระประสม อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ป่าแป๋ ละอูบ เ–ียะ /ia/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เ'ญียะ นิดหน่อย เ–ีย /ia/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เตีย (ละอูบ) ดอก เ'งียง สั้น เ–ือะ /ɨa/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) เฟือะ ลิง เ–ือ /ɨa/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เฟือ คราด เคลือก เลีย –ัวะ /ua/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) อัวะ คลื่นไส้ –ัว /ua/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) ปัว ขอ (กริยา) –ว– /ua/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) ยวก ยก

สระเรียง อักษรไทย เสียง ตัวอย่างคำ ความหมาย ป่าแป๋ ละอูบ –า-อิ /ai/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) รฺา-อิบ (ป่าแป๋) หญ้า –า-อี /ai/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) ฆลา-อีญ กระดึง –า-อึ /aɨ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) อา-อึ ฉัน ซา-อึด เหน็บ (สิ่งของ) –า-อือ /aɨ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) กา-อือ ลม –า-อื /aɨ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) มา-อืฮ จมูก –า-อุ /au/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) อา-อุบ ข้าวสุก –า-อู /au/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) ฮา-อูม อาบน้ำ –า-แอะ /aɛ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็น /ʔ/) ฮา-แอะ ซน –า-แอ /aɛ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) ปลา-แอ เหล้า ฆยา-แอฮ (ป่าแป๋) นอกชาน –า-เอาะ /aɔ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายเป็น /ʔ/) มา-เอาะ ผ้าพันไม้ตีข้าว –า-ออ /aɔ/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) กา-ออ สิบ กา-ออก มะกอก –ี-อู /iu/ พี-อู (ลม) รั่ว –ู-อิ /ui/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) ฮู-อิ (ละอูบ) อุ๊ย ปู-อิจ (ละอูบ) ยอดไม้ –ู-อี /ui/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) พู-อี (ป่าแป๋) คน – –ู-แอ /uɛ/ ปู-แอฮ รุ่งเช้า – เ–-โอ /eo/ เก-โอ เกี่ยวข้อง แ–-ออ /ɛɔ/ แก-ออ แก้ว โ–-อิ /oi/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) โบร-อิจ (ละอูบ) พริก โ–-อี /oi/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย) โฆ-อี เงียบ –อ-อิ /ɔi/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) ฮอ-อิจ ถึง –อ-อี /ɔi/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) 'มอ-อีญ (กิน) ไม่อิ่ม –อ-แอ /ɔɛ/ ดอ-แอ ริมฝีปาก เ–อ-อิ /əi/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) เคอ-อิ ฟืน, พระจันทร์ เลอ-อิจ หมู เ–อ-อี /əi/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เตอ-อี จุด (ตะเกียง) เออ-อีญ กลับ เ–อ-อึ /əɨ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) เ'มอ-อึก ครก เ–อ-อื /əɨ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เครอ-อืง (ละอูบ) เสื้อผ้า เ–อ-อุ /əu/ (เมื่อมีพยัญชนะท้าย เป็นเสียงหยุด) เมอ-อุก วัว เ–อ-อู /əu/ (เมื่อไม่มีพยัญชนะท้าย หรือเมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น) เฮอ-อู เดิน เซอ-อูม (ป่าแป๋) ปักดำ

ส่วนตัวเขียนภาษาเลอเวือะตะวันออก ไม่ได้ถูกกำหนดไว้ จึงอนุโลมใช้กฎเดียวกับภาษาเลอเวือะตะวันตก แต่เนื่องจากหน่วยเสียงตามตารางด้านบนยังไม่ครบถ้วน จึงมีการดัดแปลงเพิ่มเติมดังต่อไปนี้

1. สระเรียงอื่นที่นอกเหนือจากตารางด้านบน ให้แยกออกเป็นสระไทยสองเสียง คั่นด้วยขีด
2. พยัญชนะท้ายบางตัวต้องเปลี่ยนเป็นสระก่อน แล้วจึงค่อยใช้รูปสระเรียงต่อไป ดังนี้
   • /-j/ เปลี่ยนเป็น /-i/
   • /-jˀ/ เปลี่ยนเป็น /-iʔ/
   • /-j̊/ เปลี่ยนเป็น /-ih/
   • /-w/ เปลี่ยนเป็น /-u/
   • /-wˀ/ เปลี่ยนเป็น /-uʔ/
   • /-w̥/ เปลี่ยนเป็น /-uh/
3. เพิ่มหน่วยเสียงพยัญชนะและสระดังนี้
   • เ–าฺะ ใช้แทนเสียง /ɒʔ/
   • –อฺ ใช้แทนเสียง /ɒ/ (เมื่อมีพยัญชนะท้ายอื่น)
   • ฌ ใช้แทนเสียง /ʄ/

อ้างอิง

• สุริยา รัตนกุล และลักขณา ดาวรัตนหงษ์. พจนานุกรมภาษาละว้า-ไทย. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยมหิดล, 2528.