พระยาศรีสุริยวงศ์ (พระเมืองไชย)

พระยาศรีสุริยวงศ์ (เมืองไชย)
พระเมืองไชย
200
เจ้าผู้ครองนครแพร่ เจ้าผู้ครองนครแพร่จางวาง
ครองราชย์	ก่อน พ.ศ. 2309-2330 จางวาง พ.ศ. 2330-พ.ศ. 2348
รัชกาลถัดไป	พระยาแสนซ้าย
พิราลัย	พ.ศ. 2348
พระชายา	แม่เจ้าบุษบาราชเทวี
พระนามเต็ม พระบาทศรีสุริยวงศ์
พระบุตร	เจ้านางสุชาดา
ราชวงศ์	ราชวงศ์เมืองไชย

พระยาศรีสุริยวงศ์ หรือเจ้าหลวงนครไชยวงศา หรือพระเมืองไชย ในพงศาวดารไทยเรียก พญามังไชย ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 21 ได้รับการสถาปนาจากกษัตริย์พม่าในยุคพม่าปกครอง ภายหลังได้เข้าสวามิภักดิ์ต่อพระเจ้ากรุงธนบุรีในปี พ.ศ. 2313 พระเจ้ากรุงธนบุรีโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งยศตามแบบสยามเป็น “พระยาศรีสุริยวงศ์”

พระประวัติ

พระเมืองไชย หรือ เจ้ามังไชย (คำว่ามังไชยมาจากตำแหน่งพระเมืองไชย ทำให้มีความเข้าใจคลาดเคลื่อนว่าเจ้าเมืองแพร่องค์นี้เป็นพม่า ที่มังมีความหมายว่าเจ้า) เชื้อสายและบรรพบุรุษนั้นไม่ปรากฏหลักฐาน แต่มีการเสนอว่าพญาเชียงเลือ (เชียงเลอ) ผู้ถูกส่งมาปกครองเมืองแพร่เมื่อ พ.ศ. 2106 เป็นต้นตระกูลของเจ้าผู้ครองนครแพร่ ไม่ปรากฏหลักฐานว่าเป็นเชื้อสายเจ้านายในราชวงศ์มังรายแต่อย่างใด เดิมอาจเป็นเพียงขุนนางระดับ “เจ้าเมือง” หรือ “เจ้าพันนา” ที่ปกครองพันนาหนึ่งของเมืองเชียงใหม่เท่านั้น อีกทั้งในยุคพม่าปกครองมีการสับเปลี่ยนเจ้าเมืองหัวเมืองสำคัญต่าง ๆ อยู่เสมอเพื่อป้องกันการสั่งสมอำนาจ จึงเป็นไปได้น้อยมากที่พม่าจะปล่อยให้เชื้อสายของพญาเชียงเลือสืบทอดอำนาจกันปกครองเมืองแพร่มาจนถึงพระเมืองไชยกว่า 200 ปี และที่กล่าวว่าพระเมืองไชยเป็นเชื้อสายพม่า แต่จากเอกสารบันทึกฝ่ายสยามระบุว่าพระเมืองไชยเป็น “คนลาว” (คนล้านนา, ไทยวน) อีกทั้งคัมภีร์ใบลานที่จารขึ้นโดยพระเมืองไชยก็เป็นอักษรธรรมล้านนา พระเมืองไชยจึงเป็นขุนนางเชื้อสายไทยวน ที่กษัตริย์พม่าสถาปนาขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่มาตั้งแต่ก่อน พ.ศ. 2309

ภายหลังพระเมืองไชยได้เข้าสวามิภักดิ์ต่อพระเจ้ากรุงธนบุรีใน พ.ศ. 2313 พระเจ้ากรุงธนบุรีโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งยศตามแบบสยามเป็น “พระยาศรีสุริยวงศ์”

พ.ศ. 2330 พระเมืองไชยได้ถูกนำตัวลงไปเฝ้ากษัตริย์สยามรัชกาลที่ 1 แห่งราชวงศ์จักรี จึงถูกกักตัวไว้ให้อยู่ที่กรุงเทพมหานคร เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงไม่ไว้วางพระทัยต่อพระเมืองไชยที่เคยเป็นข้าเก่าผู้สวามิภักดิ์ต่อพระเจ้ากรุงธนบุรีที่พระองค์เพิ่งได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นกษัตริย์แทน และพระเมืองไชยเคยยกกองทัพเมืองแพร่เข้าร่วมกับพม่ามาตีกรุงศรีอยุธยาเมื่อ พ.ศ. 2310 อีกทั้งพระเมืองไชยพร้อมครอบครัวเคยไปอยู่เมืองอังวะกับกษัตริย์พม่าเป็นเวลานาน

ในจารึกท้ายคัมภีร์ใบลานภวิรัตติ ซึ่งจารโดยพระเมืองไชย เรียกนามตนเองว่าขณะที่อยู่กรุงเทพมหานคร ว่า "พระเมืองไชย" และคัมภีร์ใบลานเรื่องภิกขุปาฏิโมกข์ เรียกนามตนเองว่า "พระยานครไชยวงศา" แทน "พระยาศรีสุริยวงศ์" ที่พระเจ้ากรุงธนบุรีทรงแต่งตั้ง

ภายหลังพระเมืองไชยได้กลับมาอยู่เมืองนครแพร่ ในตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครแพร่จางวาง เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงได้แต่งตั้งพระยาแสนซ้ายเป็นพระยาแพร่องค์ถัดมาแล้ว

พระเมืองไชย ถึงแก่พิราลัยประมาณปี พ.ศ. 2348 จากหลักฐานใบลานวัดหลวงที่แม่เจ้าบุษบาราชเทวีทำบุญในช่วงปี พ.ศ. 2348

ราชกรณียกิจ

ด้านปกครอง

• เมื่อพระเจ้ากรุงธนบุรียกทัพไปตีเชียงใหม่ พ.ศ. 2314 พระเมืองไชยเจ้าผู้ครองนครแพร่มาสวามิภักดิ์จึงโปรดตั้งให้เป็นพระยาศรีสุริยวงศ์แล้วเกณฑ์ไปตีเมืองเชียงใหม่ด้วย
• พ.ศ. 2330 พระเมืองไชย ทรงร่วมกับเจ้าฟ้ากอง เจ้าฟ้าเมืองยอง ยกกองทัพไปตีพม่าที่ปกครองเมืองเชียงแสนจนได้รับชัยชนะ สามารถจับตัว อาปรกามณี (พะแพหวุ่น) เมียวหวุ่นเมืองเชียงแสน ส่งตัวไปถวายให้ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
• พระเมืองไชย ทรงรวบรวมไพร่พลคนเมืองแพร่ช่วยกองทัพจากกรุงเทพฯขับไล่ข้าศึกชาวพม่าในเขตล้านนา ได้แก่นครลำปาง นครลำพูน นครเชียงใหม่ เมืองเชียงราย นครแพร่ นครน่าน เมืองพะเยา จนหมดสิ้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกโปรดให้พระเมืองไชยไปช่วยราชการที่ เมืองนครลำปาง
• พระเมืองไชย ทรงอาสานำทัพจากลำปาง พ.ศ. 2352 ขึ้นไปตีเมืองเชียงตุงและสามารถตีจนได้ชัยชนะ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชจึงโปรดให้พระเมืองไชยกลับไปเมืองแพร่

ด้านศาสนา

• พระเมืองไชย ทรงบูรณปฏิสังขรณ์องค์พระธาตุช่อแฮ และทรงอุปถัมภ์พระพุทธศาสนา ตลอดพระชนชีพ
• พระเมืองไชย ทรงจารคัมภีร์ธรรมภิกขุปาฏิโมกข์ ถวายวัดศรีชุม เมืองนครแพร่ พ.ศ. 2343

ราชโอรส-ธิดา

พระเมืองไชยมีราชเทวีคือแม่เจ้าบุษบา มีราชธิดาปรากฏนามองค์หนึ่งชื่อ "เจ้านางสุชาดา" ต่อมาได้เสกสมรสกับพระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 23 และสถาปนาเป็นแม่เจ้าสุชาดาราชเทวี