ราชวงศ์แสนซ้าย

ราชวงศ์แสนซ้าย

พระราชอิสริยยศ	เจ้าประเทศราช
ปกครอง	นครแพร่
สาขา	31 ราชสกุล
ประมุขพระองค์แรก	พระยาแสนซ้าย
ประมุขพระองค์สุดท้าย	เจ้าพิริยเทพวงษ์
สถาปนา	พ.ศ. 2330
ล่มสลาย	พ.ศ. 2445

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ เป็นราชวงศ์ที่สืบเชื้อสายมาจาก พระยาเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม ที่ปกครองนครแพร่มาตั้งแต่ พ.ศ. 2330 มาจนถึง พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ ถูกกล่าวหาว่าสมคบกับพวกเงี้ยว ท่านจึงหลีภัยไปเมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งพิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 หลังจากนั้นทางราชสำนักสยาม ก็มิได้แต่งตั้งผู้ใดขึ้นเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่อีก จึงถือเป็นการสิ้นสุดตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครนับแต่นั้นเป็นต้นมา

การสถาปนา

ราชวงศ์เทพวงศ์ หรือ ราชวงศ์แพร่ ได้สถาปนาขึ้นโดยพระยาเทพวงศ์ ปฐมราชวงศ์แห่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ เชื้อสายเจ้าผู้ครองนคร 5 พระองค์สุดท้าย พระยาเทพวงศ์เป็นราชโอรสในพระยาแสนซ้าย เจ้าเมืองแพร่ พระยาเทพวงศ์ นี้เป็นเจ้าเมืองที่พูดจาไพเราะน่าฟัง พูดเก่ง พูดจาสิ่งใด ใครๆ ก็เชื่อฟังหมดจนชาวเมืองให้การเคารพนับถือ จึงตั้งสมญานามว่า "เจ้าหลวงลิ้นตอง" (ลิ้นทอง) จนถึงรัชสมัยของ เจ้าพิริยเทพวงษ์ ปี พ.ศ. 2445 ได้เกิดความไม่สงบขึ้นในเมืองนครแพร่ โดยพวกไทใหญ่หรือเงี้ยวที่ได้เข้ามาอยู่อาศัยในเมืองนครแพร่ และทำมาหากินในการขุดพลอย ประเภทพลอยไพลิน ที่ตำบลบ่อแก้ว อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ ในปัจจุบัน ได้ทำการก่อจลาจลในเมืองนครแพร่ เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 จากเหตุการณ์ครั้งนี้ เจ้าหลวงนครแพร่ถูกกล่าวหาว่าคบกับพวกเงี้ยว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 จึงโปรดให้ถอดจากยศตำแหน่ง ริบเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทั้งหมดคืน พระองค์จึงไปใช้ชีวิตบั้นปลายที่เมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว และได้พำนักอยู่ที่นั่นจนกระทั่งแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2455 แม้จนสุดท้ายแล้ว ถึงแม้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะทรงพิโรธต่อการเรียกร้องความไม่เป็นธรรมของเจ้าหลวงเมืองแพร่อย่างไร พระองค์ก็ทรงออกมาปกป้องว่า เจ้าหลวงพิริยะเทพวงษ์นั้น แม้จะกลับมาชิงบ้านเมืองคืนจริง ก็ไม่ใช่ความคิดของเจ้าหลวงแต่เป็นนโยบายของฝรั่งเศส พระองค์ทรงให้เจ้านายทายาทเจ้าหลวงอยู่อย่างสงบสุข ด้วยเจ้านายราชวงศ์จักรีที่ทรงวางใจคือ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ มือขวาของพระองค์นั่นเอง ส่วนเจ้านายที่ถูกคาดโทษพระองค์ก็ให้ทำหน้าที่ปราบโจรผู้ร้ายชดใช้

ราชสกุลผู้สืบเชื้อสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล ถึงไม่มีราชสกุล ณ แพร่ แต่รวมกันเรียกว่า วงศ์วรญาติ เทียบเท่าราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง และ ณ น่าน ในหัวเมืองฝ่ายเหนือ

เจ้าผู้ครองนครแพร่ (2330-2445)

รายพระนามเจ้าผู้ครองนครแพร่ ยุคราชวงศ์เทพวงศ์

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระยาแสนซ้าย	พ.ศ. 2330-ก่อน พ.ศ. 2348
2	พระยาเทพวงศ์	ก่อน พ.ศ. 2348-พ.ศ. 2359
3	พระยาอินทวิไชย	พ.ศ. 2359-พ.ศ. 2390
4	พระยาพิมพิสารราชา	พ.ศ. 2390-พ.ศ. 2429
5	เจ้าพิริยเทพวงษ์	พ.ศ. 2432-พ.ศ. 2445

ราชสกุลเจ้าผู้ครองนครแพร่

ราชสกุลสายเจ้าผู้ครองนครแพร่ มีทั้งหมด 31 ราชสกุล รวมกันเรียกว่าวงศ์วรญาติ คือ

• เทพวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 22
• แพร่พันธุ์ ต้นสกุล คือ เจ้าอินทรเดช เทพวงศ์ หรือ โชติ แพร่พันธุ์ ราชนัดดาเจ้าพิริยเทพวงษ์
• วังซ้าย ต้นสกุล คือ เจ้าพระวังซ้าย (หนานมหาจักร) พระวังซ้ายนครแพร่
• วงศ์บุรี ต้นสกุล คือ แม่เจ้าบัวถา มหายศปัญญา พระชายาองค์แรกในเจ้าพิริยเทพวงษ์
• วงศ์พระถาง ต้นสกุล คือ เจ้าพระถาง พระถางนครแพร่
• ขัติยวรา
• รสเข้ม ต้นสกุล คือ เจ้าเทพรส บุตรพระยาไชยสงคราม (สืบเชื้อสายเจ้าเจ็ดตนทางพะเยา) เจ้าเชษฐาแม่เจ้าบัวไหลราชเทวี
• ผาทอง ต้นสกุล คือ เจ้าเทพวงศ์ บุตรเจ้าแสนเสมอใจพระญาติพระยาเทพวงศ์
• แสนศิริพันธุ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระวิไชยราชา (หนานขัติ) พระวิไชยราชานครแพร่ บุตรเจ้าแสนเสมอใจพระญาติพระยาเทพวงศ์
• วงศ์เมืองแก่น ต้นสกุล คือ เจ้าพระเมืองแก่น พระเมืองแก่นนครแพร่
• ไชยประวัติ
• วงศ์วรรณ ต้นสกุล คือ นายแสน หรือพ่อเจ้าแสน บุตรเจ้าเทพวงศ์ แยกมาจากสกุล "ผาทอง"
• วิจผัน
• บุตรรัตน์
• นามวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าน้อยนามวงศ์ นัดดาเจ้าราชวงศ์นครแพร่
• แก่นหอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานตั๋น ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมไม่ทราบนาม
• แก่นจันทร์หอม ต้นสกุล คือ เจ้าหนานสม ราชโอรสในเจ้าพิริยเทพวงษ์ กับหม่อมบัวคำ
• ศรีจันทร์แดง
• อิ่นคำลือ เจ้าพระคำลือ(อิ่น) พระคำลือนครแพร่
• อุตรพงศ์
• มหายศปัญญา ต้นสกุล คือ พระยาบุรีรัตน์ (หนานมหายศ) พระยาบุรีรัตน์นครแพร่ ผู้ได้รับพระราชนามสกุลคือ อำมาตย์ตรี พระยาบุรีรัตน์ (น้อยหนู มหายศปัญญา) นัดดา โอรสพระยาบุรีรัตน์ (หนานปัญญา)
• วราราช
• ใยญาณ
• เมืองพระ
• ดอกไม้
• สารศิริวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าพระสุริยะจางวาง (น้อยมหาอินทร์ ) ราชโอรสพระยาพิมพิสารราชา
• หัวเมืองแก้ว
• รัตนวงศ์
• นันทิยา ต้นสกุล คือ เจ้าทองอินทร์ บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• กันจรรยา ต้นสกุล คือ เจ้าปัญญา บุตรเจ้าหนานคันธิยะ พระญาติแม่เจ้าสุพรรณวดีราชเทวี
• ธงสังกา

อ้างอิง

• ภูเดช แสนสา เจ้าผู้ครองนครแพร่ยุคประเทศราชของสยาม
• ประวัติศาสตร์แพร่ (เหตุเงี้ยวจลาจล)

ก่อนหน้า		ราชวงศ์แสนซ้าย		ถัดไป
ราชวงศ์มังไชย		ราชวงศ์ที่ปกครองนครรัฐแพร่ (พ.ศ. 2330 - พ.ศ. 2445)		—