ราชพฤกษ์

บทความนี้เกี่ยวกับพรรณไม้ สำหรับความหมายอื่น ดูที่ ราชพฤกษ์ (แก้ความกำกวม)

ราชพฤกษ์
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Plantae
หมวด:	Magnoliophyta
ชั้น:	Rosopsida
อันดับ:	Fabales
วงศ์:	Fabaceae
วงศ์ย่อย:	Caesalpinioideae
เผ่า:	Cassieae
สกุล:	Cassia
สปีชีส์:	C.  fistula
ชื่อทวินาม
Cassia fistula L.
ชื่อพ้อง
Cassia fistulosa L. ex R.W. Long & Lakela

ผลของต้นราชพฤกษ์

ดอกไม้ที่เรียกว่า "ดอกราชพฤกษ์ (ต้นพระราชา)" ในภาษาไทย โดยทั่วไปเป็นคำที่ประกอบด้วย ราช (ราชา) พฤกษ์ (กลีบ) จึงเรียกว่า "ดอกไม้ประจำชาติ" ในความเป็นจริงมันถูกกำหนดให้เป็นดอกไม้ประจำชาติไทยในปี 2552

ลักษณะของดอกไม้

ลักษณะของดอกราชพฤกษ์คือช่อดอกห้อยลงคล้ายดอกวิสทีเรียญี่ปุ่น แต่ดอกราชพฤกษ์ให้ความรู้สึกสวยงามมากแตกต่างจากดอกวิสทีเรียญี่ปุ่นที่ให้ความรู้สึกสงบมากกว่า ชื่อภาษาอังกฤษ คือ “Golden Shower” ลักษณะเหมือนฝนตกสีทอง ช่วงเวลาออกดอกจะใกล้เคียงกับดอกซากุระของญี่ปุ่น ซึ่งน่าจะเป็นช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงพฤษภาคม นอกจากนี้ช่วงที่ใบไม้ร่วงหล่น และช่วงที่ดอกไม้บานก็คล้ายกับดอกซากุระ เมื่อโตขึ้น ต้นจะสูงประมาณ 10 เมตร ลำต้นมีสีขาวเทาหรือดำและดูเหมือนว่ากิ่งก้านที่เรียวยาวจะมีใบไม้รูปไข่ 4 ถึง 8 ใบทางซ้ายและขวา

สีเหลือง : สีของดอกราชพฤกษ์และประเทศไทย

สาเหตุหนึ่งที่ "ดอกราชพฤกษ์" ได้รับเลือกให้เป็นดอกไม้ประจำชาติ ดูเหมือนว่าสีของดอก "สีเหลือง" จะเกี่ยวข้องกับศาสนาและราชวงศ์ของไทย ศาสนาที่คนไทยนับถือมากที่สุด คือ "ศาสนาพุทธ" เมื่อพูดถึงศาสนาพุทธของไทยจะนึกถึงพระสงฆ์ห่มจีวรสีเหลือง ดังนั้นสีเหลืองจึงเป็นสีสำคัญในพระพุทธศาสนา ความสัมพันธ์กับราชวงศ์ คือ สีที่เป็นสัญลักษณ์ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชบรมนาถบพิตร คือ “สีเหลือง” ในประเทศไทยมีการกำหนดสีสำหรับแต่ละวันเกิดและสีประจำวันเกิดของกษัตริย์ในวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2470 คือ “สีเหลือง”

ดอกราชพฤกษ์และชีวิตประจำวันของคนไทย

ดอกราชพฤกษ์ดูเหมือนจะปลูกได้ในพื้นที่ใดก็ตามของประเทศไทย ความคุ้นเคยที่สามารถพบเห็นได้ทั่วประเทศไทยโดยเฉพาะตามสวนสาธารณะและตลอดทาง ดังนั้นจึงเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ดอกราชพฤกษ์ได้รับเลือกให้เป็น “ดอกไม้ประจำชาติ”

สรรพคุณ

ส่วนต่าง ๆ ของต้นราชพฤกษ์มีประโยชน์ดังนี้

• ฝักแก่ เนื้อสีน้ำตาลดำและชื้นตลอดเวลา มีรสหวาน สามารถใช้เป็นยาระบายได้ โดยนำฝักมาต้มกับน้ำ และเติมเกลือเล็กน้อย ดื่มก่อนนอนหรือก่อนรับประทานอาหาร นอกจากนั้น ฝักแก่ยังมีสารที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทของแมลง เมื่อนำฝักมาบดผสมน้ำแช่ทิ้งไว้ประมาณ 2–3 วัน สารละลายที่กรองได้สามารถฉีดพ่นกำจัดแมลงและหนอนในแปลงผักได้ ฝักแก่ใช้เป็นเชื้อเพลิงในการหุงต้มด้วยเตาเศรษฐกิจ มีขนาดที่พอเหมาะ ไม่ต้องผ่า เลื่อยหรือตัด เนื้อของฝักแก่ใช้แทนกากน้ำตาลในการทำหัวเชื้อจุลินทรีย์และจุลินทรีย์ขยาย
• ฝักอ่อน สามารถใช้ขับเสมหะได้
• ใบ สามารถนำมาใช้ในการฆ่าเชื้อโรคได้
• ดอก ช่วยแก้แผลเรื้อรัง ใช้เป็นยาถ่าย ยาระบาย ช่วยหล่อลื่นลำไส้ รักษาโรคที่เกี่ยวกับกระเพาะอาหาร

นอกจากนั้น ราชพฤกษ์ยังเป็นพืชที่มีฤทธิ์ทางอัลลีโลพาที สารสกัดจากฝักด้วยเอทานอลสามารถยับยั้งการเจริญของคะน้าได้

ความเชื่อ

ต้นราชพฤกษ์เป็นต้นไม้มงคลนิยมใช้ประกอบพีธีที่สำคัญ เช่น พีธีเสาไม้หลักเมือง เป็นส่วนประกอบในการทำคฑาจอมพล และ ยอดธงชัยเฉลิมพลของกองทหาร ทำพิธีปลูกบ้าน ฯลฯ

คนไทยในสมัยโบราณเชื่อว่า ควรปลูกต้นราชพฤกษ์ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของที่อยู่อาศัย เพื่อให้ผู้ที่อยู่อาศัยในบ้านเรือนมีความเจริญรุ่งเรืองเป็นทวีคูณ ซึ่งความเป็นจริงคือทิศดังกล่าวจะได้รับแดดจัดตลอดช่วงบ่าย จึงควรปลูกต้นไม้ใหญ่เพื่อให้ลดความร้อนและทำให้ประหยัดพลังงานมากขึ้น

คนไทยในสมัยโบราณยังมีความเชื่อว่าบ้านใดปลูกต้นราชพฤกษ์ไว้ประจำบ้านจะช่วยให้มีเกียรติมีศักดิ์ศรี ด้วยคนไทยส่วนใหญ่ยอมรับว่าต้นราชพฤกษ์เป็นต้นไม้ที่มีคุณค่าสูงและยังเป็นสัญลักษณ์ประจำชาติไทยอีกด้วย นอกจากนี้มีความเชื่อว่า ใบของต้นราชพฤกษ์เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์เพราะในพิธีทางไสยศาสตร์ให้ใบทำน้ำพุทธมนต์สะเดาะเคราะห์ได้ผลดีดังนั้นจึงถือว่าต้นราชพฤกษ์เป็นไม้มงคลนาม