เหรียญราชรุจิ

เหรียญราชรุจิ
ประเภท	เหรียญราชอิสริยาภรณ์อันเป็นบำเน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์
วันสถาปนา	พ.ศ. 2440
ประเทศ	ประเทศไทย
จำนวนสำรับ	ไม่จำกัดจำนวน
ผู้สถาปนา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ประธาน	พระมหากษัตริย์แห่งประเทศไทย

เหรียญราชรุจิ เป็นเหรียญสำหรับพระราชทานเป็นบำเหน็จในพระองค์พระมหากษัตริย์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาขึ้นสำหรับพระราชทานแก่ข้าราชการในราชสำนัก นายทหารรักษาพระองค์ และผู้มีบำเหน็จความชอบในราชสำนัก รวมถึงข้าราชการในราชสำนักแห่งพระมหากษัตริย์ต่างประเทศ เป็นต้น

ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาเหรียญราชรุจิ ประจำรัชกาลของพระองค์ ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2454 ,พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาในปี พ.ศ. 2470 ,พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงสถาปนาสำหรับรัชกาลของพระองค์ในปี พ.ศ. 2502 พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาในปี พ.ศ. 2562 ส่วนพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รัชกาลที่ 8) ไม่ได้พระราชทานไว้

ลักษณะของเหรียญ

เหรียญราชรุจิ มี 2 ชนิด คือ เงินกาไหล่ทอง และเงิน มีลักษณะเป็นเหรียญกลม ใช้อักษรย่อว่า "ร.จ.ท." และ "ร.จ.ง." ต่อท้ายด้วยเลขรัชกาล เช่น "ร.จ.ท.10" ใช้ประดับที่อกเสื้อเบื้องซ้าย

ลักษณะโดยรวมของเหรียญราชรุจิแต่ละรัชกาลนั้นคล้ายคลึงกัน กล่าวคือ ด้านหน้าของเหรียญราชรุจิเป็นพระบรมฉายาลักษณ์ของพระมหากษัตริย์ผู้ทรงสร้างเหรียญแต่ละรัชกาล ที่ขอบเหรียญจารึกพระปรมาภิไธยเป็นภาษาบาลี อักษรไทย ดังนี้

• รัชกาลที่ 5 จารึกว่า "จุฬาลังกรโณ ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 6 จารึกว่า "วชิราวุโธ ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 7 จารึกว่า "ปชาธิปโก ปรมราชาธิราชา"
• รัชกาลที่ 9 จารึกว่า "ภูมิพโล ปรมราชาธิราชา"

ด้านหลังทำเป็นรูปจักร ทิศทางของปลายคมจักรเวียนตามเข็มนาฬิกา รายละเอียดของลวดลายวงจักรแตกต่างกันไปในแต่ละรัชกาล ภายในวงจักรมีข้อความภาษาบาลี อักษรไทย จารึกว่า "ราชรุจิยา ทิน์นมิทํ" (ราชรุจิยา ทินฺนมิทํ) หมายความว่า เหรียญนี้ทรงพอพระราชหฤทัยพระราชทาน ยกเว้นเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 7 ข้อความดังกล่าวไม่ได้จารึกไว้ที่กลางวงจักร แต่จารึกไว้ที่แผ่นป้ายติดห่วงเหรียญสำหรับห้อยแพรแถบ

(จากซ้าย) เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 5 รัชกาลที่ 6 รัชกาลที่ 7 และรัชกาลที่ 9

สำหรับเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ซึ่งเป็นเหรียญราชรุจิที่มีการพระราชทานในปัจจุบัน มีลักษณะเป็นเหรียญกลมแบน ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 32 มิลลิเมตร ด้านหน้ามีพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวครึ่งพระองค์ ทรงหันพระพักตร์ทางเบื้องขวา มีอักษรจารึกริมขอบว่า "วชิราลงกรโณ ปรมราชาธิราชา" ด้านหลังมีรูปจักร กลางวงจักรจารึกอักษรว่า "ราชรุจิยา ทิน์นมิทํ" มีห่วงห้อยกับแพรแถบกว้าง 32 มิลลิเมตร สีเหลืองริมสีขาว สำหรับบุรุษประดับที่อกเสื้อด้านซ้าย สำหรับสตรีใช้ห้อยกับแพรแถบผูกเป็นรูปแมลงปอ ประดับเสื้อที่หน้าบ่าซ้าย

• 
  ประติมากรรมปูนปลาสเตอร์ต้นแบบของเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ด้านหน้า
• 
  ประติมากรรมปูนปลาสเตอร์ต้นแบบของเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 ด้านหลัง

สำหรับสีแพรแถบของเหรียญราชรุจิ จะกำหนดแตกต่างกันไปในแต่ละรัชกาล ดังนี้

• เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 5 แพรแถบสีแดง
• เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 6 แพรแถบกว้าง 31 มิลลิเมตร แพรแถบสีขาบเข้ม
• เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 7 แพรแถบกว้าง 33 มิลลิเมตร แพรแถบสีเขียว
• เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 9 แพรแถบกว้าง 34 มิลลิเมตร สีเหลือง ริมสีขาว
• เหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 10 แพรแถบกว้าง 32 มิลลิเมตร พื้นสีเหลือง ริมสีขาว

การพระราชทาน

เหรียญราชรุจิ เป็นเครื่องหมายแห่งพระมหากรุณาธิคุณตามพระราชอัธยาศัย โดยการได้รับพระราชทานเหรียญเป็นสิทธิแก่ผู้ได้รับพระราชทาน หากผู้นั้นล่วงลับ ก็ให้ตกทอดแก่ทายาทเป็นที่ระลึก แต่ไม่มีสิทธิประดับ

อ้างอิง

• พระราชบัญญัติเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ 9 พ.ศ. 2502 ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 76 ตอนที่ 30 วันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2502
• พระราชบัญญัติเหรียญราชรุจิ รัชกาลที่ ๑๐ พ.ศ. ๒๕๖๒ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 136 ตอนที่ 94 ก หน้า 4 วันที่ 30 สิงหาคม พ.ศ. 2562