แม่เจ้าบัวไหล

แม่เจ้าบัวไหล
แม่เจ้าบัวไหล
ไฟล์:แม่เจ้าบัวไหล.jpg
พระชายาในเจ้านครแพร่
ประสูติ	พ.ศ. 2390 นครน่าน
พิราลัย	พ.ศ. 2475 เมืองเชียงราย
พระราชบุตร	7 องค์
พระบิดา	พระยาไชยสงครามพะเยา
พระมารดา	เจ้านางอิ่น (ชาวไทยอง)

แม่เจ้าบัวไหล เป็นราชเทวีในเจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 22 และเป็นแม่เจ้าหลวงแห่งนครแพร่

พระประวัติ

แม่เจ้าบัวไหล ประสูติเมื่อปี พ.ศ. 2390 ที่เมืองนครน่าน เป็นธิดาในพระยาไชยสงคราม เชื้อสายเจ้าเจ็ดตนทางพะเยา กับ เจ้านางอิ่น ชาวไทยอง มีเจ้าเชษฐาและเชษฐภคินีร่วมอุทร ได้แก่ 1.เจ้าจอมแปง (เจ้านางของ ซึ่งเป็นชายาเดิมพระยาไชยสงครามได้ขอไปอุปการะที่พะเยา) 2.เจ้าเทพรส รสเข้ม (ฝาแฝดกับเจ้าจอมแปง) 3.เจ้านางสามผิว (ได้ถึงแก่กรรมด้วยโรงท้องร่วงตอนอายุ 13 ปี) ในตอนที่ท่านประสูตินั้น พระยาไชยสงคราม ถูกเรียกตัวจากเมืองน่านมายังกรุงเทพฯ เนื่องจากต้องคดี เรื่อง ช่วยเจ้าหลวงนครน่าน ยกพลไปกวดต้อนตีเอาเมืองหัวพันห้าทั้งหกที่แคว้นสิบสองปันนา กวาดต้อนเชลยศึกชาวไทลื้อชาวไทยอง มาไว้ที่เขตนาน้อยเมืองน่าน ดังนั้นจึงต้องเดินทางโดยเรือขณะที่น้ำน่านนองเต็มฝั่ง บิดาเลยตั้งชื่อให้ว่า "บัวไหล"

แม่เจ้าบัวไหล นั้นได้รับการสถาปนาให้ดูแลเมืองแพร่ ก่อนที่เจ้าพิริยเทพวงษ์จะเสด็จกลับจากราชการที่ กรุงเทพมหานคร ชาวเมืองแพร่จึงเรียกขานเจ้าบัวไหลว่า "แม่เจ้าหลวง" และต่อมาได้รับการเสกสมรสและแต่งตั้งให้เป็นพระชายาของเจ้าผู้ครองนครแพร่ แม่เจ้าบัวไหลในตอนเด็ก ได้รับการอบรมเลี้ยงดูแบบเจ้านายตามขนบธรรมเนียมล้านนามาอย่างดี มีฝีมือในการเย็บปักผ้าและงานปักเย็บทุกชนิด ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 แม่เจ้าบัวไหลได้ปักผ้าม่านและหมอนขวาน ตลอดจนเครื่องใช้ต่างๆ ถวาย เป็นที่โปรดปรานของรัชกาลที่ 5 ถึงกับได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้จัดห้องเฉพาะ แล้วพระราชทานให้ชื่อว่า "ห้องบัวไหล" นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณและเป็นเกียรติประวัติอันสูงยิ่ง เพื่อแสดงถึงเจ้านายสตรีทางเหนือ เป็นผู้มีฝีมือในงานศิลปะปักเย็บอย่างยอดเยี่ยม และตามคำกราบบังคมทูลของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้กล่าวไว้ว่า บัวไหลเป็นผู้หญิงดีในเมืองลาวเฉียงเวลาเจ้านครแพร่ลงมากรุงเทพฯก็ว่าราชการบ้านเมืองแทนสามี

เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 ก็เกิดการจลาจลเงี้ยวปล้นเมืองแพร่ เจ้าพิริยเทพวงษ์ ต้องโทษกบฏและได้หลบภัยไปประทับที่หลวงพระบาง ประเทศลาว และไม่ได้กลับมาอีกเลยจนกระทั่งถึงแก่พิราลัยที่นั่น ส่วนแม่เจ้าบัวไหลพร้อมด้วยบุตรหลานได้ถูกควบคุมตัวไปกรุงเทพฯ ตามพระบรมราชโองการ ภายใต้การควบคุมดูแลของ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ (พระยศขณะนั้น) เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เป็นเวลา 4-5 ปี จึงได้รับพระบรมราชานุญาตให้กลับคืนบ้านเมืองได้ โดยในบั้นปลายของชีวิต แม่เจ้าบัวไหลได้ประทับกับราชธิดาองค์เล็กและบุตรเขย ที่จวนข้าหลวงประจำจังหวัดเชียงราย และได้ถึงแก่พิราลัยที่เชียงราย เมื่อ พ.ศ. 2475 สิริชนมายุได้ 85 ปี

ราชโอรส-ธิดา

แม่เจ้าบัวไหลและเจ้าพิริยเทพวงษ์ ได้มีราชโอรส ราชธิดาร่วมกัน 7 องค์

• เจ้ากาบคำ วราราช สมรสกับเจ้าอุปราช (น้อยเสาร์ วราราช) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าอินทวงศ์ (อินต๊ะวงศ์) วราราช สมรสกับ เจ้าลูน วราราช (สกุลเดิม;อิ่นคำลือ) มีธิดา ดังนี้
    • เจ้ามาลีนี ประชาบาล (ชื่อเดิม;เม่น วราราช) สมรสกับ นายห้วน ประชาบาล
    • เจ้ายุพา วิจิตร (ชื่อเดิม;ลิ่น วราราช) สมรสกับ นายนวล วิจิตร
    • เจ้าลาวัณย์ บรรณโสภิต (ชื่อเดิม;ล่อน วราราช) สมรสกับ นายวิชาญ บรรณโสภิต
  • เจ้าพลอยแก้ว อุตรพงศ์ สมรสกับ เจ้าน้อยชื่น อุตรพงศ์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • เจ้าคำเมา อุตรพงศ์
    • จ่าสิบตรี เจ้าชาญ (ชื่อเดิม;บุญยืน) อุตรพงศ์
  • เจ้าทิพย์เนตร อารีราษฏร์ สมรสกับ พันตำรวจตรีหลวงอารีราษฏร์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายสฤษฐ์ อารีราษฏร์ สมรสกับ นางสมคิด
    • นางน้อมศีร์ เนาวังวราห์ สมรสกับ นายปิยะ เนาวังวราห์
    • นางสาวจิราภรณ์ อารีราษฏร์
    • นางสาวนิตยา อารีราษฏร์
    • นางปราณีต อารีราษฏร์
    • นางสุวรรณา สันติกุล สมรสกับ นายพงษ์กฤช สันติกุล
    • นางลิจฉวี บุญญพันธุ์ สมรสกับ นาวาอากาศเอก (พิเศษ)อ่อน บุญญพันธุ์
    • พลตรี นคร อารีราษฏร์ สมรสกับ นางพวงแก้ว
• เจ้าเวียงชื่น (หรือ เมืองชื่น บุตรรัตน์) สมรสกับเจ้าราชวงศ์ (น้อยบุญศรี บุตรรัตน์ ) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าอินทร์คุ้ม บุตรรัตน์ สมรสกับ เจ้าน้อยไชยวงศ์ ศรีจันทร์แดง มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • เจ้าศรีมุ หัวเมืองแก้ว
    • จ่าสิบตรี เจ้าบุญปั๋น ศรีจันทร์แดง
    • เจ้าปิ่นแก้ว ศรีจันทร์แดง
    • เจ้าตั๋น ศรีจันทร์แดง
  • เจ้าอินทร์สม บุตรรัตน์
  • เจ้าตาวคำ ศรุตานนท์ สมรสกับ หลวงนุภาณศิษยานุสรรค์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • คุณประกายศรี ศรุตานนท์ สมรสกับ คุณโชติ แพร่พันธุ์
    • คุณประกายพฤกษ์ ศรุตานนท์ อตีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
• เจ้าสุพรรณวดี ณ น่าน สมรสกับเจ้าราชดนัย (น้อยยอดฟ้า ณ น่าน)โอรสพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
  • เจ้าสร้อยฟ้า โลหะพจน์พิลาศ สมรสกับ รองอำมาตย์โทขุนโลหะพจน์พิลาศ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายสมพงษ์ โลหะพจน์พิลาศ สมรสกับ นางแสงเดือน (ชื่อเดิม;นางผ่องใส กันทาธรรม) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นางสุภาพ แสงศิริ
    • นางวรรณแวว ไชยวงศ์
    • นายโสภณ แสงศิริ
  • เจ้าวิลาวัณย์ ณ น่าน
• เจ้ายวงคำ เตมียานนท์ สมรสกับเจ้าไชยสงคราม (จอน เตมียานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าทิพย์เกษร เตมียานนท์ สมรสกับ พระยาประชาศรัยสรเดช (ถาบ ผลนิวาศ) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายแพทย์ เกริก ผลนิวาศ สมรสกับ แพทย์หญิง จรูญ ผลนิวาศ (สกุลเดิม;ธีรเนตร)
    • นายเดชไกร ผลนิวาศ นางนาภิช (สกุลเดิม;ไกรฤกษ์)
    • นางผ่องศรี กาสล่าร์ สมรสกับ นายอเล็กซานเตอร์ กาสล่าร์
    • นางปรียา สีบุญเรือง สมรสกับ นายจิตติน สีบุญเรือง
    • นายกฤช ผลนิวาศ
    • นายเกรน ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ เจ้าไข่มุกต์ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;วงศ์บุรี) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นางธัญญา สุรัสวดี สมรสกับ ดร.ปลอดประสพ สุรัสวดี มีบุตร ดังนี้
        • นายปิ่นสาย สุรัสวดี
        • ดร.ปิ่นสักก์ สุรัสวดี
      • นายสาโรจน์ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางวัชรี ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;ลักษณาศัย)
      • นายอรรณพ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางนลินี ประชาศรัยสรเดช
      • เด็กหญิงกรรณิกา ประชาศรัยสรเดช (ถึงแก่กรรมตั้งแต่เด็ก)
      • นางมาลินี ศรีสมวงศ์ สมรสกับ นายประเสริฐ ศรีสมวงศ์
    • นางศรีวรรณ สุนทรเนตร สมรสกับ นายสนอง สุนทรเนตร มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายเทอดกุล สุนทรเนตร สมรสกับ นางจูเลียต
      • นางสุนทรา สวัสดิเกียรติ์ สมรสกับ นายศีริชัย สวัสดิเกียรติ์
      • นายชยาวุธ เล็กประยูร สมรสกับ นางจริยา
    • นางมัณฑนา นนทสุต สมรสกับ ดร.โชติแสง นนทสุต มีบุตร ดังนี้
      • นายไชยยงค์ นนทสุต สมรสกับ นางสุวรรณา ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;เลิศกิจจา)
    • นายกรีน ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางสุเดช ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อัศวเสนา) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายทวิรส ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางจิตนา ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;ปลอดโปร่ง)
      • นางรศนา สิทธิคู สมรสกับ นายพงษ์ไพบูลย์ สิทธิดู
    • นายสุเมธ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางประพิศ (สกุลเดิม;บุญเรือง) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายชัชวาลย์ ประชาศรัยสรเดช
      • นายธราธาร ประชาศรัยสรเดช
      • นางประไพพรรณ พิสัยนนทฤทธิ์ สมรสกับ พันตำรวจตรี เกรียงไกร พิสัยนนฤทธิ์
    • นางประภาส ว่องปรีชา สมรสกับ นายเชี่ยว ว่องปรีชา มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นางทรรศนีย์ อิศรเสนา ณ อยุธยา สมรสกับ นายอนุกัลย์ อิศรเสนา ณ อยุธยา
      • นายศิระ ว่องปรีชา
      • นางสาวอรนุช ว่องปรีชา
      • นายชาญ ว่องปรีชา
    • นางฉวีวรรณ พิพัฒนโภคา สมรสกับ นายชวลิต พิพัฒนโภคา มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายจิระ พิพัฒนโภคา สมรสกับ นางกาญจนีย์ พิพัฒนโภคา (สกุลเดิม;สระแก้ว)
      • นางกรันยา โชติสรยุทธ์ สมรสกับ นายเฉลิมชัย โชติสรยุทธ์
      • นางสาวพิชชา พิพัฒนโภคา
      • นายพงศธร พิพัฒนโภคา
    • นายเกียรติ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางอรพรรณ (สกุลเดิม;อเนกกานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายก้องเกียรติ ประชาศรัยสรเดช
      • นางเก็จกรรณ เดอร์ (ประชาศรัยสรเดช) สมรสกับ นายธยานิธิ เดอร์
      • นายเกียรติ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางเพทาย ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อินทรทัต) มีธิดา ดังนี้
        • นางสาววิศรา ประชาศรัยสรเดช
    • นายศักดิ์ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางอานะวรรณ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อเนกานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายอเล็ก ประชาศรัยสรเดช
      • นายอาจ ประชาศรัยสรเดช
      • นางสาวปิยวดี ประชาศรัยสรเดช
    • นายโชคชัย ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางเจริญรัตน์ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;สุขุม) มีธิดา ดังนี้
      • นางสาวกษมา ประชาศรัยสรเดช
      • นางสาวกรกฎา ประชาศรัยสรเดช
  • เจ้าดารา รัศมี เตมียานนท์
  • เจ้ามณีนพรัตน์ เตมียานนท์
• เจ้ายวงแก้ว เทพวงศ์ สมรสกับพระยามานิตย์ราชมนัส และนายมาร์ติน มีบุตรดังนี้
  • คุณชาลี เทพวงศ์ (เกิดจากนายมาร์ติน) สมรสกับนางบัวเหลียว ทิพย์จักร มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายชรินทร์ เทพวงศ์
    • นายชลอ เทพวงศ์ สมรสกับ นางสุพิน
    • นางอารมณ์ เทพวงศ์
    • พันตำรวจโท ชัชวาลย์ เทพวงศ์
    • นางอรุณี สมรสกับ นายพิเชษฐ สุขเจริญ
    • นายชวลิต เทพวงศ์
    • นางอุไรวรรณ เทพวงศ์
    • นางอมรา เทพวงศ์ สมรสกับ นายนริทธิ์ เสมรสุทต
• เจ้าหอมนวล ศรุตานนท์ สมรสกับพระยาราชเดชดำรง (ผล ศรุตานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • คุณผลิ ศรุตานนท์ สมรสกับ คุณสุดสวาท ศรุตานนท์ (สกุลเดิม;กุสุมารทัต) มีธิดา ดังนี้
    • นางพนอ นิลกำแหง (ศรุตานนท์) สมรสกับ พันเอก(พิเศษ) ประเวศ นิลกำแหง
  • คุณหวลกลิ่น เดชาติวงศ์ สมรสกับ หลวงเดชาติวงศ์วราวัฒน์ (หม่อมหลวงกรี เดชาติวงศ์) อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นางกุศลิน ศรียาภัย สมรสกับ นายนิตย์ ศรียาภัย
    • นายสุธีร์ เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา สมรสกับ แพทย์หญิงขวัญฤดี เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา
    • นางสาวกีรติ เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา
  • คุณเผด็ต ศรุตานนท์ สมรสกับ เจ้าศรีพรรณ หัวเมืองแก้ว มีบุตร ดังนี้
    • นายเผดิมพันธุ์ ศรุตานนท์
• เจ้าอินทร์แปลง หรืออินทร์แปง เทพวงศ์ สมรสกับนางจ้อย (ข้าหลวงในวังสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ) ,เจ้าคำเกี้ยว วงศ์พระถาง และเจ้าเทพเกสร ณ น่าน ธิดาพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช มีบุตรดังนี้
  • เจ้าอินทร์เดช เทพวงศ์ หรือ นายโชติ แพร่พันธุ์ (ยาขอบ) สมรสกับ นางจรัส แพร่พันธุ์ มีบุตรดังนี้
    • นายมานะ แพร่พันธุ์ สมรสกับ นางจรูญศรี แพร่พันธุ์
  • เจ้าอินทร์ศร เทพวงศ์ สมรสกับ นางคำป้อ เทพวงศ์ มีธิดาดังนี้
    • นางมาลี ถนอมคุณ สมรสกับ พันเอก(พิเศษ) บุญชื่น ถนอมคุณ
    • นางมาลัย รูปวิเชตร สมรสกับ นายอดุลย์ รูปวิเชตร
  • เจ้าอินทร์ทรงรัศมี เทพวงศ์ สมรสกับ นางอุไร เทพวงศ์ มีบุตรดังนี้
    • นายจงรักษ์ เทพวงศ์

ราชกรณียกิจ

• พ.ศ. 2416 แม่เจ้าบัวไหลได้ปักคัมภีร์ด้วยด้ายไหมถวามวัดไชยอาราม(วัดพระบาท) มีข้อความบทหนึ่งเขียนว่า "ให้ได้เป็นยอดนารีเทียม ธ ท้าว ตนปราบด้าวธรณีแท้ดีหลีเทอะ" แปลว่า ขอปรารถนาเป็นกษัตริย์ผู้หญิง หรืออีกนัยหนึ่งคือเป็นมเหสีเคียงคู่เจ้าหลวง
• แม่เจ้าบัวไหลได้ปักผ้าม่าน และหมอนขวาน ตลอดจนเครื่องใช้ต่างๆ ถวายรัชกาลที่ 5
• พ.ศ. 2454 แม่เจ้าบัวไหลเป็นแม่งานใหญ่ในการรับเสด็จสมเด็จฯพระพันปีหลวงคราวเสด็จเมืองแพร่

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2443 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายใน) - ต่อมาถูกเรียกคืนเครื่องราชอิสริยาภรณ์เนื่องจากกรณีกบฏเงี้ยวเมืองแพร่