อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์

อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Ban Mai Chaiyaphot
คำขวัญ:  กู่สวนแตงเด่นสง่า ล้ำค่ากูฤๅษี ผ้าไหมมัดหมี่ ประเพณีบุญบั้งไฟ
แผนที่จังหวัดบุรีรัมย์ เน้นอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์
พิกัด: 15°34′22″N 102°50′0″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	บุรีรัมย์
พื้นที่
• ทั้งหมด	175.0 ตร.กม. (67.6 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2561)
• ทั้งหมด	26,971 คน
• ความหนาแน่น	154.12 คน/ตร.กม. (399.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	31120
รหัสภูมิศาสตร์	3119
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ หมู่ที่ 1 บ้านใหม่ไชยพจน์ ถนนเจนจบทิศ ตำบลหนองแวง อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์ 31120
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

บ้านใหม่ไชยพจน์ [–ไช-ยะ-พด] เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดบุรีรัมย์ ห่างจากตัวจังหวัดบุรีรัมย์ ประมาณ 95 กิโลเมตร ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และประกอบอาชีพเกษตรเกษตรกรเป็นหลัก แยกตัวออกจากอำเภอพุทไธสงเมื่อปี พ.ศ. 2536 มีชื่อเสียงในเรื่องการทอผ้าไหมมัดหมี่ และมีงานประจำปีที่จัดขึ้นอย่างยิ่งใหญ่เป็นประจำทุกปี คือ "ประเพณีปรางค์กู่สวนแตง และบุญบั้งไฟบ้านใหมไชยพจน์"

ประวัติ

บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 0 เป็นจุดตัดของทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 202 สายชัยภูมิ–เขมราฐ และทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 207 สายบ้านวัด–เมืองพล(ปัจจุบันคือทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2440) เป็นทางผ่านไปยังเมืองสำคัญหลายเมือง มีลักษณะเป็นป่าทึบ จึงเป็นที่ซ่องสุ่มของโจรผู้ร้าย ต่อมาในปี พ.ศ. 2497 นายไชยพจน์ ภู่กำชัย นายอำเภอพุทไธสงในขณะนั้น มีแนวความคิดว่า "บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 0 จะไม่ให้ทำเป็นเพิงพักชั่วคราว ควรจะทำเป็นอาคารพักถาวรให้เป็นหมู่บ้าน..." จึงขอตั้งหมู่บ้านในบริเวณดังกล่าวโดยใช้ชื่อว่า บ้าน กม.ศูนย์ เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2499 และได้รับอนุมัติเมื่อวันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2500 นายไชยพจน์เป็นผู้วางผังหมู่บ้านและเปิดให้จับจองที่ดิน

ต่อมามีการปรับปรุงถนน ขยายช่องทางการจราจร ทำให้การคมนาคมสะดวกขึ้น ประกอบกับท้องที่ของอำเภอพุทไธสงในขณะนั้น มีอาณาเขตกว้างขวาง ประชาชนบางส่วนอยู่ห่างไกลจากตัวอำเภอ เจ้าหน้าที่ออกตรวจตราดูแลความทุกข์สุขไม่ทั่วถึง ในปี พ.ศ. 2521 ชาวบ้าน กม.ศูนย์ และประชาชนประมาณ 10,000 คนของทั้ง 5 ตำบล จึงเสนอขอแบ่งท้องที่อำเภอพุทไธสงตั้งเป็นกิ่งอำเภอ ชื่อว่า กิ่งอำเภอกู่สวนแตง แต่ไม่ได้รับการอนุมัติจากกระทรวงมหาดไทย

ต่อมาเมื่อชุมชนบ้าน กม.ศูนย์ ขยายใหญ่ขึ้น คณะกรรมการหมู่บ้านสภาตำบลหนองแวงจึงได้เสนอขอจัดตั้งกิ่งอำเภอใหม่อีกครั้งในนาม กิ่งอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ เพื่อเป็นเกียรติแก่นายไชยพจน์ผู้เสนอจัดตั้งหมู่บ้าน กม.ศูนย์ และได้รับการอนุมัติจัดตั้งจากกระทรวงมหาดไทยเมื่อปี พ.ศ. 2535 โดยรวมตำบลทองหลาง หนองแวง กู่สวนแตง แดงใหญ่ และหนองเยือง รวม 46 หมู่บ้าน ประชากร 23,970 คน ตั้งกิ่งอำเภอ ณ บ้าน กม.ศูนย์ ตำบลหนองแวง และได้ยกฐานะเป็น อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ เมื่อปี พ.ศ. 2540

ภูมิศาสตร์

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอหนองสองห้อง (จังหวัดขอนแก่น)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอพุทไธสง
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมืองยาง (จังหวัดนครราชสีมา)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอประทาย (จังหวัดนครราชสีมา)

ลักษณะภูมิประเทศ

อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ มีเนื้อที่ประมาณ 175.0 ตารางกิโลเมตร ทางตอนเหนือของอำเภอมีลักษณะเป็นที่ราบสลับกับทุ่งกว้าง ประกอบกับดินเหนียว ดินทราย ส่วนทางตอนใต้มีลักษณะเป็นที่ราบลุ่มลำสะแทด

ลักษณะภูมิอากาศ

อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ มีสภาพอากาศแบ่งออกเป็น 3 ฤดู ดังนี้

• ฤดูร้อน : ปลายเดือนกุมภาพันธ์ ถึง พฤษภาคม
• ฤดูฝน : เดือนพฤษภาคม ถึง ตุลาคม
• ฤดูหนาว : เดือนพฤศจิกายน ถึง กุมภาพันธ์

แหล่งน้ำธรรมชาติ

• ห้วยแอก อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของอำเภอ ต้นน้ำอยู่ที่ อำเภอพล จังหวัดขอนแก่น เป็นลำห้วยขนาดใหญ่

และไหลลงลำสะแทด ที่ บ้านส้มป่อย-ไทรทอง ตำบลหนองเยือง เป็นแนวแบ่งเขตแดน กับ อำเภอประทาย จังหวัดนครราชสีมา

• ลำสะแทด อยู่ทางด้านทิศใต้ ต้นน้ำอยู่ในเขตอำเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา เป็นลำน้ำขนาดใหญ่ ไหลลงแม่น้ำมูล ที่อำเภอพุทไธสง เป็นแนวแบ่งเขตแดน กับ อำเภอเมืองยาง จังหวัดนครราชสีมา
• ห้วยตะกั่ว เป็นลำน้ำขนาดเล็ก ต้นน้ำ อยู่ทางด้านทิศเหนือ ของอำเภอหนองสองห้อง จังหวัดขอนแก่น

ไหลผ่าน ตำบลแดงใหญ่ ตำบลหนองแวง ตำบลกู่สวนแตง และไหลลงลำสะแทดที่ ตำบลกู่สวนแตง

• หนองน้ำสาธารณะ จำนวน 40 แห่ง

ป่าไม้

• สวนป่าสิริกิตติ์ หมู่ที่ 2 ตำบลทองหลาง มีเนื้อที่ 119 ไร่

• ป่าสงวนแห่งชาติหนองข่า หมู่ที่ 5 หมู่ที่ 6 ตำบลแดงใหญ่ มีเนื้อที่ ประมาณ 2,470 ไร่

• ป่าช้าสาธารณะ มีเนื้อที่ประมาณ 3,239 ไร่

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์แบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 5 ตำบล 55 หมู่บ้าน

1.	หนองแวง		(Nong Waeng)			15 หมู่บ้าน
2.	ทองหลาง		(Thonglang)			10 หมู่บ้าน
3.	แดงใหญ่		(Daeng Yai)			9 หมู่บ้าน
4.	กู่สวนแตง		(Ku Suan Taeng)			12 หมู่บ้าน
5.	หนองเยือง		(Nong Yueang)			9 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 6 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลทองหลางและบางส่วนของตำบลหนองแวง
• องค์การบริหารส่วนตำบลทองหลาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทองหลาง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลกู่สวนแตง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกู่สวนแตงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแดงใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแดงใหญ่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองเยือง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองเยืองทั้งตำบล

สถานที่สำคัญ

• ปรางค์กู่สวนแตง

เป็นเทวาลัยในศาสนาฮินดู สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 โดยได้รับอิทธิพลจากศิลปกรรมสมัยนครวัดเป็นโบราณสถานอีกแห่งที่ถูกวางระเบิดจนองค์ปรางค์พังทลายลงมาเพื่อโจรกรรม ชิ้นส่วนปราสาทไปขาย ภายหลังกรมศิลปากรได้บูรณะใหม่จนมีความสมบูรณ์ และประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2547

ลักษณะของกู่ประกอบด้วย ปรางค์อิฐ 3 องค์ ตั้งเรียงกันในแนวเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน อาคารทั้งหมดหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูหน้าเพียงประตูเดียว อีก 3 ด้าน สลักเป็นประตูหลอก ปรางค์องค์กลางมีขนาดใหญ่และมีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ด้านหน้าทั้ง 3 ด้าน มีลักษณะยื่นออกมาและมีแผ่นศิลาทรายรองรับ ส่วนปรางค์อีกสององค์มีขนาดเล็กกว่าฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีประตูเดียวทางด้านหน้า เช่นกัน ส่วนผนังอีก 3 ด้าน ก่อเรียบทึบ สำหรับบนพื้นหน้าปรางค์มีส่วนประกอบสถาปัตยกรรมหินทรายอื่นๆ ตกหล่นอยู่ เช่น ฐานบัว ยอดปรางค์ กลีบขนุน รูปนาค 6 เศียร อายุของกู่สวนแตงสามารถกำหนดได้จากทับหลังของปรางค์ ซึ่งปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนครอยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ 17 เนื่องจากภาพสลักบนทับหลังทั้งหมดมีลักษณะตรงกับศิลปะขอมแบบนครวัด ที่มีอายุอยู่ในช่วงเวลาดังกล่าว อาทิเช่น ทับหลังสลักภาพพระนารายณ์ตรีวิกรม (ตอนหนึ่งในวามนาวตารแสดงภาพพระนารายณ์ย่างพระบาท 3 ก้าว เหยียบโลกบาดาล โลกมนุษย์ และโลกสวรรค์) ทับหลังภาพศิวนาฎราช ทับหลังภาพการกวนเกษียรสมุทร ทับหลังภาพนารายณ์บรรทมสินธุ์ ฯลฯ แต่ละชิ้นมีขนาดใหญ่สวยงามน่าสนใจยิ่ง

• ปรางค์กู่ฤๅษี

เป็นลักษณะปรางค์กู่หินศิลาแลงวางเรียงซ้อนกัน และวงเป็นกำแพงล้อมตัวกู่ ภายในมีพระพุทธองค์ใหญ่ และรูปปั้นฤๅษี ประดิษฐานอยู่ภายในบริเวณ บริเวณศิลาแลงด้านในมีต้นจำปีปลูกล้อมรอบ 7 ต้น ด้วยกัน และบริเวณรอบนอกศิลาแลง ด้านทิศเหนือมีสระน้ำบึงขนาดเล็กอยู่ด้านข้าง ด้านชาวบ้านในบริเวณนั้น บอกว่าสร้างมานานแล้ว แต่ในอดีตมี พระภิกษุมาจำวัดที่นี้ แต่ปัจจุบันไม่มีแล้ว โดยสถานแห่งนี้เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์และนับถือของชาวบ้านใน ละแวกนี้

เทศกาลสำคัญ

• ประเพณีปรางค์กู่สวนแตงและบุญบั้งไฟบ้านใหม่ไชยพจน์ บริเวณโบราณสถานปรางกู่สวนแตง (ข้างโรงเรียนกู่สวนแตงพิทยาคม) ประมาณกลางเดือนพฤษภาคมของทุกปี
• ประเพณีบุญฉลองปรางค์กู่ฤๅษี บริเวณโบราณสถานปรางค์กู่ฤๅษี ตำบลหนองเยือง ประมาณกลางเดือนมีนาคมของทุกปี
• งานกาชาดอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์และงานฉลองเจ้าพ่อ กม.ศูนย์ บริเวณสนามหน้าที่ว่าการอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ ประมาณต้นเดือนธันวาคมของทุกปี

การศึกษา

โรงเรียนระดับประถมศึกษา (สพฐ.)

มีทั้งหมด 21 โรงเรียน แบ่งเป็น 2 กลุ่ม ดังนี้

กลุ่มโรงเรียนบ้านใหม่ไชยพจน์ 1

• โรงเรียนอนุบาลบ้านใหม่ไชยพจน์ (ฉลาดราษฎร์บำรุง)
• โรงเรียนบ้านหนองไผ่เบญจมิตร
• โรงเรียนวัดสุคันธารมย์
• โรงเรียนบ้าน กม.ศูนย์
• โรงเรียนวัดอิสาณ
• โรงเรียนวัดวนาสันต์
• โรงเรียนวัดศรีสุนทร
• โรงเรียนจุฬางกูรวิทยา
• โรงเรียนวัดหลักศิลา
• โรงเรียนวัดไพรงาม

กลุ่มโรงเรียนบ้านใหม่ไชยพจน์ 2

*โรงเรียนบ้านหนองเรือ

• โรงเรียนบ้านทองหลาง
• โรงเรียนวัดชายอรัญ
• โรงเรียนวัดพลสุวรรณ
• โรงเรียนวัดสระจันทร์
• โรงเรียนวัดเทพประดิษฐ์
• โรงเรียนวัดเทพรังษี
• โรงเรียนวัดสมณาวาส
• โรงเรียนบ้านโนนไฮ
• โรงเรียนบ้านหนองสองห้อง (เทพผาประชานุกูล)

โรงเรียนระดับมัธยมศึกษา (สพม.)

• โรงเรียนกู่สวนแตงพิทยาคม

ธนาคาร

• ธนาคารออมสิน สาขาบ้านใหม่ไชยพจน์
• ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์เพื่อการเกษตร สาขาบ้านใหม่ไชยพจน์