พระยาพิมพิสารราชา

พระยาพิมพิสารราชา
เจ้าพิมพิสาร
พระยาแพร่
ครองราชย์	พ.ศ. 2390 – พ.ศ. 2429
รัชกาลก่อนหน้า	พระยาอินทวิไชย
รัชกาลถัดไป	เจ้าพิริยเทพวงษ์
ประสูติ	พ.ศ. 2356
พิราลัย	พ.ศ. 2429
พระชายา	แม่เจ้าแก้วไหลมาราชเทวี
หม่อม	หม่อมจันทร์
พระนามเต็ม องค์สมเด็จมหาราชหลวง (พระญาพิมพิสารราชา)
พระบุตร	5 พระองค์
ราชวงศ์	ราชวงศ์เทพวงศ์
พระบิดา	พระยาวังขวา
พระมารดา	แม่เจ้าปิ่นแก้ว

เจ้าผู้ครองนครแพร่แห่ง ราชวงศ์แสนซ้าย
*	พระยาแสนซ้าย
*	พระยาเทพวงศ์
*	พระยาอินทวิไชย
	พระยาพิมพิสารราชา
	เจ้าพิริยเทพวงษ์

พระยาพิมพิสารราชา หรือ เจ้าหลวงพิมพิสาร ทรงเป็นเจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 21 (องค์ที่ 3 แห่งราชวงศ์เทพวงศ์) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ได้เสด็จขึ้นครองนครแพร่ต่อจากพระยาอินทวิไชยผู้เป็นราชมาตุลาของพระองค์

พระประวัติ

พระยาพิมสารราชา หรือ เจ้าหลวงพิมพิสาร (พ.ศ. 2356 – พ.ศ. 2429) มีพระนามเดิมว่าเจ้าพิมพิสาร เป็นโอรสของพระยาวังขวา (เฒ่า) กับแม่เจ้าปิ่นแก้ว ซึ่งพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ 4 ระบุว่าเป็นน้องสาวพระยาแสนซ้าย (บิดาพระยาศรีสุริยวงศ์ (มังไชย)) แต่ในหนังสือเชื้อสายเจ้าหลวงเมืองแพร่ 4 องค์สุดท้ายได้กล่าวว่าเจ้าปิ่นแก้วเป็นราชธิดาพระยาเทพวงศ์ เป็นเจ้าขนิษฐาในพระยาอินทวิไชย ดังนั้นพระยาพิมพิสารจึงมีศักดิ์เป็นหลานลุงของพระยาอินทวิไชย

เจ้าพิมพิสารได้รับราชการมีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาราชวงศ์ เมื่อพระยาอินทวิไชยผู้เป็นราชมาตุลาถึงแก่พิราลัยในปี พ.ศ. 2390 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดเกล้าฯ ตั้งเป็นพระยาแพร่ ขณะมีชันษาได้ 34 ปี เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์ พระยาพิมพิสารไม่ลงไปเข้าเฝ้า จึงไม่ได้รับพระราชทานนามใหม่ขึ้นเป็นเจ้าอย่างเจ้านครเชียงใหม่ เจ้านครลำพูน เจ้านครลำปาง และเจ้านครเมืองน่าน

พระยาพิมพิสาร ทรงเป็นเจ้าหลวงที่ปลูกฝังนิสัยเรื่องการประหยัด และการรู้จักประมาณตนแก่ชาวเมืองแพร่เป็นอย่างดี ดังมีเรื่องเล่ากันว่า หม้อน้ำที่ท่านตั้งไว้ข้างถนนสำหรับผู้สัญจรนั้น จะมีกระบวยใหญ่และกระบวยเล็กอย่างละ 1 อัน หากใครใช้กระบวยใหญ่ตักดื่มน้ำแล้ว เทน้ำที่เหลือทิ้ง หรือใช้กระบวยเล็กตักดื่มซ้ำเมื่อไม่อิ่ม ต่างก็โดนก๋งยิง (เป็นอาวุธที่ใช้ลูกหินขนาดเล็กเป็นกระสุนสามารถทำให้เจ็บตัวหรือเป็นแผลได้) ด้วยเหตุผลที่ว่าไม่รู้จักประมาณตนเอง หรือไม่ประหยัด นอกจากนี้เจ้าหลวงพิมพิสารยังมีกิจการค้าไม้สัก ทำรายได้เข้าเมืองแพร่นับหลายล้านบาทต่อปี ทำให้เศรษฐกิจในเมืองแพร่มีความต่อเนื่องและเป็นไปได้ดี

พระยาพิมพิสาร ถึงแก่พิราลัยเวลาบ่าย 5 โมง แรม 7 ค่ำ เดือน 11 ปีจอ พ.ศ. 2429 สิริชันษา 73 ปี

ราชโอรส-ธิดา

พระยาพิมพิสาร มีพระชายา และราชโอรส-ธิดา ดังนี้

• เจ้าแก้วไหลมาราชเทวี (พบหลักฐานในแผ่นศิลา-จารึกที่วัดหลวง) แต่ไม่ปรากฏมีว่าราชบุตร ด้วยกันหรือไม่
• แม่เจ้าธิดาเทวี มีราชโอรส-ธิดา 4 พระองค์ คือ

• แม่เจ้าไข เสกสมรสกับ เจ้าชัยลังกา ไม่มีบุตร
• แม่เจ้าเบาะ สมรสกับ เจ้าหัวหน้า มีโอรส-ธิดา 2 คน

1.เจ้าฟองคำ สามีไม่ทราบนาม

2.เจ้าน้อยทวงศ์ สมรสกับแม่เจ้าขันคำ รสเข้ม (ไม่มีบุตร)

• แม่เจ้าอินทร์ลงเหลา เสกสมรสกับเจ้าหนานศรีทิ (เจ้านายเมืองน่าน) มีโอรส-ธิดา 3 คน

1.เจ้าศรีเมือง

2.แม่เจ้าฟอง บรรเลง สมรสกับนายหนานแสน บรรเลง โยมบิดา-มารดา พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (ฟู อตฺตสิโว) อดีตเจ้าคณะตรวจการภาค 4 และ 5

3.แม่เจ้าแก้ว เหลี่ยมเพชร

• เจ้าน้อยเทพวงศ์ ต่อมาคือ เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์สุดท้าย

• แม่เจ้าคำใย้เทวี มีโอรส 1 พระองค์ คือ

• เจ้าสุริยะจางวาง (น้อยมหาอินทร์ สารศิริวงศ์) เจ้าสุริยะจางวางนครแพร่ เสกสมรส 4 ครั้ง

• สมรสครั้งที่1 กับแม่เจ้าสุชาดา (ไม่มีบุตร)
• สมรสครั้งที่2 กับหม่อมฟองแก้ว มีธิดา 1 คน คือ

เจ้าบุญนำ วังซ้าย (สารศิริวงศ์)

• สมรสครั้งที่3 กับหม่อมเป็ง มีโอรส 1 คน คือ

เจ้าน้อย สารศิริวงศ์

• สมรสครั้งที่4 กับหม่อมแก้ว มีโอรส 1 คน คือ

เจ้าน้อยเป็ด สารศิริวงศ์

พงศาวลี

พงศาวลีของพระยาพิมพิสารราชา

เจ้าวังขวา                                   เจ้าหลวงพิมพิสาร                                         เจ้าฟ้าชายสามจุฬามณีสิริเมฆภูมิมินทร์                       เจ้าหลวงเทพวงศ์ลิ้นตอง                             แม่เจ้านครเชียงตุง                       แม่เจ้าปิ่นแก้ว                                   พระยาศรีสุริยวงศ์ (มังไชย)                       แม่เจ้าสุชาดาราชเทวี                             แม่เจ้าเมืองแพร่อรรคราชเทวี

อ้างอิง

ก่อนหน้า		พระยาพิมพิสารราชา		ถัดไป
พระยาอินทวิไชย เจ้าผู้ครองนครแพร่		เจ้าผู้ครองนครแพร่ (พ.ศ. 2390 - พ.ศ. 2429)		เจ้าพิริยเทพวงษ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่