แคว้นมคธ

อาณาจักรมคธ
พ.ศ. 43–พ.ศ. 222
แผนที่แคว้นมคธ
เมืองหลวง	ราชคฤห์, ปัฏนา
ภาษาทั่วไป	ภาษาอินโด-อารยัน
ศาสนา	ศาสนาฮินดู, ศาสนาเชน, ศาสนาพุทธ, ศาสนาพราหมณ์
การปกครอง	สมบูรณาญาสิทธิราชย์
Samraat
ยุคประวัติศาสตร์	ยุคโบราณ
• ก่อตั้ง	พ.ศ. 43
• สิ้นสุด	พ.ศ. 222
สกุลเงิน	Panas
ก่อนหน้า ถัดไป Vedic Period Maurya Empire
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	อินเดีย, บังกลาเทศ

แผนที่เอเชียใต้ แสดงภาพแคว้นอินเดียโบราณทั้ง 16 แห่ง ซึ่งเรียกรวมกันว่ามหาชนบท

แคว้นมคธ (บาลี/สันสกฤต: मगध มะคะธะ) เป็นชื่อแคว้นหนึ่งในจำนวน 16 แคว้นใหญ่ในชมพูทวีปสมัยพุทธกาล มีเมืองหลวงชื่อราชคฤห์ พระราชาที่ปกครองแคว้นมคธสมัยพุทธกาลคือพระเจ้าพิมพิสาร ต่อจากนั้นคือพระเจ้าอชาตศัตรูผู้เป็นพระราชโอรส

แคว้นมคธเป็นแคว้นที่พระพุทธเจ้าทรงเลือกประดิษฐานพระพุทธศาสนาเป็นแห่งแรกเพราะเป็นแคว้นใหญ่ และทรงรับสวนเวฬุวันนอกเมืองราชคฤห์เป็นอารามแห่งแรกในพระพุทธศาสนา

มคธเป็นชื่อของภาษาด้วยคือภาษามคธ อันเป็นภาษาที่พระพุทธเจ้าทรงเลือกใช้ในการประกาศพระศาสนา ซึ่งต่อมาเรียกว่าภาษาบาลี เพราะเป็นภาษาที่รักษาพระพุทธศาสนาเข้าไว้

ประวัติศาสตร์มคธ

ราชอาณาจักรมคธถือเป็นอาณาจักรที่มีอำนาจมากที่สุดในชมพูทวีป ปกครองด้วยระบอบสมบูรณายาสิทธิราชย์ ถือกำเนิดขึ้นไล่เลี่ยกับการกำเนิดของมหาชนบท 16 แคว้น มีเมืองหลวงครั้งแรกชื่อราชคฤห์ ต่อมาพระเจ้าอชาตศัตรูจึงย้ายเมืองหลวงไปยังปาฏลีบุตร (ปัฏนะ) ริมฝั่งแม่น้ำคงคา มคธได้ผ่านการรัฐประหารเปลี่ยนแปลงขั้วอำนาจมาหลายครั้ง ไม่ว่าจะมาจากอำมาตย์สุสุนาค มหาโจรนันทะ จันทรคุปต์ พราหมณ์ปุษยมิตร ฯลฯ แคว้นมคธได้สิ้นสุดลงในปี พ.ศ. 516 กลายเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรอันธระ ต่อมา ประมาณปลายพุทธศตวรรษที่ 9 ราชอาณาจักรมคธก็ฟื้นคืนชีพอีกครั้งในนามของราชวงศ์คุปตะ อันเป็นยุคคลาสสิกของอินเดีย ราชอาณาจักรมคธในยุคนี้ก็อยู่สืบต่อมา แต่มิใช่ศูนย์อำนาจอีกหลังคุปตะล่มสลาย จนกองทัพมุสลิมเติร์กเข้ายึดอินเดียเหนือได้ทั้งหมด จึงเป็นจุดสิ้นสุดที่แท้จริงของราชอาณาจักรมคธ

รายพระนามกษัตริย์แห่งแคว้นมคธ

กษัตริย์แห่งแคว้นมคธเท่าที่มีหลักฐานแน่นอน แบ่งออกเป็น 7 ราชวงศ์ ดังนี้

ราชวงศ์หารยังกะ

1. พระเจ้าภาติกะ
2. พระเจ้าพิมพิสาร
3. พระเจ้าอชาตศัตรู
4. พระเจ้าอุทัยภัทร
5. พระเจ้าอนุรุทธะ
6. พระเจ้ามุณฑกะ
7. พระเจ้านาคทาสกะ

การสิ้นสุดของราชวงศ์หารยังกะ เกิดจากอำมาตย์สุสุนาคเห็นว่า ราชวงศ์หารยังกะเป็นราชวงศ์ปิตุฆาตโดยตลอด จึงทำรัฐประหารเพื่อมิให้เป็นเสนียดแก่อาณาจักรอีก

ราชวงศ์สุสุนาค

ตั้งโดยขุนนางชื่อสุสุนาค

1. พระเจ้าสุสุนาค
2. พระเจ้ากาฬาโศก
3. พระเจ้ามหานันทิ

การสิ้นสุดของราชวงศ์สุสุนาค เกิดจากนายนันทะซึ่งเป็นลูกนอกสมรสของพระเจ้ามหานันทิที่เกิดกับหญิงโสเภณี นายนันทะทำการฆ่าพระเจ้านันทิและตั้งราชวงศ์นันทะขึ้น

ราชวงศ์นันทะ

ตั้งโดยมหาโจรชื่อนันทะ

1. พระเจ้ามหาปัทมานันทะ
2. พระเจ้าธนนันทะ

บางตำราบอกว่ายังมีต่ออีก คือ

1. พระเจ้าปัณฑกะ
2. พระเจ้าปัณฑุกติ
3. พระเจ้าภูตปาละ
4. พระเจ้าราษฎระปาละ
5. พระเจ้าโควิสาร
6. พระเจ้าทสสิทธิกะ
7. พระเจ้าไกวารตะ
8. พระเจ้าธนะ

การสิ้นสุดของราชวงศ์นันทะ เกิดจากการทำรัฐประหารของจันทรคุปต์ ภายใต้การวางแผนของพราหมณ์จาณักยะ ซึ่งไม่พอใจราชสำนักปาฏลีบุตรในขณะนั้น

ราชวงศ์เมาริยะ

ตั้งโดยจันทรคุปต์

1. พระเจ้าจันทรคุปต์
2. พระเจ้าพินทุสาร
3. พระเจ้าอโศกมหาราช
4. พระเจ้าสัมปทิ
5. พระเจ้าทศรถ
6. พระเจ้าสาลิสุกะ
7. พระเจ้าเทวธัมมะวรมนะ
8. พระเจ้าสมตะธนุ
9. พระเจ้าพฤหัสรถ

การสิ้นสุดของราชวงศ์เมาริยะ มาจากการทำรัฐประหารของพราหมณ์ปุษยมิตร ซึ่งนับเป็นผลกระทบจากนโยบายของพระเจ้าอโศกมหาราชที่ส่งผลกระทบต่อพราหมณ์โดยตรง เมื่อราชวงศ์อ่อนแอ กลุ่มอำนาจพราหมณ์จึงเข้าทำรัฐประหาร และกวาดล้างพระพุทธศาสนาในมคธครั้งใหญ่ในเวลาต่อมา

ราชวงศ์สุงคะ

ตั้งโดยพราหมณ์ชื่อปุษยมิตร

1. พระเจ้าปุษยมิตร
2. พระเจ้าอัคคนิมิตร
3. พระเจ้าสุชเยษฐา
4. พระเจ้าวสุมิตร
5. พระเจ้าอรทรากะ
6. พระเจ้าปุรินทกะ
7. พระเจ้าโฆษวสุ
8. พระเจ้าวัชรมิตร
9. พระเจ้าภควตะ
10. พระเจ้าเทวภูติ

ราชวงศ์กานวะ

1. พระเจ้าวาสุเทวะ
2. พระเจ้าภูมิมิตร
3. พระเจ้านารายนะ
4. พระเจ้าสุลารมัน

หลังจากนั้น ปี พ.ศ. 516 พระเจ้าศรีมุขะแห่งอันธระยึดแคว้นมคธได้เป็นอันว่าแคว้นมคธได้ล่มสลายลงเป็นครั้งแรก ก่อนจะฟื้นอีกครั้งในราชวงศ์คุปตะ

อ้างอิง

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. 9 ราชบัณฑิต. พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด. กรุงเทพฯ : วัดราชโอรสาราม, 2548.