ปฏิทรรศน์

ปฏิทรรศน์ หรือ พาราด็อกซ์ (Paradox) คือ ประโยคหรือกลุ่มของประโยคที่เป็นจริงอย่างชัดเจน แต่นำไปสู่ความขัดแย้งในตัวเอง หรือสถานการณ์ที่อยู่นอกความคิดทั่วไป โดยทั่วไปแล้ว อาจเป็นไปได้ว่า ประโยคดังกล่าวนี้แท้จริงแล้วอาจไม่ได้นำไปสู่สภาวะขัดแย้ง ผลลัพธ์ที่ได้อาจไม่ใช่ข้อขัดแย้งจริง ๆ หรือข้อกำหนดในตอนต้นอาจไม่จริงหรือไม่สามารถเป็นจริงพร้อม ๆ กันได้ คำว่าปฏิทรรศน์หรือพาราด็อกซ์มักถูกใช้แทนที่ไปมากับคำว่าข้อขัดแย้ง อย่างไรก็ตาม แนวคิดทั้งสองนั้นไม่เหมือนกันเสียทีเดียว ในขณะที่ข้อขัดแย้งประกาศสิ่งที่ตรงกันข้ามกับตัวเอง หลาย ๆ ปฏิทรรศน์กลับมีทางออกหรือคำอธิบาย

ปฏิทรรศน์ ในทาง ปรัชญา และ ตรรกะ

• ปัญหาเรื่องเจตจำนงเสรีและการหยั่งรู้ (Free will and omniscience paradox) ถ้ามีผู้หยั่งรู้และรู้ว่าจะเกิดอะไรอยู่ก่อนแล้ว(ผู้กำหนดโชคชะตาคน) ก็แสดงว่า เราไม่มีเจตจำนงที่เป็นอิสระ

ปฏิทรรศน์ ในทาง คณิตศาสตร์ และ สถิติศาสตร์

• ปัญหาว่า เราไม่สามารถวิ่งแข่งแซงเต่าได้ โดยต่อให่เต่าอยู่ในตำแหน่งข้างหน้า พิจารณาเมื่อเราเดินทางไปอยู่ที่ตำแหน่งเดิมของเต่า เต่าก็เปลี่ยนตำแหน่งไปข้างงหน้าเสียแล้ว

ปฏิทรรศน์ ในทาง เศรษฐศาสตร์

• Leontief Paradox ปัญหาว่าทำไม ประเทศที่อุดมด้วยปัจจัยทุนจึงมีการส่งออกสินค้าที่ใช้แรงงานเป็นหลัก
• Giffen paradox ปัญหาว่าทำไมบางสินค้า ยิ่งขึ้นราคา คนยิ่งซื้อ (เช่น ขนมปัง ในยามสงคราม)
• Diamond-water paradox (paradox of value) ปัญหาว่าทำไมน้ำจึงถูกกว่าเพชร ทั้งๆที่คนต้องการน้ำมากกว่า
• Bertrand Paradox