ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ฐานานุกรม"
| บรรทัด 99: | บรรทัด 99: | ||
== รายนามฐานานุกรม ใน[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย)]] องค์ที่ 15 == |
== รายนามฐานานุกรม ใน[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย)]] องค์ที่ 15 == |
||
* '''พระมหาคณานุศิษฏ์''' [[พระราชาคณะ]]ปลัดขวา |
* '''พระมหาคณานุศิษฏ์''' ''สังฆอิสริยาลงกรณ์ สุนทรธรรมสาธก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' [[พระราชาคณะ]]ปลัดขวา |
||
* '''พระจุลคณานุศาสน์''' [[พระราชาคณะ]]ปลัดซ้าย |
* '''พระจุลคณานุศาสน์''' ''วิจารโณภาสภาคยคุณ สุนทรศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' [[พระราชาคณะ]]ปลัดซ้าย |
||
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร''' |
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร''' |
||
* '''พระครูวินัยกรณ์โสภณ''' |
* '''พระครูวินัยกรณ์โสภณ''' |
||
| บรรทัด 114: | บรรทัด 114: | ||
* '''พระครูสมุห์''' |
* '''พระครูสมุห์''' |
||
* '''พระครูใบฎีกา''' |
* '''พระครูใบฎีกา''' |
||
== รายนามฐานานุกรม ใน[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ)]] องค์ที่ 14 == |
== รายนามฐานานุกรม ใน[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ)]] องค์ที่ 14 == |
||
* '''พระทักษิณคณาธิกร''' ''สุนทรธรรมนายก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' [[พระราชาคณะ]]ปลัดขวา |
* '''พระทักษิณคณาธิกร''' ''สุนทรธรรมนายก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' [[พระราชาคณะ]]ปลัดขวา |
||
รุ่นแก้ไขเมื่อ 15:59, 3 มิถุนายน 2559
| ส่วนหนึ่งของชุดบทความ |
| ศาสนาพุทธ |
|---|
 |
ฐานานุกรม คือชื่อเรียกลำดับตำแหน่งสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ไทย ซึ่งภิกษุผู้มีตำแหน่งทางการปกครองหรือมีสมณศักดิ์สูงบางตำแหน่งมีสิทธิ์ตั้งพระรูปอื่นให้เป็นฐานากรมได้ตามศักดิ์ที่ได้รับพระบรมราชานุญาต เช่น พระสงฆ์ตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอ สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง พระราชาคณะชั้นสามัญตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง เป็นต้น ไปจนกระทั่งถึงสมเด็จพระสังฆราชทรงตั้งฐานานุกรมได้ 15 ตำแหน่ง
ฐานานุกรมนั้นมีตำแหน่งที่เป็นหลัก 3 ตำแหน่ง คือ พระปลัด พระสมุห์ พระใบฎีกา หากพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์ตั้งฐานานุกรมเป็นผู้ที่มีสมณศักดิ์ตั้งแต่พระราชาคณะชั้นราชขึ้นไป พระฐานานุกรมที่ท่านเหล่านั้นตั้ง จะเรียก "พระครู" นำหน้าตำแหน่งฐานานุกรมนั้นทุกตำแหน่ง เช่น พระครูปลัด พระครูสังฆรักษ์ เป็นต้น
สิทธิในการให้พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์สามารถแต่งตั้งพระฐานานุกรมได้ จะมีระบุไว้ในสัญญาบัตรพระราชทานสมณศักดิ์ ว่าให้สามารถตั้งได้เท่านั้นเท่านี้รูป ซึ่งพระสงฆ์ผู้ได้รับพระราชทานสิทธิในการตั้งพระฐานานุกรม จะตั้งหรือไม่ตั้งก็ได้ หรือจะตั้ง แต่ตั้งเพียงจำนวนเท่าที่เห็นควรก็ได้ ไม่จำต้องตั้งทั้งหมด
ตำแหน่งเหล่านี้เดิมมีพัดยศของหลวงพระราชทานมาให้ แต่ปัจจุบันนี้ต้องจัดทำเอง โดยพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์แต่งตั้งฐานานุกรมจะแต่งตั้งพระสงฆ์รูปใดในศิษยานุศิษย์ของตน ก็สุดแล้วแต่อัธยาศัย ทางการไม่ได้เกี่ยวข้องในการแต่งตั้งพระฐานานุกรม เพียงแต่รับรู้เท่านั้น
ภิกษุผู้ได้รับแต่งตั้งในลักษณะนี้เรียกว่า พระฐานานุกรม ทุกรูปจัดเป็นพระมีสมณศักดิ์เหมือนพระสมณศักดิ์ที่ทรงแต่งตั้ง พระในตำแหน่งเหล่านี้บางทีเรียกประทวนสัญญาบัตร บ้าง ฐานาประทวน บ้าง และเนื่องจากสมณศักดิ์เหล่านี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไม่ได้พระราชทานเอง ดังนั้นเมื่อพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่ได้ตั้งฐานานุกรมไว้มรณภาพ ตำแหน่งฐานานุกรมต่าง ๆ ก็ถือว่าเป็นอันสิ้นสุดไปด้วย เรียกกันในภาษาปากว่า พระครูม่าย หรือ ฐานาม่าย จนกว่าจะได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมใหม่
ในอดีต ตำแหน่งฐานานุกรมบางตำแหน่งมีลำดับสมณศักดิ์สูงกว่าพระมหาเปรียญ จึงมีบางครั้งที่พระมหาเปรียญก็อาจได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมบ้าง ซึ่งเรียกกันในภาษาปากว่า ฐานาทรงเครื่อง หรือ พระครูทรงเครื่อง คือมีทั้งตำแหน่งมหาเปรียญและฐานานุกรมในคราวเดียวกัน
ประเภทของฐานานุกรม
ฐานานุกรมแบ่งได้ 4 ตำแหน่ง ได้แก่
ฐานานุกรมชั้นพระราชาคณะ
ตำแหน่งนี้มีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชเท่านั้น มี 2 ตำแหน่งคือ พระราชาคณะปลัดขวาและพระราชาคณะซ้าย(บางสมัยอาจมีพระราชาคณะปลัดกลาง) และฐานานุกรมชั้นนี้สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่งเหมือนพระราชาคณะชั้นสามัญทั่วไป
ฐานานุกรมชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม
พระครูปลัดมีราชทินนามเป็นฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นธรรมขึ้นไปจนถึงสมเด็จพระราชาคณะ เมื่อได้ตั้งฐานานุกรมชั้นนี้แล้ว ต้องไปแจ้งที่กรมการศาสนาเพื่อขึ้นทะเบียน และจัดนิตยภัตถวายเช่นเดียวกับพระครูสัญญาบัตรทั่วไป
ฐานานุกรมชั้นพระครูอื่น
คือ ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นราชขึ้นไปจนถึงฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชบางตำแหน่ง เป็นตำแหน่งที่มีคำว่า "พระครู" นำหน้า เช่น พระครูปลัด พระครูวินัยธร เป็นต้น
อนึ่ง พระครูฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช 4 ตำแหน่งที่อยู่อยู่ระหว่างพระราชาคณะปลัดซ้ายกับพระครูวินัยธร มีสิทธิ์รับพระราชทานนิตยภัตเช่นเดียวกับพระครูปลัดมีราชทินนาม
ฐานานุกรมชั้นธรรมดา
ฐานานุกรมชั้นนี้เป็นของพระราชาคณะชั้นสามัญ มี 3 ตำแหน่งคือ พระปลัด พระสมุห์ และพระใบฎีกา ไม่มีคำว่าพระครูนำหน้า
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (เจริญ สุวฑฺฒโน) พระสังฆราช องค์ที่ 19 แห่ง กรุงรัตนโกสินทร์
- พระมหานายก พุทธปาพจนดิลกโลกยปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระจุลนายก ธรรมนีติสาธกมหาเถราธิการ คณะกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูวิสุทธิธรรมภาณ
- พระครูพิศาลวินัยวาท
- พระครูประสาทพุทธปริตร พระครูพระปริตร
- พระครูประสิทธิ์พุทธมนต์ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูสรภัญญประกาศ พระครูคู่สวด
- พระครูสรนาทวิเศษ พระครูคู่สวด
- พระครูนิเทศธรรมจักร
- พระครูพิทักษ์ธุรกิจ
- พระครูสังฆสิทธิกร
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน) องค์ที่ 18
- พระมหาคณิศร พุทธศาสนิกนิกรปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาสถาวีรกิจการี นายกบดีศรีรัตนคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระจุลคณิศร สัทธรรมนิติธรมหาเถราธิการ คณกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูวินยาภิวุฒิ
- พระครูสุตตาภิรม
- พระครูธรรมาธิการ พระครูพระปริตร
- พระครูวิจารณ์ภารกิจ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูโฆสิตสุทธสร พระครูคู่สวด
- พระครูอมรสรนาท พระครูคู่สวด
- พระครูพิลาสบรรณวัตร
- พระครูพิพัฒบรรณกร
- พระครูสังฆวิธาน
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปุ่น ปุณฺณสิริ) องค์ที่ 17
- พระทักษิณคณาธิกร สุนทรธรรมสาธก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระอุดรคณาภิรักษ์ อัครศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูธรรมกถาสุนทร
- พระครูวินัยกรณ์โสภณ
- พระครูพรหมวิหาร พระครูพระปริตร
- พระครูฌานวิสุทธิ์ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูพิมลสรภาณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิศาลสรคุณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิบูลบรรณวัตร
- พระครูพิพัฒน์บรรณกิจ
- พระครูสังฆบริหาร
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (จวน อุฏฺฐายี) องค์ที่ 16
- พระมหาคณานุศิษฏ์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระจุลคณานุศาสก์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูธรรมกถาสุนทร
- พระครูวินัยกรณ์โสภณ
- พระครูพรหมวิหาร พระครูพระปริตร
- พระครูฌานวิสุทธิ์ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูพิมลสรภาณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิศาลสรคุณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิบูลบรรณวัตร
- พระครูพิพัฒนบรรณกิจ
- พระครูสังฆบริหาร
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย) องค์ที่ 15
- พระมหาคณานุศิษฏ์ สังฆอิสริยาลงกรณ์ สุนทรธรรมสาธก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระจุลคณานุศาสน์ วิจารโณภาสภาคยคุณ สุนทรศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูธรรมกถาสุนทร
- พระครูวินัยกรณ์โสภณ
- พระครูพรหมวิหาร พระครูพระปริตร
- พระครูฌานวิสุทธิ์ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูพิมลสรภาณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิศาลสรคุณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิบูลบรรณวัตร
- พระครูพิพัฒนบรรณกิจ
- พระครูสังฆบริหาร
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ) องค์ที่ 14
- พระทักษิณคณาธิกร สุนทรธรรมนายก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา
- พระอุดรคณาภิรักษ์ อัครศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระครูธรรมกถาสุนทร
- พระครูวินัยกรณ์โสภณ
- พระครูพรหมวิหาร พระครูพระปริตร
- พระครูฌานวิสุทธิ์ พระครูพระปริตร
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูพิมลสรภาณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิศาลสรคุณ พระครูคู่สวด
- พระครูพิบูลบรรณวัตร
- พระครูพิพัฒน์บรรณกิจ
- พระครูสังฆบริหาร
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรม ในพระอัฐิสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส สมเด็จพระสังฆราชเจ้าองค์ที่ 7
- พระทักษิณคณิสสร บวรสังฆสิทธิการ วิจารณกิจโกศล สกลมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต พระราชาคณะปลัดขวา
- พระอุดรคณารักษ์ อรรควิจารณคุณ วิบุลญาณอนันต์ สรรพมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต พระราชาคณะปลัดซ้าย
- พระสมุหวรคณิสสรสิทธิการ พิศาลวรกิจโกศล โสภณศีลาจารนืวิฐ พิพิธมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต พระราชาคณะปลัดกลาง
- พระครูวิทยาคม พระครูพระปริตร
- พระครูอุดมสังวร พระครูพระปริตร
- พระครูอมรวิไชย พระครูพระปริตร
- พระครูไกรสรศักดิ์ พระครูพระปริตร
- พระครูวิสุทธิสมโพธิ์ พระครูวิปัสสนา
- พระครูนิโรธรักขิต พระครูวิปัสสนา
- พระครูวินัยธร
- พระครูธรรมธร
- พระครูสุนทรโฆสิต พระครูคู่สวด
- พระครูวิจิตรโฆษา พระครูคู่สวด
- พระครูสังฆบริรักษ์
- พระครูสมุห์
- พระครูใบฎีกา
รายนามฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นต่างๆ
| สมเด็จพระราชาคณะ | พระราชาคณะเจ้าคณะรอง | พระราชาคณะชั้นธรรม | พระราชาคณะชั้นเทพ | พระราชาคณะชั้นราช | พระราชาคณะชั้นสามัญ |
|---|---|---|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
- หมายเหตุ
- ↑ ยกเว้นพระครูปลัด ฐานานุกรมในพระสาสนโสภณ จะมีราชทินนามว่า พระครูปลัดอรรถจริยานุกิจ
- ↑ ในพระราชาคณะชั้นธรรมบางรูป จะมีฐานานุกรมที่ลงท้ายด้วย "วัตร" เช่น พระธรรมราชานุวัตร มีพระครูปลัด มีราชทินนามว่า พระครูปลัดมหาเถรานุวัตร เป็นต้น
อ้างอิง
- พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด, วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548