จุดทิศหลัก

วงเข็มทิศแสดงจุดทิศหลักทั้งสี่ จุดทิศรองทั้งสี่ และทิศย่อย ๆ อีกแปดทิศ

จุดทิศหลัก หรือ ทิศทางหลัก หมายถึงทิศทางทางภูมิศาสตร์ไปยังตำแหน่งต่าง ๆ อาทิ ทิศเหนือ (น., N) ทิศตะวันออก (ต.อ., E) ทิศใต้ (ต., S) และทิศตะวันตก (ต.ต., W) ซึ่งเรียกโดยย่อว่า ทิศทั้งสี่ หรือ สี่ทิศ โดยแนวทิศตะวันออก-ตะวันตก ทำมุมฉากกับแนวทิศเหนือ-ใต้ และทิศตะวันออกหมุนไปตามเข็มนาฬิกาจากทิศเหนือ และยังมี จุดทิศรอง คือทิศที่อยู่ระหว่างจุดทิศหลักเป็นแนวเฉียง 45 องศา อันได้แก่ ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ (ต.อ.น., NE) ทิศตะวันออกเฉียงใต้ (ต.อ.ต., SE) ทิศตะวันตกเฉียงใต้ (ต.ต.ต., SW) และทิศตะวันตกเฉียงเหนือ (ต.ต.น., NW) ซึ่งเรียกโดยรวมว่า ทิศทั้งแปด หรือ แปดทิศ นอกจากนี้ยังสามารถมีทิศย่อย ๆ ลงไปอีกก็ได้

หากผู้สังเกตการณ์บนพื้นผิวโลกยืนตรงหันหน้าไปทางทิศเหนือ ด้านหลังของเขาจะเป็นทิศใต้ ด้านขวาก็จะเป็นทิศตะวันออก และด้านซ้ายก็จะเป็นทิศตะวันตก เครื่องมือกำหนดพิกัดต่าง ๆ บนโลก มักทำงานโดยมองหาทิศเหนือเป็นหลักก่อน ถึงแม้ว่าทิศอื่นก็สามารถใช้ได้เหมือนกันถ้าหากเชื่อถือได้

จุดทิศหลักในวัฒนธรรมต่าง ๆ

ภูมิศาสตร์โบราณ กล่าวถึงทิศอย่างน้อยสองทิศ เป็นปฐม เช่น การบอกว่าสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ดังประโยคที่ว่า "ปรากฏที่ทิศตรง และบ้างก็มีปรากฏอยู่ด้านทิศเฉียงด้วยหากมองลงมาจากภูเขา" เป็นต้น ส่วนใหญ่หมายถึงทิศทั้งสี่ เป็นทิศตรงในการดูภูมิแบบสี่ทิศ นอกกว่าสี่ทิศนี้ คือ ทิศเฉียง เชื่อว่า ทิศที่หมายถึงทิศทั้งแปด เป็นทิศตรงเช่นเดียวกัน เป็นการแบ่งจำนวนของทิศตรง

ทิศที่มีทิศเฉียงอีกสองประเภทคือ ทิศทั้งหกตามตำราทางพุทธศาสนา (ทิศทั้งสี่ รวมกับ ทิศเบื้องบน และทิศเบื้องล่าง) และทิศทั้งสิบตามตำราทางพุทธศาสนา (ทิศเหนือ ทิศใต้ ทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทิศตะวันออกเฉียงใต้ ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ทิศตะวันตกเฉียงใต้ ทิศเบื้องบน และทิศเบื้องล่าง) ทิศน้อยใหญ่ดังกล่าว เดิมที คงเรียกแต่ว่า เป็นทิศตรงหรือทิศเฉียงเท่านั้น กว่านั้นต่อมา จึงกำหนดชื่อ ซ้าย ขวา และแนวที่เป็นกำหนดนัดหมายต่อกันมากขึ้นตามลักษณะภูมิประเทศและดาราศาสตร์