สังฆราช

สังฆราช คือพระมหาเถระผู้เป็นใหญ่สูงสุดในสังฆมณฑล แต่ละประเทศมักมีสังฆราชเป็นของตน เช่น ประเทศพม่า ประเทศไทย ประเทศกัมพูชา เป็นต้น สังฆราชอาจเป็นประมุขเฉพาะคณะสงฆ์นิกายหนึ่งหรือเป็นประมุขคณะสงฆ์ทั้งปวงทุกนิกายในประเทศนั้น (ซึ่งเรียกว่าสกลมหาสังฆปริณายก) คำว่า สังฆราช เป็นคำสมาสจากคำว่า สงฺฆ (พระสงฆ์) + ราช (พระราชา) ซึ่งแปลว่า พระราชาแห่งคณะสงฆ์

ประเทศไทย

บทความหลัก: สมเด็จพระสังฆราช

สังฆราชของประเทศไทยเรียกว่า สมเด็จพระสังฆราช และมีตำแหน่งเป็นสกลมหาสังฆปริณายก เพราะทรงเป็นประมุขปกครองบัญชาการคณะสงฆ์ทุกนิกายในประเทศไทย และมีพระอิสริยยศเสมอด้วยพระองค์เจ้าต่างกรม พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๗๕ ฉบับปัจจุบันให้พระมหากษัตริย์ไทยเป็นผู้สถาปนาสมเด็จพระราชาคณะผู้มีอาวุโสสูงสุดโดยสมณศักดิ์ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช

สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ปัจจุบันคือ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ซึ่งดำรงตำแหน่งมาตั้งแต่วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2532

ประเทศกัมพูชา

บทความหลัก: สมเด็จพระมหาสังฆราช

ช่วง พ.ศ. 2398-2524 ประเทศกัมพูชามีสังฆราช 2 พระองค์ คือฝ่ายมหานิกายและฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ในปี พ.ศ. 2524 ได้มีการรวมคณะสงฆ์ทั้งสองนิกายเป็นคณะสงฆ์หนึ่งเดียว โดยมีสมเด็จพระมหาสุเมธาธิบดีเทพ วงศ์ เป็นประมุข ต่อมาในปี พ.ศ. 2534 พระบาทสมเด็จพระนโรดม สีหนุทรงสถาปนาสมเด็จบัว กรี เป็นสมเด็จพระอภิสิรีสุคันธามหาสังฆราชาธิบดี ประมุขฝ่ายธรรมยุติกาย ทำให้คณะสงฆ์กัมพูชาแบ่งการปกครองเป็นสองนิกายอีกครั้ง (โดยสมเด็จพระมหาสุเมธาธิบดีเทพ วงศ์ เป็นประมุขฝ่ายมหานิกาย) และในปี พ.ศ. 2549 สมเด็จพระมหาสุเมธาธิบดีได้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระอัคคมหาสังฆราชาธิบดี และสมเด็จนนท์ แง้ด ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระมหาสุเมธาธิบดี ประมุขฝ่ายมหานิกายสืบแทนมาจนปัจจุบัน ในปัจจุบันประเทศกัมพูชาจึงมีสมเด็จพระมหาสังฆราช 2 พระองค์