ภาษาผู้ไท

ภาษาผู้ไท (เขียน ผู้ไทย หรือ ภูไท ก็มี) เป็นภาษาในตระกูลภาษาไท-กะได มีผู้พูดจำนวนไม่น้อย กระจัดกระจายในภูมิภาคต่างๆ ของไทย ลาว และเวียดนาม เข้าใจว่า ผู้พูดภาษาผู้ไทมีถิ่นที่อยู่ดั้งเดิมอยู่ในเมือง แถง หรือปัจจุบันคือจังหวัดเดียนเบียนฟูของเวียดนาม ในอดีตคือแคว้นสิบสองจุไทของสยาม เรียกว่า ชาวไทดำ ในปัจจุบัน มีการจัดให้ภาษาผู้ไทเป็นกลุ่มย่อยของภาษาไทดำอีกทอดหนึ่ง

ผู้พูดภาษาผู้ไท

ผู้พูดภาษาผู้ไทในประเทศไทยส่วนใหญ่อยู่ในบริเวณจังหวัดภาคอีสานตอนบน ได้แก่ จังหวัดกาฬสินธุ์, นครพนม, มุกดาหาร, ร้อยเอ็ด และ สกลนคร นอกจากนี้ยังมีอีกเล็กน้อยในจังหวัดอุบลราชธานีและอุดรธานี โดย ในแต่ละท้องถิ่น ย่อมมีสำเนียงและคำศัพท์ที่แตกต่างกันไป

เป็นที่น่าสังเกตว่า ภาษาผู้ไทแม้จะกระจายอยู่ในแถบอีสาน แต่สำเนียงและคำศัพท์นั้นแตกต่างกับภาษาไทยถิ่นอีสานโดยทั่วไป อย่างไรก็ตามยังมีคำยืมจากภาษาถิ่นอีสานอยู่ในภาษาผู้ไทบ้างเป็นธรรมดา แต่ก็ไม่นับว่ามาก ด้วยเหตุนี้ ชาวไทยที่พูดภาษาอีสานจึงไม่สามารถพูดหรือฟังภาษาผู้ไทอย่างเข้าใจโดยตลอด แต่ชาวผู้ไทส่วนใหญ่มักจะพูดภาษาอีสานได้

ลักษณะของภาษา

ด้วยภาษาผู้ไทเป็นภาษาในตระกูลไท จึงมีลักษณะเด่นร่วมกับภาษาไทยด้วย นั่นคือ

• เป็นภาษาคำโดด มักเป็นคำพยางค์เดียว
• เป็นภาษามีวรรณยุกต์
• โครงสร้างประโยคแบบเดียวกัน คือ "ประธาน กริยา กรรม" ไม่ผันรูปตามโครงสร้างประโยค

หน่วยเสียงในภาษาผู้ไท

หน่วยเสียงพยัญชนะ

ฐานกรณ์ของเสียง	ริมฝีปากล่าง-ฟัน	ริมฝีปาก	โคนฟัน	เพดานส่วนแข็ง	เพดานส่วนอ่อน	ช่วงคอ
เสียงหยุด (ไม่ก้อง)	-	/ป/	/ต/	/จ/	/ก/	/อ/
เสียงหยุด (ไม่ก้อง)	-	/พ/	/ท/	-	/ค/	-
เสียงหยุด (ก้อง)	-	/บ/	/ด/	-	-	-
เสียงขึ้นจมูก	-	/ม/	/น/	/ญ/	/ง/	-
เสียงเสียดแทรก	/ฟ/	/ส/	-	-	-	/ห/
กึ่งสระ	/ว/	-	-	/ย/	-	-
ลอดข้างลิ้น	-	/ล/	-	-	-	-

ในที่นี้ขออธิบายเฉพาะเสียงที่แตกต่างจากภาษาไทยมาตรฐาน ดังนี้

• /ญ/ เป็นหน่วยเสียงพิเศษ ที่ไม่พบในภาษาไทยภาคกลาง แต่พบได้ในภาษาไทยถิ่นอีสาน เหนือ และใต้ (บางถิ่น) ในภาษาผู้ไท บางถิ่นผู้พูดใช้เสียง /ญ/ โดยตลอด บางถิ่นใช้ทั้งเสียง /ญ/ และ / ย/ โดยไม่แยกแยะคำศัพท์

หน่วยเสียงสระ

ภาษาผู้ไทมีสระเดี่ยว 9 ตัว หรือ 18 ตัวหากนับสระเสียงยาวด้วย โดยทั่วไปมีลักษณะของเสียงคล้ายกับสระในภาษาไทยถิ่นอื่น (เพื่อความสะดวก ในที่นี้ใช้อักษร อ ประกอบสระ เพื่อให้เขียนง่าย)

สระสูง	อิ, อี	อึ, อือ	อุ, อู
สระกลาง	เอะ, เอ	เออะ, เออ	โอะ, โอ
สระต่ำ	แอะ,แอ	อะ,อา	เอาะ, ออ

อนึ่ง ในภาษาผู้ไทมักไม่ใช้สระประสม นิยมใช้แต่สระเดี่ยวข้างบนนี้ ตัวอย่างคำที่ภาษาไทยกลางเป็นสระประสม แต่ภาษาผู้ไทใช้สระเดี่ยว

ภาษาไทยกลาง	ภาษาผู้ไท
/หัว/	/โห/
/สวน/	/โสน/
/เสีย/	/เส/
/เขียน/	/เขน/
/เสือ/	/เสอ/
/มะเขือ/	/มะเขอ/

หน่วยเสียงวรรณยุกต์

หน่วยเสียงวรรณยุกต์ในภาษาผู้ไท มีด้วยกัน 5 หน่วย

พยางค์

พยางค์ในภาษาผู้ไทมักจะเป็นพยางค์อย่างง่าย ดังนี้

• เมื่อประสมด้วยสระเสียงยาว พยางค์อาจประกอบด้วยพยัญชนะต้น สระ และวรรณยุกต์ โดยจะมีพยัญชนะตัวสะกดหรือไม่ก็ได้
• เมื่อมีสระเสียงสั้น พยางค์ประกอบด้วยพยัญชนะต้น สระ วรรณยุกต์ และพยัญชนะตัวสะกด

ลักษณะเด่นของภาษาผู้ไท

ลักษณะเด่นอื่นๆ ของภาษาผู้ไท มีดังนี้

1. เสียงท้ายคำถาม

• เผอ,ผิเหลอ,ผะเหลอ = อะไร

"นี้แม่นเผอ" = นี่คืออะไร

"เว้าผิเหลอหว่ะ" = พูดอะไรน่ะ

"จักแม่นผะเหลอ" = ไม่รู้อะไร

• เผ่อ,ผู้เหล่อ = ใคร

"แม้ ล่ะ ไป๋ เหย้ม เผ่อ" = แม่จะไปเยี่ยมใคร

"ผู้เหล่อล่ะไป๋กับข้อยแด่" = ใครจะไปกับผมบ้าง

• ซิเหล่อ,เนอะเห่อ = ที่ไหน

"เพิ้น ล่ะ ไป๋ ซิ เหล่อ" = เขาจะไปไหน

"เจ้าอยู่เนอะเห่อหว่ะ" = คุณอยู่ที่ไหนน่ะ

• มิ = ไม่

"ไป๋ลึมิไป๋" = ไปหรือไม่ไป

"มิได้" = ไม่ได้,ไม่มี

2. สระประสมในภาษาไทยถิ่นอื่น มักเป็นสระเดี่ยวในภาษาผู้ไท

• สระ เอีย เป็น เอ

กระเทียม - กะเท่ม

โรงเรียน - โฮงเฮน,โลงเลน

• สระ เอือ เป็น เออ

น้ำเชื่อม - น้ำเซิ้ม

ใส่เสื้อ - เส่อเส้อ

• สระ อัว เป็น โอ

กล้วย - โก๊ย

3. สระใอ(ไม้ม้วน)ในภาษาไทกลาง เมื่อพูดในภาษาผู้ไท มักออกเสียงสระเออ ดังนี้

ใหม่-เหม่อ

ใส่-เส่อ

หัวใจ-โหเจ๋อ

ใกล้-เข้อ,เก้อ

แกงมะเขือใส่เนื้อเสือ กินบนเรือ เพื่อกลับบ้าน-แกงมะเขอเส่อเน้อเสอ กินเทิงเฮอ เพ้อเมอเฮิน

4. สระไอ(ไม้มลาย)ในภาษาไทยกลาง จะออกเสียง จัตวา (+)ในสำเนียงภูไท ดังนี้

ไป-ไป๋,

5. ข บางคำจะออกเสียงเป็น ห, ค บางคำจะออกเสียงเป็น ฮ ดังนี้

เข้า-เห้า,ข้า-ห้า,ค้าขาย-ฮ้าหาย

คนห้าคนฆ่าคนห้าคน-ฮนห้าฮนห้าฮนห้าฮน

6. คำที่สะกดด้วย -อก จะออกเสียง สระ เอาะ(เสียงสั้น) ดังนี้

นอก-เน้าะ,จอก-เจ้าะ,คอก-เค่าะ,ปลอก-เป๊าะ

อ้างอิง

• วิไลวรรณ ขนิษฐานันท์. ภาษาผู้ไท. โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรุงเทพฯ, 2520.
• ภาษาผู้ไท การศึกษาเปรียบเทียบภาษาผู้ไทในประเทศไทย และ ส.ป.ป.ลาว
• Phutai Language : A comparative study of the Phutai in Thailand and Laos P.D.R.
• โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูคุณค่าของภาษาผู้ไท
• In Search for the Phutais
• Mo Yao : Phutai Healing
• About Some Linguistic Variations in Phu Tai