ศีรษะ

ศีรษะของมนุษย์ภาคตัดตามแนวขวาง (Sagittal plane)

ในทางกายวิภาคศาสตร์ ศีรษะ (ละติน: caput) หรือ หัว ของสัตว์ ถือว่าเป็นส่วนที่ยื่นออกมาจากแกนกลางของร่างกาย ในมนุษย์มีส่วนประกอบที่ทำให้เป็นศีรษะเช่น กะโหลกศีรษะ ใบหน้า สมอง เส้นประสาทสมอง เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง ฟัน อวัยวะรับความรู้สึกพิเศษ และโครงสร้างอื่นๆ เช่นหลอดเลือด หลอดน้ำเหลือง และไขมัน

สัตว์ชั้นต่ำหลายชนิดมีศีรษะมากกว่า 1 ศีรษะ สัตว์หลายชนิดไม่ถือว่ามีส่วนศีรษะ แต่สัตว์ที่มีรูปแบบสมมาตร 2 ด้าน (bilaterally symmetric forms) จะต้องมีศีรษะ

ลักษณะทางกายวิภาคศาสตร์ทั่วไป

กายวิภาคศาสตร์ของศีรษะด้านข้าง มุมมองพื้นผิว

• กะโหลกศีรษะ เกิดจากกระดูก 2 ส่วน คือกระดูกหุ้มสมอง (Neurocranium) และกระดูกใบหน้า (Splanchnocranium) เป็นที่อยู่ของ สมอง เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง ส่วนต้นของเส้นประสาทสมองและหลอดเลือด กระดูกหน้าประกอบไปด้วยกระดูกที่ล้อมรอบปาก จมูกและส่วนที่เป็นเบ้าตา การเจริญของกระดูกใบหน้าใช้เวลานานมากกว่ากะโหลกศีรษะ
• ใบหน้า คือส่วนด้านหน้าของศีรษะ ยื่นลงมาจากหน้าผากถึงคาง และจากหูข้างหนึ่งถึงหูอีกข้างหนึ่ง รูปร่างพื้นฐานของใบหน้าขึ้นอยู่กับกระดูกที่อยู่ข้างใต้ ไขมัน และกล้ามเนื้อใบหน้าทำให้หน้ามีรูปร่างที่สมบูรณ์
• สมอง ประกอบด้วยสมองใหญ่ (Cerebrum) สมองน้อย (cerebellum) และก้านสมอง อยู่ภายในช่องกะโหลกศีรษะ ห่อหุ้มด้วยเยื่อบุสมองและน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขสันหลัง
• เส้นประสาทสมอง เหมือนกับเส้นประสาทไขสันหลัง เนื่องจากประกอบด้วยใยประสาทรับความรู้สึกหรือสั่งการ เกิดจากแขนงที่ยื่นจากเซลล์ประสาท เพื่อไปควบคุมกล้ามเนื้อหรือต่อมหรือนำกระแสประสาทจากบริเวณรับความรู้สึก ที่ได้ชื่อว่าเส้นประสาทสมอง เนื่องจากโผล่ออกมาจากรูหรือร่องในกะโหลกศีรษะ มีทั้งหมด 12 คู่ เรียงตามเลขโรมัน I-XII จากส่วนหน้าไปยังส่วนหลังของสมอง
• เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง ทำหน้าที่ปกป้องสมอง หลอดเลือดแดง หลอดเลือดและแอ่งเลือดดำ (venous sinus) และช่องว่างใต้เยื่ออะแร็กนอยด์ (subarachnoid space) ซึ่งสำคัญมากต่อการทำงานอย่างเป็นปรกติของสมอง
• ฟัน (ดูเพิ่ม)

ภาพอื่นๆ

• 
  สมองมนุษย์ในกะโหลกศีรษะ
• 
  ใบหน้าของมนุษย์ แสดงกล้ามเนื้อ เส้นเลือด เส้นประส่าท
• 
  การทำงานที่ต่างกันของกล้ามเนื้อใบหน้า ทำให้เกิดการแสดงสีหน้าที่ต่างกัน
• 
  ภาพศีรษะที่ถ่ายจากเครื่องสร้างภาพด้วยเรโซแนนซ์แม่เหล็ก (Magnetic resonance imaging, MRI)

อ้างอิง

บรรณานุกรม

• Gray's anatomy for students. Drake, RL., Vogl, W. and Mitchell, AWM.
• Clinically Oriented Anatomy, 5th ed. Keith L. Moore and Arthur F. Dalley.
• Basic Gross Anatomy with Clinical Correlation, รศ.พญ.ผาสุก มหรรฆานุเคราะห์