เอกสารตัวเขียนสีวิจิตร

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ จุลจิตรกรรมหนังสือวิจิตร

หนังสือวิจิตรแบบจุลจิตรกรรมหน้านี้เป็นตกแต่งเป็นรูป “พระเยซูผู้ทรงเดชานุภาพ” (Christ in Majesty) จาก หนังสืออเบอร์ดีน (Aberdeen Bestiary) (folio 4v)

การตกแต่งตัวพยัญชนะตัวแรกและขอบอย่างวิจิตรใน “หนังสือประจำชั่วโมง” ของฝรั่งเศส ราวปี ค.ศ. 1400

หนังสือวิจิตร (ภาษาอังกฤษ: Illuminated manuscript) คือหนังสือต้นฉบับที่ตัวหนังสือตกแต่งเพิ่มเติมด้วยสีสรรค์เช่นตัวหนังสือตัวแรกที่ขยายใหญ่ขึ้นและเล่นลายอย่างวิจิตร หรือเขียนขอบคัน หรือทำเป็นจุลจิตรกรรม ตามความหมายตรงตัวจะหมายถึงต้นฉบับที่ตกแต่งด้วยเงินและทอง แต่การใช้กันโดยทั่วไปโดยนักวิชาการสมัยใหม่ในปัจจุบันจะหมายถึงต้นฉบับใดก็ได้ที่มีการตกแต่งหรือหนังสือประกอบภาพจากทั้งทางตะวันตกและทางศาสนาอิสลาม

งานหนังสือวิจิตรฉบับแรกที่สุดที่มีการตกแต่งพอประมาณมาจากสมัยคริสต์ศตวรรษที่ 5 ถึงที่ 7 ส่วนใหญ่ทำในไอร์แลนด์, อิตาลี และประเทศอื่นๆ บนผืนแผ่นดินใหญ่ยุโรป ความสำคัญของหนังสือวิจิตรมิใช่เพียงคุณค่าทางวรรณกรรมแต่ยังมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ด้วย ซี่งจะเห็นได้จากต้นฉบับหนังสือวิจิตรที่ทำให้เราเรียนรู้ถึงประวัติศาสตร์ โรมันและ กรีกที่ตกแต่งโดยผู้บันทึกและตกแต่งหนังสือตามสำนักสงฆ์

หนังสือวิจิตรส่วนใหญ่ที่ยังหลงเหลืออยู่ในปัจจุบันมาจากยุคกลางแม้ว่าการสร้างหนังสือวิจิตรจะทำกันมาจนถึงศิลปะเรอเนซองส์ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 เนื้อหาของงานส่วนใหญ่ในสมัยแรกๆ จะเป็นงานศาสนา แต่ต่อมาโดยเฉพาะในคริสต์ศตวรรษที่ 13 ก็เริ่มมีงานทางโลกเพิ่มขึ้น และเกือบทั้งหมดจะทำเป็นหนังสือแต่ก็มีบ้างที่เป็นม้วนหรือเป็นแผ่นเดียวเขียนบนหนัง (อาจจะเป็นหนังลูกวัว, แกะ, หรือแพะ) ที่มีคุณภาพดี หลังปลายยุคกลางวัสดุที่ใช้เขียนก็เปลี่ยนมาเป็นกระดาษ เมื่อวิวัฒนาการพิมพ์เพิ่งเริ่มใหม่ๆ ผู้พิมพ์ก็อาจจะทิ้งช่องว่างไว้สำหรับพยัญชนะตัวแรก, ขอบ หรือ ภายเขียนย่อส่วนแต่การพิมพ์ทำให้ ศิลปะการทำหนังสือวิจิตรเสื่อมความนิยมลง แต่ก็ทำกันต่อมาจนถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 16 แต่น้อยลงมากและทำสำหรับผู้มีฐานะดีจริงๆ เท่านั้น

นอกจากหนังสือวิจิตรจะเป็นตัวอย่างของสิ่งที่หลงเหลือมาจากยุคกลางแล้วก็ยังเป็นตัวอย่างที่ดีของจิตรกรรมที่มาจากยุคกลางด้วย และบางครั้งก็เป็นจิตรกรรมอย่างเดียวที่เหลืออยู่จากยุคนั้น

ดูเพิ่ม

• จุลจิตรกรรมหนังสือวิจิตร
• จุลจิตรกรรม
• ศิลปะกอธิค
• ศิลปะไบแซนไทน์
• ศิลปะเรอเนซองส์
• บาเธเลมี ฟาน เอค
• พระวรสาร
• หนังสือประจำชั่วโมง

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ หนังสือวิจิตร วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ พยัญชนะตัวแรกของหนังสือวิจิตร วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ “หนังสือประจำชั่วโมง”

• หนังสือวิจิตรจากยุคกลาง

สมุดภาพ

• 
  หนังสือวิจิตรโดยแพนเทเลียน (Pantaleon) จากราว ค.ศ. 986
• 
  ภาพนักบุญลูคอีแวนเจลลิส จากราวคริสต์ศตวรรษที่ 10
• 
  หนังสือวิจิตรจากสเปน จากราว ค.ศ. 1047
• 
  หนังสือวิจิตรจากเอธิโอเปีย (Eliza Codex 23)
• 
  การเลือกตั้งของจอฟฟรี เดอ บุยยอง จากราว ค.ศ. 1280
• 
  หนังสือวิจิตรภาษาอาหรับ จากราว ค.ศ. 1287
• 
  การตกแต่งพยัญชนะตัวแรกของจุลหนังสือเรื่อง “Lehel's Horn” จากราว ค.ศ. 1360
• 
  ภาพทหารอาหรับจากหนังสือวิจิตร จากคริสต์ศตวรรษที่ 14
• 
  พระแม่มารีและพระบุตร จาก “หนังสือประจำชั่วโมงของดุ๊คเบอรี” (Très Riches Heures) จากสมัยเรอเนซองส์ ในคริสต์ศตวรรษที่ 15
• 
  จุลจิตรกรรมสัญลักษณ์แฝงคติจาก “ตำนานแห่งความรัก” ของพระเจ้าเรเน (King Rene’s Livre du cueur d'amour esprit) โดย บาเธเลมี ฟาน เอค จากคริสต์ศตวรรษที่ 16