ตีกัล

อุทยานแห่งชาติตีกัล *
แหล่งมรดกโลกโดยยูเนสโก
วิหารหมายเลข 2
พิกัด	17°13′20.1″N 89°37′25.5″W
ประเทศ	กัวเตมาลา
ภูมิภาค **	ลาตินอเมริกาและแคริบเบียน
ประเภท	มรดกแบบผสม
เกณฑ์พิจารณา	(i), (iii), (iv), (ix), (x)
อ้างอิง	64
ประวัติการขึ้นทะเบียน
ขึ้นทะเบียน	1979 (คณะกรรมการสมัยที่ 3)
พื้นที่	57,600 ha (142,000 เอเคอร์)
* ชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีแหล่งมรดกโลก ** ภูมิภาคที่จัดแบ่งโดยยูเนสโก

ตีกัล (มายา: Tik’al) หรือ ติกัล (สเปน: Tikal) คือซากเมืองโบราณขนาดใหญ่ที่สุดของอารยธรรมมายา ปัจจุบันตั้งอยู่ในจังหวัดเปเตน ประเทศกัวเตมาลา ปัจจุบันได้ขึ้นทะเบียนเป็นแหล่งมรดกโลกของยูเนสโก และยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวยอดนิยมอีกด้วย

ตีกัลคือเมืองที่สำคัญเมืองหนึ่งในอารยธรรมมายา สถาปัตยกรรมที่ตั้งอยู่ภายในที่เก่าแก่ที่สุดมีอายุตั้งแต่ 400 ปีก่อนคริสต์ศักราช ช่วงเวลาที่เมืองเจริญถึงขีดสุดคือช่วงสมัยคลาสสิก คือ ค.ศ. 200 ถึง 900 ซึ่งช่วงนั้นเมืองตีกัลเป็นศูนย์กลางทั้งการปกครอง เศรษฐกิจ และการทหาร เนื่องจากเมืองตั้งอยู่ในจุดที่เชื่อมโยงกับพื้นที่อื่น ๆ ของมีโซอเมริกาได้ทั้งหมด เช่น เมืองเม็กซิกัน เมืองเตโอตีวากาน

หลังจากสิ้นสุดสมัยคลาสสิก ไม่มีสถานที่สร้างขึ้นมาใหม่ และสถานที่บางแห่งถูกเผาทำลาย รวมถึงมีประชากรลดลง และในที่สุดเมืองก็ถูกละทิ้งในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 10

ลักษณะพิเศษ

เมืองโบราณตีกัลตั้งอยู่ในที่ลุ่มป่าดิบชื้น แต่เมืองก็ไม่มีน้ำสะสมไว้ใต้ดินที่มาจากฝน ตั้งแต่ปลายศตวรรษที่แล้ว นักโบราณคดีได้พยายามค้นหาแหล่งน้ำใต้ดินที่ชาวมายันได้กักเก็บเพื่อไว้ใช้ และได้ค้นพบว่าบ่อน้ำ แม่น้ำ หรือทะเลสาบใกล้ ๆ เมืองมีความผิดปกติเกิดความแห้งแล้ง แต่อย่างไรก็ตาม เมืองตีกัลก็มีภูมิปัญญาทำการเกษตรที่ยอดเยี่ยม ซึ่งนักโบราณคดีได้ตั้งทฤษฎีว่าก้าวหน้ากว่าการถางป่าเพื่อทำการเกษตร แต่การพึ่งแต่ฝนตกตามฤดูกาลทำให้เมืองตีกัลแห้งแล้ง ในปัจจุบันจึงเรียกตีกัลว่าเป็นต้นกำเนิดของ การล่มสลายของมายาสมัยคลาสสิก (Classic Maya Collapse)

นักปกครอง

นักปกครองของตีกัลในสมัยโบราณมีดังนี้

ยุคก่อนคลาสสิกตอนปลาย

• Yax Ehb' Xook – ประมาณ ค.ศ. 60 ผู้สถาปนาราชวงศ์
• Siyaj Chan K'awil Chak Ich'aak ("Stormy Sky I") – ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 2
• Yax Ch’aktel Xok – ประมาณ ค.ศ. 200

สมัยคลาสสิกตอนต้น

• Balam Ajaw ("Decorated Jaguar") – ค.ศ. 292
• K'inich Ehb' – ประมาณ ค.ศ. 300
• Ix Une' B'alam ("Queen Jaguar") – ค.ศ. 317
• "Leyden Plate Ruler" – ค.ศ. 320
• K'inich Muwaan Jol – เสียชีวิต ค.ศ. 359
• Chak Tok Ich'aak I ("Jaguar Paw I") – ค.ศ. 360-378
• Nun Yax Ayin – ค.ศ. 370-411 Nun Yax Ayin เป็นบุคคลสำคญจากติโอติวากัน ผู้ซึ่งสถาปนาราชบัลลังก์ตีกัลในปี ค.ศ. 379
• Siyaj Chan K'awiil II ("Stormy Sky II") – ค.ศ. 411-456
• K'an-Ak ("Kan Boar") – ค.ศ. 458-486
• Ma'Kin-na Chan – ประมาณ ปลายคริสตวรรษที่ 5
• Chak Tok Ich'aak (Bahlum Paw Skull) – ค.ศ. 486-508
• Ix Kalo'mte' Ix Yo K'in ("Lady of Tikal") – ค.ศ. 511-527 ปกครองร่วมกับ Kaloomte' B'alam ซึ่งอาจจะครองรักกัน
• Kaloomte' B'alam ("Curl-Head" and "19th Lord") – A.D. 511-527 ปกครองร่วมกับ Ix Kalo'mte' Ix Yo K'in ("Lady of Tikal") เป็นผู้สำเร็จราชการ
• "Bird Claw" ("Animal Skull I", "Ete I") – ประมาณ ค.ศ. 527–537
• Wak Chan K'awiil ("Double-Bird") – ค.ศ. 537-562 ถูกจับและอาจถูกบูชายัญโดย Caracol
• "Lizard Head II" – ไม่ทราบแน่ชัด คาดว่าพ่ายแพ้สงครามกับ Caracol ในปี ค.ศ. 562

กษัตริย์แห่งตีกัล จากขื่อประตูไม้ในวิหารหมายเลข 3 ซึ่งเป็นกษัตริย์ "Yax Nuun Ayin II" หรือ "Dark Sun"

ยุคเสื่อม

• K'inich Waaw – ค.ศ. 593-628
• K'inich Wayaan – ประมาณ ตอนต้น/กลางคริสต์ศตวรรษที่ 7
• K'inich Muwaan Jol II – ประมาณ ตอนต้น/กลางคริสต์ศตวรรษที่ 7

สมัยคลาสสิกตอนปลาย

• Jasaw Chan K'awiil I (a.k.a. Ruler A หรือ Ah Cacao) – ค.ศ. 682-734 ถูกฝังในวิหารหมายเลข 1
• Yik'in Chan K'awiil (a.k.a. Ruler B) – ค.ศ. 734-766
• "Temple VI Ruler" – ค.ศ. 766-768
• Yax Nuun Ayiin II ("Chitam") – ค.ศ. 768-790
• Chitam II ("Dark Sun") – ถูกฝังประมาณ ค.ศ. 810 ในวิหารหมายเลข 3
• "Jewel K'awil" – ค.ศ. 849
• Jasaw Chan K'awiil II – ค.ศ. 869-889

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซด์อุทยานแห่งชาติตีกัล
• Tikal Digital Media Archive เก็บถาวร 2008-04-17 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ข้อมูลทั่วไปและรูปภาพ เก็บถาวร 2010-09-24 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ประวัติศาสตร์การค้นพบและงานโบราณคดีเมืองตีกัล ใน Mesoweb
• การขึ้นทะเบียนมรดกโลก