Włoszczowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Włoszczowa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek we Włoszczowie po rewitalizacji
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

włoszczowski

Gmina

Włoszczowa

Prawa miejskie

1539

Burmistrz

Grzegorz Dziubek

Powierzchnia

30,30 km²

Wysokość

240 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


10 096[1][2]
333,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 41

Kod pocztowy

29-100

Tablice rejestracyjne

TLW

Położenie na mapie gminy Włoszczowa
Mapa konturowa gminy Włoszczowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Włoszczowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Włoszczowa”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Włoszczowa”
Położenie na mapie powiatu włoszczowskiego
Mapa konturowa powiatu włoszczowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Włoszczowa”
Ziemia50°51′15″N 19°58′01″E/50,854167 19,966944
TERC (TERYT)

2613064

SIMC

0948472

Urząd miejski
ul. Partyzantów 14
29-100 Włoszczowa
Strona internetowa
BIP
Budynek Urzędu Miasta i Gminy Włoszczowa

Włoszczowamiasto powiatowe w Polsce w województwie świętokrzyskim. Siedziba władz gminy Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego. Położone na Wyżynie Przedborskiej. W mieście funkcjonuje drobny przemysł drzewny, spożywczy, obróbki aluminium, budowlany oraz elektryczny. Według danych z 1 stycznia 2018 Włoszczowa liczyła 10 096 mieszkańców[1].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Włoszczowa znajduje się we wschodniej części Niecki Włoszczowskiej na Wyżynie Przedborskiej. Północno-wschodnią granicę miasta wyznacza rzeka Czarna Struga należąca do dorzecza Pilicy. W południowej części miasta znajduje się niewielkie wapienne wzniesienie nazywane Czarnecką lub Ewińską Górą – najwyższy punkt w granicach miasta – 271 m n.p.m.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 30,30 km²[3].

Włoszczowa jest położona w historycznej Małopolsce, leżała w ziemi sandomierskiej[4], następnie w powiecie chęcińskim w województwie sandomierskim[5] oraz ziemi radomskiej[6].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Prawidłowo nazwa miasta odmienia się przez przypadki rzeczownikowo (jak Warszawa), z dopełniaczem: „Włoszczowy”[7], natomiast spotykana odmiana przymiotnikowa: „Włoszczowej” jest obecnie uważana za błędną[8].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Piramida wieku mieszkańców Włoszczowy[edytuj | edytuj kod]


Liczba ludności[edytuj | edytuj kod]

W 1827 w mieście było 1353 mieszkańców.

W 1857 w mieście było 2102 mieszkańców (w tym 1257 wyznania mojżeszowego).

W 1876 było 4359 mieszkańców (w tym 2631 wyznania mojżeszowego)[9].

Przed 1893 było 4536 mieszkańców (w tym 3253 wyznania mojżeszowego, 33 prawosławnego)[10].

  • 1900 - 3 724
  • 1910 - 7 656
  • 1925 - 5 479
  • 1933 - 6 900
  • 1939 - 7 164
  • 1946 - 4 676
  • 1950 - 5 260
  • 1960 - 6 057
  • 1970 - 7 273
  • 1978 - 8 707
  • 1988 - 10 388 [11]
  • 1995 - 11 064
  • 1996 - 10 955
  • 1997 - 11 039
  • 1998 - 11 067
  • 1999 - 10 780
  • 2000 - 10 830
  • 2001 - 10 755
  • 2002 - 10 728
  • 2003 - 10 727
  • 2004 - 10 756
  • 2005 - 10 796
  • 2006 - 10 780
  • 2007 - 10 764
  • 2008 - 10 685
  • 2009 - 10 700
  • 2010 - 10 657
  • 2011 - 10 763
  • 2012 - 10 675
  • 2013 - 10 545
  • 2014 - 10 417
  • 2015 - 10 269
  • 2016 - 10 165
  • 2017 - 10 096
  • 2018 - 10 043
  • 2019 - 9 924
  • 2020 - 9 798
  • 2021 - 9 708 [12]

Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku[edytuj | edytuj kod]


Zabytki[edytuj | edytuj kod]

W miejscowości można obejrzeć[13][14]:

  • Ślady wczesnośredniowiecznego grodziska (kopiec św. Jana Nepomucena) z XII–XIII wieku. Prawdopodobnie było to grodzisko stożkowe z wieżą obronną. W odległości kilku metrów od podstawy kopca widać ślady fosy. Na jego szczycie znajduje się figura świętego Jana Nepomucena (stąd nazwa kopca) wykonana w stylu barokowym.
  • Pozostałości założeń obronnych po dworze obronnym Szafrańców (herbu Stary Koń) z XVI wieku.
  • Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XVII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Wewnątrz barokowy obraz Matki Bożej ze św. Joachimem i Józefem z połowy XVII wieku. Zbudowany na planie krzyża. Bryła świątyni wybudowana w połowie XVII wieku. Mniejsza wieża – tzw. „sygnaturka” pochodzi z 1874 roku. Duża wieża (dzwonnica z zegarem) wzniesiona została ok. 1896 roku jako wotum dziękczynne ufundowane przez ocalałych po epidemii cholery.
  • Kaplica Wszystkich Świętych wybudowana w latach 1786–1788 przez Ewę Małachowską żonę Mikołaja Małachowskiego (cm. parafialny z XVII w.) w stylu klasycystycznym.
  • Figurki św. Floriana z pierwszej połowy XIX wieku w Rynku oraz z XVIII wieku przy ul. Kusocińskiego. W miejscu tej drugiej do połowy XVII wieku znajdował się modrzewiowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba.
  • Szkoła Podstawowa nr 1 (budynek z 1922 r.). W czasie okupacji hitlerowskiej w budynku szkoły mieścił się wojskowy szpital.
  • Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI w.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Włoszczowa około 1913
Pomnik ku pamięci pomordowanych przez Niemcy hitlerowskie
Włoszczowa w 1979 r.

Kalendarium historii miasta[15][16]:

  • Pierwsza wzmianka o Włoszczowie pochodzi z roku 1154. Wówczas Henryk Sandomierski przekazał miejscowość o nazwie Vloszcova Joannitom z Zagości.
  • W XV wieku Piotr z Radomina z rodu Pierzchałów posiadał w pobliżu miejscowości gródek rycerski z wieżą, do której prowadził most
  • Prawa miejskie nadane w 1539 roku przez króla Zygmunta I Starego staraniem starosty chęcińskiego Hieronima Szafrańca.
  • XVI–XVII wiek – Włoszczowa znajduje się w rękach Szafrańców.
  • w 1642 roku miały tu miejsce Objawienia Maryjne[17].
  • Od II połowy XVII wieku wzmożone osadnictwo żydowskie. W języku jidysz miasto było określane jako Vlotscheve.
  • Koniec XVIII wieku – miasto było własnością rodu Małachowskich, m.in. wojewody sieradzkiego Mikołaja Małachowskiego. Jego żona Ewa z Męcińskich zbudowała kaplicę cmentarną pw. Wszystkich Świętych.
  • Według Skorowidzu Miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. III. województwo kieleckie, wyd. w Warszawie w 1925 r., Włoszczowa liczyła 5479 mieszkańców, w tym 2565 wyznania rzymskokatolickiego, 2910 mojżeszowego; narodowość polską podało 5322 mieszkańców, żydowską – 156, niemiecką – 1.
  • Od września 1939 roku pod okupacją niemiecką w Generalnym Gubernatorstwie. We Włoszczowie w latach 1940–1942 istniało getto w rejonie ulicy Kilińskiego na południe od Rynku.
  • We wrześniu 1942 roku hitlerowcy wysiedlili prawie całą ludność żydowską miasta[18].
  • W 1969 roku powstaje największe włoszczowskie przedsiębiorstwo Zakład Stolarki Budowlanej Stolbud Włoszczowa.
  • W 1980 roku oddany do użytku nowy szpital, który jako jeden z pierwszych w Polsce (jeszcze w okresie PRL) otrzymuje imię Jana Pawła II.
  • W pierwszej połowie grudnia 1984 r. dwutygodniowy strajk młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Wiśniowej w obronie krzyży usuniętych z sal lekcyjnych. Strajkującą młodzieżą opiekowali się księża Marek Łabuda i Andrzej Wilczyński (+ 2000) oraz prob. ks. Kazimierz Biernacki (+1986). Pamiątkowa tablica na budynku szkoły (Strajk szkolny we Włoszczowie (1984)).
  • Początek lat 90. XX wieku – okres upadku wielu dużych zakładów pracy, między innymi PTSB „Transbud Kielce” Oddział VI Włoszczowa, PBR (Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego), STW (Spółdzielnia Transportu Wiejskiego) – w mieście panuje ogromne bezrobocie. Sytuacja nieco poprawia się dopiero dekadę później.
  • W październiku 2006 miasto uzyskało ekspresowe połączenie kolejowe z Warszawą i Krakowem. Decyzję tę podjęto na skutek osobistych zabiegów ówczesnego ministra Gosiewskiego z Kancelarii Premiera RP, posła z tutejszego okręgu wyborczego. W tym celu przystosowano położoną na przebiegającej na zachód od miasta Centralnej Magistrali Kolejowej stację Włoszczowa Północ do obsługi pociągów pasażerskich[19].
  • 3 czerwca 2007 koronacja Obrazu Najświętszej Maryi Panny Opiekunki Rodzin papieskimi diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XVI[20].

Herb Miasta Włoszczowa[edytuj | edytuj kod]

Wizerunek herbu ewoluował od połowy XVI w. W zasadzie nie zmieniała się jego górna część, czyli rysunek dwóch wież. Z prawej (heraldycznej) wygląda głowa białego konia – element herbu „Staż” Szafrańców – byłych właścicieli Włoszczowy. Z lewej głowa białego ptaka (nieznanego pochodzenia). Dolna część jest podzielona na dwie części. Po prawej stronie znajduje się połowa orła bez korony. Z lewej litera „K” w koronie – nawiązanie do przynależności do dawnego województwa kieleckiego.

Części miasta[edytuj | edytuj kod]

Można wyróżnić następujące osiedla[21]:

  • „Miasto” – najstarsza miejska część Włoszczowy z XVI-wiecznym układem urbanistycznym.
  • Podzamcze – miejsce początkowego osadnictwa.
  • Włoszczówka (Przedmieście) – nazwa zapomniana, choć coraz częściej pojawiająca się na dokładniejszych mapach. Obecnie to część ulicy Partyzantów.
  • Górki – uliczki na południe od Rynku, ul. Kilińskiego.
  • Górajek – nazwa pochodzi od nazwiska dziedziczki Włoszczowy – Gorajskiej. Ulica Jędrzejowska oraz tzw. Górajek Beliński – droga wylotowa w kierunku Kielc.
  • Zielonka – część ulicy Sienkiewicza w okolicy dworca PKS.
  • Podlipie – Wylotówka na Jędrzejów, za linią kolejową Kielce-Częstochowa.
  • Osiedla wzdłuż osi ulicy Wiśniowej – Osiedle Jana Brożka, Władysława Broniewskiego i Armii Krajowej.
  • Północ – najmłodsza „dzielnica” osiedlowa przy linii kolejowej CMK.
  • Potarganka – ulica Wiejska (dawniej ul. Gwardii Ludowej) od ul. Partyzantów do granic administracyjnych miasta. Ulica wytyczona została prawdopodobnie jeszcze w XVII lub XVIII w. i łączyła Włoszczowę z Chotowem i Olesznem. Nazwa Potarganka wprowadzona została jeszcze w pierwszej połowie XX wieku i miała złośliwy, pejoratywny charakter[22]. Nazwa przyjęła się i na stałe używana jest przez wielu mieszkańców miasta.

Infrastruktura i transport[edytuj | edytuj kod]

Włoszczowa – budynek stacyjny
Włoszczowa Północ

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Przez Włoszczowę przebiegają drogi wojewódzkie:

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Włoszczowa posiada dwie stacje kolejowe:

Z tej stacji jeżdżą pociągi do Warszawy, Gliwic, Krakowa, Katowic, Krynicy, Poznania. Do roku 2012 na stacji zatrzymywał się także pociąg międzynarodowy „Vltava” do Pragi i Moskwy przez Terespol.

Transport lotniczy[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajduje się prywatne śmigłowcowe lądowisko ZPUE Włoszczowa.

Ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]

Miasto Włoszczowa otoczone jest Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Miasto, podobnie jak cała gmina, objęte jest programem segregacji odpadów. Posiada własne składowisko odpadów na Kępnym Ługu oraz oczyszczalnię ścieków przy ul. Wiejskiej (wybudowana w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku).

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Szkoły podstawowe i gimnazja[edytuj | edytuj kod]

Oświata w mieście[23]:

  • Zespół Placówek Oświatowych nr 1 im. Józefa Piłsudskiego.
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Partyzantów Ziemi Włoszczowskiej.

Licea Ogólnokształcące[edytuj | edytuj kod]

Licea ogólnokształcące[24][25]:

  • I Liceum Ogólnokształcące im. gen. Władysława Sikorskiego.
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Czarnieckiego przy ZSP nr 2.
  • III Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica przy ZSP nr 3.

Szkolnictwo wyższe[edytuj | edytuj kod]

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Organizacje pozarządowe działające w zakresie kultury i lokalnego dziedzictwa:

  • Włoszczowskie Towarzystwo Krzewienia Kultury – stowarzyszenie powstałe w roku 1959. Towarzystwo ufundowało pamiątkowy głaz na grobie barda ludowego Piotra Piecha z Kurzelowa i odremontowało wiatrak w Krasocinie, w którym urządzono Muzeum Chleba[26].
  • Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne – stowarzyszenie założone w roku 2007. Towarzystwo prowadzi działalność w zakresie pogłębiania i upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, inicjowania badań nad przeszłością miasta Włoszczowa i powiatu włoszczowskiego, edukacji oraz ochrony zabytków kultury[27].
  • Ochotnicza Straż Pożarna we Włoszczowie – organizacja utworzona w 1900 r., rozpoczęła działalność w 1901, w 1993 r. otrzymała statut i status stowarzyszenia; jednym z celów statutowych tej jednostki OSP jest działalność na rzecz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Budynek Biblioteki Miejskiej we Włoszczowie.

Instytucje kultury:

  • Dom Kultury
  • Powiatowe Centrum Kulturalno-Rekreacyjne we Włoszczowie
  • Miejska Biblioteka Publiczna
  • Włoszczowa posiada również swoją telewizję internetową o nazwie Włoszczowa Online, która wspiera działania kulturalne, społeczne i sportowe, będąc społeczną telewizją lokalną prowadzoną przez Orbital Center Spółdzielnię Socjalną.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście, od 1947 roku, działa klub piłki nożnej, Hetman Włoszczowa, grający obecnie w IV lidze polskiej piłki nożnej. W 2012 roku Hetman Włoszczowa powiększył się o sekcję siatkarską. Od 2007 roku istnieje także drugi klub piłkarski, Deko Włoszczowa.[28]

Jest również klub piłki siatkowej dziewcząt UKS Victoria Włoszczowa[29].

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta erygowano dwie parafie Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwsza parafia rzymskokatolicka pw. św. Jakuba powstała prawdopodobnie w XIV wieku. Włoszczowa jest siedzibą dekanatu włoszczowskiego. Obecne parafie to: parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny; parafia pw. bł. Józefa Pawłowskiego z grona 108 męczenników II wojny światowej (od 11 października 1999). Z Włoszczową jako miastem dzieciństwa związany był bp Mieczysław Jaworski, ur. w 1930 r., w latach 1982–2001 bp tyt. Rapidum i sufragan kielecki, zm. w. 2001 r. Popiersie w kościele Wniebowzięcia NMP z napisem: Nigdy stąd nie odszedłem.

Działalność religijną w mieście prowadzi także Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym. Działalność kaznodziejską prowadzi również zbór Świadków Jehowy[30][31].

Na terenie miasta działają następujące wspólnoty religijne:

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

Burmistrzowie Włoszczowy[edytuj | edytuj kod]

  • Paweł Ameryk (1990–1998)
  • Władysław Oksiński (1998–2002)
  • Józef Grabalski (2002–2006)
  • Bartłomiej Dorywalski (2006–2010, 2010–2014)
  • Ireneusz Pietraszek (2010, jako komisarz)
  • Grzegorz Dziubek (2014–obecnie)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Włoszczowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  4. Sobiesław Szybkowski: Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501). Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006, s. 507. ISBN 83-7326-362-4
  5. Helena Madurowicz, Antoni Podraza: Regiony gospodarcze Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1958, s. 63.
  6. Stanisław Kutrzeba: Skład Sejmu Polskiego 1493–1793 w: „Przegląd Historyczny”, tom II, nr 3, red. Jan Karol Kochanowski. Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1906, s. 312.
  7. Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części z dnia 4 sierpnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
  8. Poradnia językowa PWN; Katarzyna Kącka Do Włoszczowy czy Włoszczowej? [dostęp 20-3-2016]
  9. Włoszczowa: historia społeczności [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2023-06-08] (pol.).
  10. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIII, dir.icm.edu.pl, 1893 [dostęp 2023-06-07] (pol.).
  11. Monografie - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego
  12. Włoszczowa w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. Włoszczowa – zabytki
  14. Powiat Włoszczowski – zabytki
  15. S. Janaczek, Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007; Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.
  16. Historia
  17. Julita Nedza, Z dziejów kultu łaskami słynącego obrazu Najśw. Maryi Panny we Włoszczowej, w: Nasza Przeszłość, t. 36, 1971, s. 190.
  18. Krzysztof Urbański, Anna Wilk: Wirtualny Sztetl: Historia – Społeczność żydowska przed 1989 – Włoszczowa –. Muzeum Historii Żydów Polskich, 2010-03-05. [dostęp 2012-07-12]. (pol.).
  19. Włoszczowa
  20. Koronacja obrazu
  21. Mapy. e – turysta: Włoszczowa
  22. Dzielnice Włoszczowy – Potarganka
  23. Zespoły placówek oświatowych
  24. Licea
  25. Oświata zawodowa
  26. Biblioteka. [dostęp 2016-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)].
  27. Statut | Włoszczowskie Towarzystwo Historyczne [online], wth.wloszczowa.org [dostęp 2016-06-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02].
  28. O klubie - DEKO WŁOSZCZOWA - Parafialny Uczniowski Klub Sportowy [online], 1 lipca 2022 [dostęp 2024-03-04] (pol.).
  29. Damian Wiśniewski, UKS Victoria Włoszczowa zagrała ciekawy turniej minisiatkówki [online], 4 lutego 2023 [dostęp 2023-03-04].
  30. Sala Królestwa Świadków Jehowy.
  31. a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Janaczek S., Włoszczowa. Zarys dziejów miasta do końca XVIII wieku, Włoszczowa 2007;
  • Gacia T., Z Matką Bożą Opiekunką Rodzin na ziemi włoszczowskiej, red. ks. T. Gacia, Kielce 2006.