วงศ์ปลาตะพัด

วงศ์ปลาตะพัด
Scleropages leichardti ปลาชนิดที่พบในรัฐควีนส์แลนด์
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
โดเมน:	ยูแคริโอตา
อาณาจักร:	สัตว์
ไฟลัม:	สัตว์มีแกนสันหลัง
ชั้น:	ปลาที่มีก้านครีบ
อันดับ:	อันดับปลาลิ้นกระดูก
อันดับย่อย:	Osteoglossoidei
วงศ์:	วงศ์ปลาตะพัด Bonaparte, 1831
Genera
Arapaima †Brychaetus Heterotis †Joffrichthys Osteoglossum †Phareodus Scleropages

วงศ์ปลาตะพัด (อังกฤษ: Bonytongues fish, Arowana) วงศ์ปลาวงศ์หนึ่งในอันดับ Osteoglossiformes มีลักษณะสำคัญที่วิวัฒนาการจากปลาในยุคโบราณคือ มีส่วนกระดูกที่หัวแข็ง หรือลิ้นแข็งเป็นกระดูก คำว่า Osteoglossidae (/ออส-ที-โอ-กลอส-ซิ-ดี้/) เป็นภาษากรีกหมายถึง "ลิ้นกระดูก" อธิบายลักษณะของปลาในกลุ่มนี้

ลักษณะและการแพร่กระจายพันธุ์

ปลาในวงศ์ปลาตะพัดเป็นปลาน้ำจืด เป็นปลากินเนื้อ มักหากินบริเวณผิวน้ำ โดยอาหารได้แก่ สัตว์น้ำขนาดเล็ก แมลง สัตว์เลื้อยคลานหรือสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำขนาดเล็ก อาจกินนกหรือหนูตัวเล็กๆ ได้ด้วย ด้วยการกระโดดงับ มีนิสัยดุร้าย ก้าวร้าว มักอยู่ตัวเดียวตามลำพังหรือเป็นฝูงเล็กๆ ไม่เกิน 5 ตัว พบมากในลำธารน้ำใสสะอาด มีกระแสน้ำไหลเอื่อยๆ ในป่าดงดิบชื้น แต่ในบางพื้นที่ เช่น ที่อินโดนีเซีย ปลาจะอาศัยในน้ำที่มีค่าความเป็นกรดค่อนข้างต่ำ (น้อยกว่า 5.5 pH) อย่างน้ำในป่าพรุ เป็นต้น

ปลาในวงศ์นี้มีสืบสายพันธุ์มาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์โดยพบซากฟอสซิลอายุราว 60 ล้านปีมาแล้วในชั้นหิน ตั้งแต่ยุคพาลีโอซีน, อีโอซีน และโอลิโกซีน ซึ่งสันนิษฐานว่า ปลาในวงศ์นี้ในสมัยนั้นพบกระจายอยู่ทั่วโลก แต่ได้สูญพันธุ์ไปแล้ว 3 สกุล 7 ชนิด ได้แก่ สกุล Brychaetus 1 ชนิด, Joffrichthys 2 ชนิด และ Phareodus 4 ชนิด

สามารถแบ่งวงศ์ปลาตะพัดออกได้เป็นวงศ์ย่อยอีก 2 วงศ์ คือ Heteroidinae มีลักษณะสำคัญคือ ไม่มีหนวดที่คาง มีก้านกระดูกแก้ม 10 หรือ 11 ก้าน โดยมีเพียง 2 ชนิดเท่านั้น และวงศ์ย่อย Osteoglossinae มีลักษณะสำคัญคือ มีหนวดที่ค่าง 1 คู่ และมีก้านกระดูก 10-17 ก้าน ปัจจุบัน พบปลาในวงศ์ปลาตะพัดทั้งหมด 8 ชนิด ใน 4 สกุล โดยทั้ง 2 วงศ์ย่อยนี้ พบ 3 ชนิด ในทวีปอเมริกาใต้, 1 ชนิด ในทวีปแอฟริกา, 2 ชนิด ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้, 2 ชนิด ในทวีปออสเตรเลีย โดยเฉพาะอย่างยิ่งชนิดที่พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีหลากสายพันธุ์ลักษณะสีสันต่างกันไป ตามกรรมพันธุ์และสภาพที่อยู่อาศัย ตั้งแต่สีทองเข้ม ทองอ่อน เขียว แดงเข้ม แดงอ่อน หรือทองอ่อนหางเหลือง เป็นต้น

โดยปลาในวงศ์นี้เป็นปลาที่มักอาศัยและหากินบริเวณผิวน้ำ เป็นปลาที่สามารถแลกเปลี่ยนออกซิเจนได้ในการหายใจ โดยดูดผ่านถุงลมที่เต็มไปด้วยเส้นเลือดฝอย คล้ายกับปอดของสัตว์บกหรือมนุษย์

ทั้งหมดนิยมเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม ที่มีราคาแพง สถานะในธรรมชาติจัดเป็นปลาใกล้สูญพันธุ์ แต่สามารถเพาะขยายพันธุ์ได้แล้วในปัจจุบัน โดยในประเทศไทยสามารถเพาะพันธุ์ปลาตะพัดได้สำเร็จเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่ 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2531 โดยสถานีประมงน้ำจืด จังหวัดสุราษฎร์ธานี

การจำแนก

• ปลาอะราไพม่า หรือ ปลาช่อนยักษ์อเมซอน (Arapaima gigas)
• ปลาตะพัดแอฟริกา (Heterotis niloticus)
• ปลาตะพัดอเมริกาใต้สีเงิน (Osteoglossum bicirrhosum)
• ปลาตะพัดอเมริกาใต้สีดำ (Osteoglossum ferreirai)
• ปลาตะพัด (Scleropages formosus)
• ปลาตะพัดออสเตรเลีย (Scleropages jardini)
• ปลาตะพัดออสเตรเลียจุด (Scleropages leichardti)
• ปลาตะพัดพม่า (Scleropages inscriptus)

รูปภาพ

• 
  ปลาตะพัดออสเตรเลียในวัยเล็ก
• 
  ภาพวาดของปลาตะพัดแอฟริกา
• 
  ปลาอะราไพม่า ซึ่งเป็นปลาที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของวงศ์นี้
• 
  ปลาตะพัด สายพันธุ์ทองอินโดนีเซีย

อ้างอิง

• หนังสือคู่มือเลี้ยงปลาอะโรวาน่า โดย สุรศักดิ์ วงศ์กิตติเวชสกุล (พ.ศ. 2540) ISBN 974-86869-5-7