ระบบเตือนภัยล่วงหน้าและควบคุมทางอากาศ

ระบบเตือนภัยล่วงหน้าและควบคุมทางอากาศ (อังกฤษ: Airborne Early Warning and Control) ย่อเป็น AEW&C หรือที่ในกองทัพอากาศสหรัฐใช้คำว่า ระบบควบคุมและแจ้งเตือนทางอากาศ (Airborne Warning And Control System) ย่อเป็น AWACS คือระบบเตือนภัยทางอากาศด้วยเรดาร์ ถูกออกแบบให้ตรวจจับและติดตามอากาศยาน, เรือ, ยวดยาน, มิสไซล์ หรือวัตถุอื่นใดที่เคลื่อนที่แบบโพรเจกไทล์เข้าใกล้จากระยะไกลมาก และสามารถพิสูจน์ฝ่ายของอากาศยานว่าเป็นมิตรหรือข้าศึกแบบเรียลไทม์ นอกจากนี้ยังมีความสามารถควบคุมบังคับบัญชาพื้นที่การรบในการปะทะทางอากาศ ด้วยการแจ้งเตือนการมีอยู่ของข้าศึกและชี้เป้าข้าศึกให้แก่ระบบของเครื่องบินขับไล่และเครื่องบินโจมตีของฝ่ายตนแบบเรียลไทม์ โดยไม่ต้องผ่านหน่วยภาคพื้นดิน^[1]

AEW&C คือระบบเรดาร์ลอยฟ้าซึ่งมีรัศมีการตรวจจับสามร้อยกิโลเมตรขึ้นไป ซึ่งไกลกว่าเรดาร์ของเครื่องบินขับไล่และเรดาร์เคลื่อนที่ทางบก จึงช่วยให้ฝ่ายตนสามารถมองเห็นภัยคุกคามล่วงหน้าเป็นระยะเวลาหลายนาที ทำให้ฝ่ายตนมีเวลาดำเนินมาตรการรับมือภัยคุกคาม เปิดโอกาสให้ฝ่ายตนชิงโจมตีก่อนในขณะที่ข้าศึกยังมองไม่เห็นสิ่งใดในเรดาร์ นอกจากนี้ เครื่องบินรุ่นที่ถูกใช้เป็นแพลตฟอร์มในการติดตั้งระบบ AEW&C หากเป็นรุ่นที่มีขนาดใหญ่และมีกำลังไฟฟ้าเพียงพอ มักจะติดตั้งอุปกรณ์ด้านอื่นด้วย เช่น ข่าวกรองทางสัญญาณ (SIGINT), มาตรการสนับสนุนทางอิเล็กทรอนิกส์ (ESM), การสงครามอิเล็กทรอนิกส์ (EW)

กองทัพอากาศไทยมีการประจำการเครื่องบินเตือนภัยล่วงหน้าซึ่งใช้ระบบเรดาร์ Erieye ของสวีเดน ติดตั้งบนเครื่องบิน Saab 340 สามารถตรวจจับเครื่องบินรบของประเทศเพื่อนบ้านได้จากระยะห่าง 280 ถึง 500 กิโลเมตร ซึ่งในทางปฏิบัติจะตรวจจับได้จริงที่ระยะเท่าใดนั้น ขึ้นอยู่กับรุ่นเครื่องบิน ท่าทางลักษณะการบิน และการเปิดใช้งานระบบอิเล็กทรอนิกส์ของเป้าหมาย