โลกธาตุ

โลกธาตุ ในทางพระพุทธศาสนานั้น มีแสนโกฏิจักรวาล หรือ 1 ล้านล้านจักรวาล

จักรวาลในศาสนาพุทธแบ่งออกเป็น 3 ขนาด

จักรวาลขนาดเล็ก ( น่าจะหมายถึงสุริยจักรวาล )
จักรวาลขนาดกลาง ( น่าจะหมายถึงกาแล็คซี่ )
จักรวาลขนาดใหญ่ ( น่าจะเป็นกลุ่มกาแล็คซีจำนวนมากที่หมุนวนอยู่ในรูปดาราจักร เช่นเดียวกับสุริยจักรวาลและกาแล็คซี่ )

ตามหลักอภิธรรมได้อธิบายไว้ว่า

หนึ่งพันจักรวาลขนาดเล็ก รวมกันเป็น หนึ่งจักรวาลขนาดกลาง
หนึ่งพันจักรวาลขนาดกลาง รวมกันเป็น หนึ่งจักรวาลขนาดใหญ่

และ

หนึ่งพันโลกธาตุขนาดเล็ก เป็น หนึ่งโลกธาตุขนาดกลาง
หนึ่งพันโลกธาตุขนาดกลาง เป็น หนึ่งโลกธาตุขนาดใหญ่

หรือ

โลกธาตุขนาดเล็ก จะเท่ากับ จักรวาลขนาดกลาง
โลกธาตุขนาดกลาง จะเท่ากับ จักรวาลขนาดใหญ่

ดังนั้น

หนึ่งพันจักรวาลขนาดเล็ก เป็น หนึ่งโลกธาตุขนาดเล็ก
หนึ่งพันจักรวาลขนาดกลาง เป็น หนึ่งโลกธาตุขนาดกลาง
หนึ่งพันจักรวาลขนาดใหญ่ เป็น หนึ่งโลกธาตุขนาดใหญ่
โลกธาตุขนาดใหญ่มีจำนวนหนึ่งพันโลกธาตุ

โลกธาตุขนาดเล็กชื่อว่าสหัสสีจูฬนิกาโลกธาตุ มีพันจักรวาล
โลกธาตุขนาดกลางชื่อว่าทวิสหัสสีมัชฌิมิกาโลกธาตุ มีล้านจักรวาล
โลกธาตุขนาดใหญ่ชื่อว่าติสหัสสีมหาสหัสสีโลกธาตุ มีพันล้านจักรวาล

โลกธาตุขนาดใหญ่มีจำนวนหนึ่งพันโลกธาตุ เมื่อนับรวมจักรวาลขนาดเล็กทั้งสิ้น ก็จะได้หนึ่งล้านล้านจักรวาล หรือแสนโกฏิจักรวาล ( หนึ่งพัน หรือ สหัสส ในภาษาบาลี ไม่ใช่จำนวนจริง แต่เป็นจำนวนภาษา หรือจำนวนประมาณ ในความหมายว่ามีจำนวนมากมายเป็นพันหรือหลายพัน )

เวลาถือกำเนิดจนสิ้นสลายไปของจักรวาลรอบหนึ่งเรียกว่ากัป

จักรวาลขนาดเล็กแตกเรียกว่า 1 จุลกัป
จักรวาลขนาดเล็กแตก 7 ครั้งในครั้งที่ 8 จักรวาลขนาดกลางจะแตกเรียกมัชฌิมกัป ( ซึ่งจักรวาลขนาดเล็กในจักรวาลขนาดกลางย่อมแตกตามไปด้วย )
จักรวาลขนาดกลางแตก 7 ครั้งในครั้งที่ 8 จักรวาลขนาดใหญ่จะแตกเรียกมหากัป ( ซึ่งจักรวาลขนาดเล็กและจักรวาลขนาดกลางในจักรวาลขนาดใหญ่ย่อมแตกตามไปด้วย )

รวมเป็นแตกดับ 64 รอบในหนึ่งมหากัป

จักรวาลขนาดเล็กแตกด้วยธาตุไฟ
จักรวาลขนาดกลางแตกด้วยธาตุน้ำ
จักรวาลขนาดใหญ่แตกด้วยธาตุลม

ซึ่งจักรวาลขนาดใหญ่นั้น ต่างเกิดขึ้นและแตกดับไม่พร้อมกัน ดุจฟองพรายน้ำ

ในวันสิ้นโลกในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนากล่าวว่าดวงอาทิตย์จะมีขนาดใหญ่ขึ้น 7 เท่า หรืออาจมี 7 ดวง ( ในคัมภีร์ สัตต แปลว่า 7 อาจ 7 เท่า หรือ 7 ดวงก็ได้ ) หมายถึงลักษณะการแตกสลายไปของจักรวาลขนาดเล็กเท่านั้น

พระพุทธองค์ตรัสแสดงบอกลักษณะของโลกนี้ ว่า มหาปฐพีนี้ตั้งอยู่บนน้ำ ( แผ่นดินและมหาสมุทร ) น้ำตั้งอยู่บนลม ( มหาสมุทรและชั้นบรรยากาศ ) ลมตั้งอยู่บนอากาศ ( ชั้นบรรยากาศและอวกาศ ) สมัยที่ลมใหญ่พัด เมื่อลมใหญ่พัดอยู่ย่อมยังน้ำให้ไหว น้ำไหวแล้ว ย่อมยังแผ่นดินให้ไหว

อ้างอิง

จูฬนีสูตร สุตตันตะปิฎก อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต เล่ม 1 ภาค 3 หน้า 431

สุริยสูตร พระสุตตันตปิฎก อังคุตรนิกาย สัตตก-อัฏฐก-นวกนิบาต เล่ม ๔ - หน้าที่ 214

สุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค มหาปรินิพพาน