พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
เจ้าผู้ครองนครน่าน
ครองราชย์	(เจ้านครเมืองน่าน) พ.ศ. 2436 - พ.ศ. 2446 (พระเจ้านครเมืองน่าน) พ.ศ. 2446 - พ.ศ. 2461
ก่อนหน้า	เจ้าอนันตวรฤทธิเดช
ถัดไป	เจ้ามหาพรหมสุรธาดา
ชายา	แม่เจ้าคำปลิว (ชายาเอก) แม่เจ้าจอมแปง แม่เจ้าคำเกี้ยว แม่เจ้ายอดหล้า หม่อมศรีคำ หม่อมบัว
พระราชบุตร	41 องค์
ราชวงศ์	ราชวงศ์ติ๋นมหาวงศ์
พระราชบิดา	เจ้าอนันตวรฤทธิเดช
พระราชมารดา	แม่เจ้าสุนันทา
ประสูติ	2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2374
พิราลัย	5 เมษายน พ.ศ. 2461 (87 ปี)

มหาอำมาตย์เอก พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช เป็นเจ้าผู้ครองนครน่านองค์ที่ 63 ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสืบเชื้อสายมาจากพญาหลวงติ๋นมหาวงศ์ และได้รับพระราชทานนามสกุล ณ น่าน พระเจ้าสุริยพงศ์ผริตเดช มีพระนามอย่างลำลองตามที่ชาวเมืองน่านเรียกว่า พระเจ้าน่าน

พระประวัติ

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชมีพระนามเดิมว่า "เจ้าสุริยะ ณ น่าน" ประสูติเมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2374 เป็นราชโอรสในเจ้าอนันตวรฤทธิเดช เจ้าผู้ครองนครน่านกับแม่เจ้าสุนันทา

ในปี พ.ศ. 2398 และทรงได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นพระยาราชวงษ์ ต่อมา พ.ศ. 2431 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้าอุปราชนครน่าน และวันที่ 14 มิถุนายน พ.ศ. 2448 โปรดให้ส่งสัญญาบัตรไปพระราชทานตั้งเป็นนายพันโทในกรมทหารบก เมื่อราชบิดาถึงแก่พิราลัย จึงได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นเจ้านครน่านในปี พ.ศ. 2436 มีราชทินนามว่าเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช

เมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหัวโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเลื่อนยศฐานันดรศักดิ์ขึ้นเป็นพระเจ้านครเมืองน่าน มีนามตามจารึกสุพรรณบัฎว่า พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช กุลเชษฐมหันต์ ไชยนันทบุระมหาราชวงษาธิบดี สุจริตจารีราชานุภาวรักษ์ วิบูลยศักดิกิตติไพศาล ภูบาลบพิตร์ สถิตย์ ณ นันทราชวงษ์ พระเจ้านครเมืองน่าน นับเป็นพระเจ้านครน่านองค์แรกและองค์เดียวในประวัติศาสตร์น่าน นอกจากนี้พระองค์ยังได้รับพระราชทานมหามงกุฎจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นเจ้าประเทศราชพระองค์เดียวที่ได้รับพระราชทานเกียรติยศนี้

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช ถึงแก่พิราลัยด้วยโรคชรา ในวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2461 เวลา 4.00 น. ณ หอคำ (พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน) สิริอายุได้ 87 ปี

พระกรณียกิจ

ด้านการปกครอง

• กวาดต้อนและชักชวนให้ชุมชนไทลื้อในเมืองต่างๆ ของสิบสองปันนา ให้เข้ามาตั้งถิ่นฐานรกรากอยู่ในจังหวัดน่าน
• ยกเลิกอำนาจโทษประหารทางอาญา
• จัดวางผังเมือง ขยายถนนให้กว้างขวาง สะดวกแก่การสัญจรไปมา

ด้านการทหาร

• ทรงนุบำรุงกิจการทหาร โดยการรวบรวมกำลังพลเข้าสังกัดมูลนาย ฝึกกำลังพลการรบ จัดตั้งยุ้งฉาง สะสมเสบียงอาหาร กระสุนดินดำ
• โดยเมื่อปี พ.ศ. 2430 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรียกทัพไปปราบฮ่อที่เมืองหลวงพระบาง ซึ่งพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เมื่อครั้งดำรง ตำแหน่งที่เจ้าราชวงศ์นครน่าน ได้ทรงนำกำลังไปสมทบกับทัพหลวง
• ครั้นปี พ.ศ. 2445 เกิดขบถเงี้ยวที่เมืองแพร่ โดยพวกขบถจะยกทัพมายึดนครน่าน พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ ได้ทรงยกกำลังทหารไปขัดตาทัพต่อสู้กับขบถเงี้ยว และได้ร่วมกับกองทัพหลวงตามตีจนได้รับชัยชนะ

ด้านการศึกษา

• ทรงสละทุนทรัพย์ส่วนพระองค์จัดตั้งโรงเรียนสอนหนังสือภาษาไทยเป็นแห่งแรกในนครน่าน ให้ชื่อว่าโรงเรียนสุริยานุเคราะห์ ปฐมของโรงเรียนศรีสวัสดิ์วิทยาคารในปัจจุบัน

ด้านศาสนา

• ทรงสละทุนทรัพย์ส่วนพระองค์ บูรณปฏิสังขรณ์วัดและบูชนียวัตถุเป็นอันมาก และเป็นองค์ประธานในการจัดสร้างคัมภีร์ใบลาน จารึกพระธรรมคำสั่งสอนไว้เป็นจำนวนมาก โปรดให้สร้างหอพระไตรปิฏกหลังใหญ่ที่วัดพระธาตุช้างค้ำวรวิหาร บูรณะวัดพระบรมธาตุแช่แห้ง เป็นต้น

ราชโอรส ราชธิดา

พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ มีราชโอรสและราชธิดา รวม 41 พระองค์ อยู่ในสกุล ณ น่าน ได้แก่

• ในแม่เจ้ายอดหล้า ชายาเอก มีราชโอรสธิดารวม 13 พระองค์ ได้แก่

• เจ้าคำบุ
• เจ้าคำเครื่อง
• เจ้ายศ
• เจ้านางอัมรา
• เจ้าน้อยรัตน ได้เป็นเจ้าราชวงษ์
• เจ้าน้อยบริยศ
• เจ้านางบัวเขียว ภายหลังได้สมรสกับเจ้าบุรีรัตน (บรม)
• อำมาตย์ตรีเจ้าบุรีรัตน (สุทธิสาร)
• เจ้าราชภาติกวงษ์ (จันทวงษ์)
• เจ้าหนานบุญรังษี
• เจ้าราชภาคินัย (น้อยมหาวงษ์)
• เจ้าราชดนัย (น้อยยอดฟ้า) สมรสกับเจ้าหญิงสุพรรณวดี ราชธิดาเจ้าพิริยเทพวงษ์
• เจ้านางสมุท

• ในแม่เจ้าคำปลิว มีราชโอรสธิดา 4 พระองค์ ถึงแก่กรรมทั้งหมด ไม่ปรากฏนาม
• ในแม่เจ้าจอมแฟง มีโอรสธิดารวม 3 พระองค์ได้แก่

• แม่เจ้าบัวแว่น ภายหลังได้สมรสกับเจ้าราชบุตร (น้อยอนุรุท)
• เจ้าแหว
• เจ้าน้อยครุธ

• ในแม่เจ้าคำเกี้ยว มีราชธิดา 2 พระองค์ ได้แก่

• เจ้านางเกี๋ยงคำ
• เจ้านางคำอ่าง

• ในแม่เจ้ายอดหล้า(คนละท่านกับชายาเอก) มีราชโอรสธิดารวม 7 พระองค์ ได้แก่

• เจ้านางเทพมาลา
• เจ้านางเทพเกสร
• เจ้าน้อยอินแสงสี
• เจ้านางจันทวดี
• เจ้านางศรีสุภา
• เจ้านางดวงมาลา
• เจ้านางประภาวดี

• ในหม่อมศรีคำ มีราชโอรสธิดารวม 5 พระองค์ ชาย 3 พระองค์ หญิง 2 พระองค์ ชายถึงแก่กรรมแต่เยาว์วัย ธิดาหญิงได้แก่

• เจ้านางบัวแก้ว
• เจ้าศรีพรหมา ต่อมาได้เสกสมรสกับหม่อมเจ้าสิทธิพร กฤดากร

• ในหม่อมบัว มีราชโอรสธิดา 7 พระองค์ ถึงแก่กรรมแต่เยาว์วัย 4 ปรากฏนามได้แก่

• เจ้านางต่อมแก้ว
• เจ้าก่ำ
• เจ้านางเกียรทอง

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2446 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ - เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้น 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.) (สมัยนั้นเรียกว่ามหาสุราภรณ์)
• พ.ศ. 2444 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้น 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.) (สมัยนั้นเรียกว่าจุลวราภรณ์)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ - เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

สถานที่อันเนื่องมาจากพระนาม

• ค่ายสุริยพงษ์
• โรงพยาบาลค่ายสุริยพงษ์
• ถนนสุริยพงษ์

ราชตระกูล

พงศาวลีของพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
เจ้าฟ้าอัตถวรปัญโญ                             เจ้าอนันตวรฤทธิเดช                                   พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช                                         แม่เจ้าสุนันทา

ดูเพิ่ม

• รายพระนามเจ้าผู้ครองนครน่าน

ก่อนหน้า		พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช		ถัดไป
เจ้าอนันตวรฤทธิเดช		เจ้าผู้ครองนครน่าน ((เจ้านครเมืองน่าน) 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2436 - 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 (พระเจ้านครเมืองน่าน) 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446 - 5 เมษายน พ.ศ. 2461)		เจ้ามหาพรหมสุรธาดา