เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ต.ช., ต.ม., ร.ง.ภ.
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	22 พฤษภาคม พ.ศ. 2472 จังหวัดเชียงใหม่ ประเทศสยาม
เสียชีวิต	2 มกราคม พ.ศ. 2566 (93 ปี) โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ ประเทศไทย
คู่สมรส	พิรุณ อินทราวุธ
บุตร	ภาคินี ณ เชียงใหม่ ภาคินัย ณ เชียงใหม่ เดือนเพ็ญ ภวัครานนท์ พวงเดือน ยนตรรักษ์
บุพการี	เจ้าราชภาคินัย (เมืองชื่น ณ เชียงใหม่) (บิดา) หม่อมจันทร์เทพ ณ เชียงใหม่ (มารดา)
ความสัมพันธ์	ราชวงศ์ทิพย์จักร
เป็นที่รู้จักจาก	เจ้านายฝ่ายเหนือ
ชื่อเล่น	เจ้ายาย

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ (22 พฤษภาคม พ.ศ. 2472 – 2 มกราคม พ.ศ. 2566) เป็นเจ้านายฝ่ายเหนือ และนักสังคมสงเคราะห์ชาวไทย เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับการประกาศสดุดีเกียรติคุณให้เป็นผู้สูงอายุแห่งชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2558 โดยคณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ โดยที่ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับการบันทึกชื่อให้เป็นบุคคลสำคัญในสารานุกรมประวัติศาสตร์ไทยล้านนาเพื่อเป็นเกียรติประวัติและอนุสรณ์แห่งคุณความดี (เจ้ายายมิได้เป็นบุคคลในครอบครัวของผู้สืบสายสกุล ณ เชียงใหม่ สายตรงและไม่ได้เป็นบุคคลในครอบครัวของประธานราชตระกูล ณ เชียงใหม่ เจ้ายายเป็นเจ้านายฝ่ายเหนือที่สืบเชื้อสายเจ้านายฝั่ง ณ ลำพูน ตามบิดาของท่าน คือเจ้าเมืองชื่น ณ ลำพูน ต่อมาได้เปลี่ยนนามสกุลเป็น ณ เชียงใหม่ โดยพระราชานุมัติในเจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าประเทศราชนพบุรีศรีนครพิงค์ และเจ้าเมืองชื่นได้รับแต่งตั้งเป็น เจ้าราชภาคินัย ในกาลต่อมา)

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้อุทิศตนเป็นแบบอย่างในการเป็นพลเมืองที่ดี บำเพ็ญประโยชน์ต่อชาติและสังคมส่วนรวมมีความกตัญญูต่อแผ่นดินเกิด สมกับที่เป็นสตรีสูงศักดิ์ งามพร้อมด้วยกริยามรรยาทแบบกุลสตรีไทย ทั้งยังได้ดำรงเกียรติแห่งวงศ์ตระกูลได้อย่างสมบูรณ์ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ โปรดการแต่งกายแบบไทยล้านนาและรักที่จะส่งเสริมให้คนไทยรุ่นใหม่รักในความเป็นไทยและหวงแหนรักษ์ในวัฒนธรรมท้องถิ่นของตน

เจ้ายายเป็นที่รักใคร่และนับถือของชาวบ้านและประชาชนทั่วไป

อนึ่ง ในปีพุทธศักราช 2564 คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติโดย พณฯ วิษณุ เครืองาม รองนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเกียรติคุณยกย่อง เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ให้เป็นบุคคล "ค่าแห่งแผ่นดิน" ในด้านการส่งเสริมศาสนาและวัฒนธรรม

ประวัติ

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ เกิดในวันวิสาขบูชาซึ่งเป็นวันเพ็ญจึงได้รับขนานนามว่า "ดวงเดือน" เป็นธิดาคนที่สามในเจ้าราชภาคินัย (เมืองชื่น ณ เชียงใหม่) ผู้เป็นโอรสในเจ้าราชภาติกาวงศ์ (เจ้าบัวรวงศ์) กับเจ้าฟองนวล เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่มีเจ้าพี่เจ้าน้องร่วมอุทรหม่อมมารดา หม่อมเทพ หรือ หม่อมจันทร์เทพ ณ เชียงใหม่ ตามลำดับ คือ เจ้าอาทิตย์ เจ้านิภาพันธุ์ และเจ้าประเวศ ณ เชียงใหม่

ตั้งแต่เยาว์วัย เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับความเมตตาและอนุบาลเป็นอย่างดีจาก เจ้าบัวทิพย์ ณ เชียงใหม่ ผู้เป็นพระราชธิดาในเจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าหลวงนครเชียงใหม่ องค์ที่ 9 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร กับ แม่เจ้าจามรีวงศ์ ณ เชียงใหม่ หรือ เจ้าจามรีวงศ์ โดยเจ้าบัวทิพย์ ณ เชียงใหม่ได้ทรงรับเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ เป็นพระธิดาบุญธรรมและทรงให้ความรักและอภิบาลเป็นอย่างดี เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับการฝึกอบรมด้านการเรือนอย่างเคร่งครัดจากคุ้มหลวง ได้ศึกษาการทำอาหาร การทำยาสมุนไพร และเรียนการฟ้อนรำ ขับกล่อมเพลงแบบราชสำนักสยามล้านนาเพื่อต้อนรับราชอาคันตุกะ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่เข้ารับการศึกษาที่โรงเรียนเรยีนาเชลีวิทยาลัย (ป.1-3) โรงเรียนวัฒโนทัยนอก ปัจจุบันคือ โรงเรียนคำเที่ยงอนุสรณ์ (ป.4-ม.3) โรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ (ม.4-5) และโรงเรียนดาราวิทยาลัย (ม.6) ขณะอายุประมาณ 18-19 ปี เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ สมรสกับพิรุณ อินทราวุธ อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดเชียงใหม่ มีบุตร-ธิดา 4 คน คือ

1. ภาคินี ณ เชียงใหม่
2. ภาคินัย ณ เชียงใหม่
3. เดือนเพ็ญ ภวัครานนท์
4. พ-วงเดือน ยนตรรักษ์

การเสียชีวิต

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ถึงแก่กรรมด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2566 สิริอายุ 93 ปี 7 เดือน มีพิธีบำเพ็ญกุศลศพ ณ วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร และพิธีส่งสการตานคาบเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2566 ณ วัดสวนดอก อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่

การทำงาน

เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ สอบเข้าเป็นผู้พิพากษาสมทบศาลคดีเด็กและเยาวชนได้ใน พ.ศ. 2513 และเป็นบรรณาธิการหนังสือพิมพ์เสียงเชียงใหม่ ทั้งเป็นนักจัดรายการวิทยุ ได้รับรางวัล Voice of America ต่อมาได้รับเลือกเป็นสมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติใน พ.ศ. 2516 ขณะเป็นสมาชิกสภาดังกล่าว ได้ร่วมกับสมาชิกสภาท่านอื่นๆ เสนอร่างแก้ไขกฎหมายครอบครัวให้สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2517 ที่บัญญัติให้ “ชายและหญิงมีสิทธิเท่าเทียมกัน”

นอกจากนี้ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ยังเป็นผู้ส่งเสริมกิจการการทอผ้าในกลุ่มสตรีภาคเหนือโดยริเริ่มกิจการฝ้ายดวงเดือนเพื่อส่งเสริมอุตสาหกรรมในครัวเรือน เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับคัดเลือกให้เป็นประธานสภาอุตสหกรรมภาคเหนือ และยังได้ดำรงตำแหน่งประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่คนแรกในประเทศไทย เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้รับการยกย่องให้เป็นผู้ที่มีความรักในท้องถิ่นวัฒนธรรมไทยล้านนาอย่างแรงกล้า มีความจงรักภักดีต่อสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์เป็นที่ยิ่ง เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ได้อนุรักษ์และส่งเสริมการแต่งกายของสตรีในภาคเหนือด้วยผ้าไทยและจัดให้มีการนำเอาประเพณีการทานข้าวบนขันโตกแบบไทยล้านนากลับมาเผยแพร่จนได้รับความนิยมอีกครั้งในสมัยปัจจุบัน เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ โปรดอุทิศตนเพื่อการสังคมสงเคราะห์ การสาธาณกุศล และการศาสนกุศลอย่างต่อเนื่องตลอดมา

ผลงานและตำแหน่ง

1. เป็นผู้เริ่มโครงการอนุรักษ์วัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม
2. ผู้เริ่มจัดงานไม้ดอกไม้ประดับ หรือ งานบุปผาชาติ ร่วมกับการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยและเกษตรจังหวัดเชียงใหม่ยุคนั้น ซึ่งงานนี้ได้ยืนยาวมาจนถึงปัจจุบัน
3. สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ นับเป็นเจ้านายสตรีฝ่ายเหนือเพียงคนเดียวในยุคนั้นที่เป็นตัวแทนสตรี ส่วนภูมิภาคนอกนครหลวงของประเทศ
4. ผู้พิพากษาสมทบศาลคดีเด็กและเยาวชนจังหวัดเชียงใหม่ โดยเป็นสตรีคนแรกที่นั่งบัลลังก์ในฐานะตุลาการในศาลคดีเด็กและเยาวชนจังหวัดเชียงใหม่
5. กรรมการกลางของชาติในโครงการแผ่นดินธรรมแผ่นดินทอง
6. ผู้อำนวยการสำนักงานสมาคมวางแผนครอบครัวแห่งประเทศไทยภาคเหนือ
7. ประธานประสานงานส่วนภูมิภาคของสภาสังคมสงเคราะห์ ภาค 5
8. นายกสมาคมศิษย์เก่าโรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ 16 ปี
9. ประธานชมรมไม้ดอกไม้ประดับคนแรกของเชียงใหม่
10. อุปนายกพุทธสมาคมเชียงใหม่
11. อุปนายกสมาคมหนังสือพิมพ์ ภาคเหนือ
12. อุปนายกสมาคมหนังสือพิมพ์ส่วน ภูมิภาค
13. นักหนังสือพิมพ์ อดีตเจ้าของ และบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ “เสียงเชียงใหม่”
14. นักจัดรายการวิทยุที่ได้รับเหรียญ VOICE OF AMERICA (V.O.A)
15. กรรมการเหล่ากาชาดจังหวัดเชียงใหม่
16. เลขานุการสมาคมสตรีศรีลานนาไทย
17. ประธานสภาวัฒนธรรมคนแรกของเชียงใหม่และคนแรกของประเทศไทย
18. ประธานกรรมการที่ปรึกษามูลนิธิเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่
19. ประธานกรรมการที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ชมรมสืบสานศิลปวัฒนธรรมเขลางค์ จังหวัดลำปาง
20. ประธานที่ปรึกษากิตติมศักดิ์เครือข่ายสังคมสร้างสรรค์
21. ได้รับการประกาศสดุดีเกียรติคุณให้เป็นผู้สูงอายุแห่งชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2558 โดยคณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ
22. ที่ปรึกษากิตติมศักดิ์มูลนิธิกองทุนเพื่ออนุรักษ์ดอยอินทนนท์
23. ได้ประกาศเกียรติคุณยกย่องเป็นบุคคล "ค่าแห่งแผ่นดิน" ในด้านการส่งเสริมศาสนา และวัฒนธรรม ประจำปีพุทธศักราช 2564 โดยคณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ

ประกาศสดุดีเกียรติคุณ

1. พุทธศักราช 2558 คณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ โดยมี พณฯ พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี เป็นประธาน ได้ประกาศเกียรติคุณสดุดี เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ให้เป็นผู้สูงอายุแห่งชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2558 และได้รับเชิดชูเกียรติให้เป็น คนดีศรีแผ่นดิน เพื่อเป็นเกียรติประวัติแห่งคุณความดีในฐานนะที่เป็นพลเมืองที่ดีและเป็นผู้สูงอายุที่ทรงคุณค่าเป็นแบบอย่างที่ดีในการทำงานเพื่อสังคมส่วนรวมอย่างต่อเนื่อง
2. พุทธศักราช 2564 คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ ได้ประกาศเกียรติคุณยกย่อง เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ เป็นบุคคล "ค่าแห่งแผ่นดิน" ในด้านการส่งเสริมศาสนา และวัฒนธรรม ประจำปีพุทธศักราช 2564 โดยมี พณฯ วิษณุ เครืองาม รองนายกรัฐมนตรี ในฐานะประธานกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ ในประกาศคณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ เรื่อง ผลการคัดเลือกบุคคลหน่วยงานและโครงการ เพื่อประกาศเกีรติคุณ "ค่าแห่งแผ่นดิน"

มูลนิธิเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่

ในปี พ.ศ. 2558 ได้จัดตั้งมูลนิธิเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ ขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์ดังนี้

1. เพื่อยกย่องเชิดชูสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์
2. เพื่อเป็นองค์กรแกนนำหลักในการจัดงานเชิดชูเกียรติในวันคล้ายวันเกิดของ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ วันที่ 22 พฤษภาคม ของทุกปี
3. เพื่อส่งเสริมและสนับสนุน กิจกรรมด้านศาสนา ศิลปวัฒนธรรม และผู้สูงอายุ
4. เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการศึกษา วิจัย ด้านศาสนา ศิลปวัฒนธรรม และผู้สูงอายุ
5. เพื่อยกย่องเชิดชูบุคคลและองค์กรที่มีผลงานดีเด่นเป็นประจักษ์ด้านศาสนา ศิลปวัฒนธรรม และผู้สูงอายุ
6. เพื่อปกป้องดูแลและเชิดชูกิจกรรมใดๆอันเกี่ยวเนื่องกับ เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่
7. เพื่อดำเนินการสาธารณประโยชน์ หรือร่วมมือกับองค์กรการกุศลอื่นๆ เพื่อสาธารณประโยชน์การจัดตั้งของมูลนิธิ ตามใบสำคัญแสดงการจดทะเบียนจัดตั้งมูลนิธิเมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2558

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2522 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)
• พ.ศ. 2517 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)
• พ.ศ. ไม่ปรากฎ – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 7 เหรียญเงินดิเรกคุณาภรณ์ (ร.ง.ภ.)

ลำดับสาแหรก

พงศาวลีของเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่

16. พระยาอุปราชพิมพิสาร               8. เจ้าแก้วเมืองพวน                       4. เจ้าราชภาติกาวงศ์ (บัววงศ์)                             2. เจ้าราชภาคินัย (เมืองชื่น ณ เชียงใหม่)                                   10. เจ้ามหายศ                       5. เจ้าฟองนวล                             22. เจ้าไชยวงศ์               11. เจ้ากาบคำ                       23. เจ้าเรือนแก้ว               1. เจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่                                         3. หม่อมจันทร์เทพ ณ เชียงใหม่

แหล่งข้อมูลอื่น

• ประวัติเจ้าดวงเดือน ณ เชียงใหม่ จากเว็บล้านนาคดี มหาวิทยาลัยแม่โจ้ เก็บถาวร 2007-11-16 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน