อำเภอวานรนิวาส

อำเภอวานรนิวาส
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Wanon Niwat
คำขวัญ:  วานรเมืองธรรมะ วัดเสพระตะเคียนใหญ่ หินเหิบไหมมัดหมี่ คอนศรีข้าวเหม่าหวาน หนองม่วงงานแข่งเรือ ม่วนเหลือบุญพระเวสสันดร ออนซอนอ่างเก็บน้ำห้วยโทง
แผนที่จังหวัดสกลนคร เน้นอำเภอวานรนิวาส
พิกัด: 17°37′56″N 103°45′7″E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	สกลนคร
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,001.0 ตร.กม. (386.5 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	126,315 คน
• ความหนาแน่น	126.19 คน/ตร.กม. (326.8 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	47120
รหัสภูมิศาสตร์	4708
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอวานรนิวาส ตำบลวานรนิวาส อำเภอวานรนิวาส จังหวัดสกลนคร 47120
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

วานรนิวาส เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดสกลนคร เป็นอำเภอชั้นสอง มีตราประจำอำเภอเป็นตราหนุมาน มีโรงเรียนมัธยมวานรนิวาสเป็นโรงเรียนประจำอำเภอ

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอวานรนิวาสตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกค่อนไปทางทิศเหนือของจังหวัด ห่างจากตัวจังหวัดสกลนคร 82 กิโลเมตร และห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 780 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอบ้านม่วงและอำเภอคำตากล้า
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภออากาศอำนวย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอพรรณานิคมและอำเภอพังโคน
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอสว่างแดนดินและอำเภอเจริญศิลป์

ประวัติ

เมื่อประมาณ พ.ศ. 2378 พระสุนทรราชวงษา เจ้าเมืองนครพนมได้เสร็จราชการสงครามแล้ว จึงกลับเมืองยโสธรตามเดิม ท้าวจันโสมซึ่งเป็นเพี้ย (ข้าราชการอีสานโบราณ) บ้านม่วงริมยาม ซึ่งคงจงรักภักดีต่อพระสุนทรราชวงษามาก ได้หาสมัครพรรคพวกได้ประมาณพันคนเศษตามพระสุนทรราชวงษา เจ้าเมืองยโสธร ไปตั้งครอบครัวที่บ้านกุดลิง แขวงเมืองยโสธร โดยคำว่า "กุด" หมายถึงลำน้ำที่ไหลไม่หยุด ส่วน "ลิง" หมายถึงต้นหูลิง (มิใช่มีลิงอยู่มาก)

ต่อมาท้าวจันโสมเห็นว่า บ้านกุดลิงคับแคบลำบากในการทำมาหากิน และพระสุนทรราชวงษา (ท้าวฝ่าย) เจ้านาย อาจจะอสัญกรรมจึงหมดความผูกพัน อีกทั้งคิดถึงญาติที่พี่น้องชาวโย้ยเดิมที่บ้านม่วงริมยาม จึงได้อพยพกลับมาใกล้บริเวณเดิมที่บ้านท่าแร่ (ตำบลแร่ อำเภอพังโคนในปัจจุบัน) และคงชื่อ "บ้านกุดลิง" ตามมา แต่แห้งแล้งอีก จึงอพยพมาอยู่บ้านชุมแสงหัวนา (บ้านและตํบลวานรนิวาสในปัจจุบัน) และยังคงใช้ชื่อบ้านกุดลิงเช่นเดิม

จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เปลี่ยนชื่อเมืองสกลทวาปีของชาวย้อเป็น "เมืองสกลนคร" เมื่อปี พ.ศ. 2381 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ยกบ้านกุดลิงของชาวโย้ยให้เป็นเมืองน้องของเมืองสกลนคร โดยมีชื่อคล้องจองกันว่า เมืองวานรนิวาส เมื่อวันจันทร์ แรม 1 ค่ำ เดือน 8 ปีระกา ตรีศก จ.ศ. 1223 ตรงกับวันจันทร์ที่ 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2404 และทรงตั้งท้าวจันโสมเป็นหลวงประชาราษฎร์รักษา (ฉิม ศรีถาพร) เป็นเจ้าเมืองคนแรก

• วันที่ 10 เมษายน 2482 โอนพื้นที่หมู่ 12,16,19 (ในขณะนั้น) ของตำบลวานรนิวาส ไปขึ้นตำบลเดื่อศรีคันไชย กับโอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลวานรนิวาส ไปขึ้นตำบลคูสะคาม และโอนพื้นที่หมู่ 3,7,10,12 (ในขณะนั้น) ของตำบลขัวก่าย ไปขึ้นตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลวาใหญ่ แยกออกจากตำบลโพนงาม และตำบลขัวก่าย ตั้งตำบลโพนแพง แยกออกจากตำบลอากาศ
• วันที่ 26 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลวานรนิวาส ในท้องที่บางส่วนของตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 15 พฤษภาคม 2506 แยกพื้นที่ตำบลอากาศ ตำบลวาใหญ่ ตำบลโพนแพง และตำบลโพนงาม อำเภอวานรนิวาส มาตั้งเป็น กิ่งอำเภออากาศอำนวย ขึ้นกับอำเภอวานรนิวาส
• วันที่ 27 กรกฎาคม 2508 ยกฐานะจากกิ่งอำเภออากาศอำนวย อำเภอวานรนิวาส เป็น อำเภออากาศอำนวย
• วันที่ 19 มีนาคม 2511 แยกพื้นที่ตำบลมาย ตำบลม่วง และตำบลดงหม้อทอง อำเภอวานรนิวาส มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอบ้านม่วง ขึ้นกับอำเภอวานรนิวาส
• วันที่ 22 กันยายน 2513 ตั้งตำบลหนองบัวสิม แยกออกจากตำบลคำตากล้า และตั้งตำบลหนองแวง แยกออกจากตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 16 พฤศจิกายน 2514 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอบ้านม่วง อำเภอวานรนิวาส เป็น อำเภอบ้านม่วง
• วันที่ 23 กันยายน 2518 ตั้งตำบลนาแต้ แยกออกจากตำบลคำตากล้า
• วันที่ 14 กันยายน 2519 แยกพื้นที่ตำบลคำตากล้า ตำบลหนองบัวสิม และตำบลนาแต้ อำเภอวานรนิวาส มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอคำตากล้า ขึ้นกับอำเภอวานรนิวาส
• วันที่ 14 พฤศจิกายน 2521 ตั้งตำบลแพด แยกออกจากตำบลหนองบัวสิม
• วันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2522 ตั้งตำบลศรีวิชัย แยกออกจากตำบลเดื่อศรีคันไชย
• วันที่ 6 พฤศจิกายน 2522 ตั้งตำบลนาซอ แยกออกจากตำบลขัวก่าย และตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 13 กรกฎคม 2524 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอคำตากล้า อำเภอวานรนิวาส เป็น อำเภอคำตากล้า
• วันที่ 13 กรกฎาคม 2525 ตั้งตำบลอินทร์แปลง แยกออกจากตำบลคูสะคาม
• วันที่ 21 ตุลาคม 2531 ตั้งตำบลนาคำ แยกออกจากตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 8 ตุลาคม 2534 ตั้งตำบลคอนสวรรค์ แยกออกจากตำบลวานรนิวาส
• วันที่ 27 ตุลาคม 2536 ตั้งตำบลกุดเรือคำ แยกออกจากตำบลคูสะคาม และตั้งตำบลหนองแวงใต้ แยกออกจากตำบลหนองแวง
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลวานรนิวาส เป็นเทศบาลตำบลวานรนิวาส

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอวานรนิวาสแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 14 ตำบล 185 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

วานรนิวาส

(Wanon Niwat)

17 หมู่บ้าน

8.

ศรีวิชัย

(Si Wichai)

16 หมู่บ้าน

2.

เดื่อศรีคันไชย

(Duea Si Khan Chai)

17 หมู่บ้าน

9.

นาซอ

(Na So)

11 หมู่บ้าน

3.

ขัวก่าย

(Khua Kai)

13 หมู่บ้าน

10.

อินทร์แปลง

(In Plaeng)

9 หมู่บ้าน

4.

หนองสนม

(Nong Sanom)

23 หมู่บ้าน

11.

นาคำ

(Na Kham)

9 หมู่บ้าน

5.

คูสะคาม

(Khu Sakham)

9 หมู่บ้าน

12.

คอนสวรรค์

(Khon Sawan)

9 หมู่บ้าน

6.

ธาตุ

(That)

22 หมู่บ้าน

13.

กุดเรือคำ

(Kut Ruea Kham)

9 หมู่บ้าน

7.

หนองแวง

(Nong Waeng)

6 หมู่บ้าน

14.

หนองแวงใต้

(Nong Waeng Tai)

16 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอวานรนิวาสประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 15 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลวานรนิวาส ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลวานรนิวาส
• เทศบาลตำบลหนองแวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลนาซอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาซอทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลหนองสนม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองสนมทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลคูสะคาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคูสะคามทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลกุดเรือคำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุดเรือคำทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวานรนิวาส ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวานรนิวาส (นอกเขตเทศบาลตำบลวานรนิวาส)
• องค์การบริหารส่วนตำบลเดื่อศรีคันไชย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเดื่อศรีคันไชยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลขัวก่าย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลขัวก่ายทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลธาตุ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลธาตุทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลศรีวิชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศรีวิชัยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลอินทร์แปลง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลอินทร์แปลงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาคำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาคำทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคอนสวรรค์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคอนสวรรค์ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวงใต้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวงใต้ทั้งตำบล

ประชากร

อํเภอวานรนิวาสมีประชากรรวมทั้งสิ้น 120,177 คน (พ.ศ. 2564) เป็นชาย 59,974 คน หญิง 60,203 คน ประชากรจํนวน 27,951 ครัวเรือน นับถือศาสนาพุทธร้อยละ 95.1 ศาสนาคริสต์ร้อยละ 4.8 ศาสนาอิสลามร้อยละ 0.1

แหล่งข้อมูลอื่น

• ที่ว่าการอำเภอวานรนิวาส เก็บถาวร 2007-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน