ข้ามไปเนื้อหา

อำเภอลี้

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
อำเภอลี้
การถอดเสียงอักษรโรมัน
 • อักษรโรมันAmphoe Li
คำขวัญ: 
องค์พระธาตุสูงค่า ตระการตาอุทยานแม่ปิง
ยอยศยิ่งพระนางจามรี ประเพณีงามล้ำเลิศ
ถิ่นกำเนิดนักบุญล้านนา
แผนที่จังหวัดลำพูน เน้นอำเภอลี้
แผนที่จังหวัดลำพูน เน้นอำเภอลี้
พิกัด: 17°48′12″N 98°57′0″E / 17.80333°N 98.95000°E / 17.80333; 98.95000
ประเทศ ไทย
จังหวัดลำพูน
พื้นที่
 • ทั้งหมด1,701.99 ตร.กม. (657.14 ตร.ไมล์)
ประชากร
 (2564)
 • ทั้งหมด69,270 คน
 • ความหนาแน่น40.70 คน/ตร.กม. (105.4 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์ 51110
รหัสภูมิศาสตร์5104
ที่ตั้งที่ว่าการที่ว่าการอำเภอลี้ เลขที่ 29 หมู่ที่ 4 ถนนลำพูน-ลี้ ตำบลลี้ อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน 51110
สารานุกรมประเทศไทย ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ลี้ (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดลำพูน มีเนื้อที่เกือบครึ่งหนึ่งของจังหวัด เป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์ยาวนาน และยังมีโบราณสถานหลายแห่งน่าเที่ยวชม เป็นอำเภอที่มีความเจริญอันดับที่ 2 รองจาก อำเภอเมืองลำพูน และพื้นที่ 1 ใน 3 เป็นพื้นที่เดิมของอำเภอบ้านตาก จังหวัดตาก (ตำบลก้อ เนื้อที่ 531.9 ตารางกิโลเมตร)[1]

ที่ตั้งและอาณาเขต

[แก้]

อำเภอลี้ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

ประวัติ

[แก้]

อำเภอลี้ เป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาเก่าแก่ โดยได้ก่อตั้งเมืองมาตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัย ก่อนปี พ.ศ. 1800 มีพระนางจามะรี เป็นราชธิดาของเจ้าเมืองหลวงพระบาง เป็นหัวหน้าในการอพยพผู้คนหลบหนีลี้ภัยข้าศึกและโรคระบาดจากเมืองหลวงพระบางลงมายังทางทิศใต้สู่แคว้นล้านนา ได้สร้างเมือง ณ บริเวณวัดพระธาตุดวงเดียว เนื่องจากมีลักษณะภูมิประเทศเหมาะสม มีสายน้ำ 3 สายมาบรรจบกัน ปัจจุบันเรียกว่า "แม่ลี้" "แม่แต๊ะ" และ "แม่ไป" จึงตั้งชื่อเมืองว่า เมืองลี้ เมืองลี้เจริญรุ่งเรืองตลอดมา จวบจนทางกรุงสุโขทัยได้ยกทัพมาตี โดยกวาดต้อนผู้คนและทรัพย์สินไปยังกรุงสุโขทัย เมืองลี้จึงกลายเป็นเมืองร้าง

ต่อมามีผู้คนอพยพมาจากเมืองเชียงใหม่ ลำพูน เถิน และตาก เข้ามาตั้งหลักแหล่งอยู่อาศัยจนถึงกลางสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ เจ้าเมืองลำพูนหรือนครหริภุญไชยได้แต่งตั้งเจ้าเมืองมาปกครองและตั้งเป็นเมืองลี้ขึ้นอีกครั้งหนึ่ง และในปี พ.ศ. 2454 ได้เปลี่ยนแปลงฐานะเป็น อำเภอเมืองลี้ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2460 จึงเปลี่ยนชื่อเป็น อำเภอลี้ โดยตั้งแต่ได้รับการยกฐานะเป็นอำเภอจนถึงปัจจุบันรวมเป็นเวลาเกือบร้อยปีแล้ว

บริเวณที่สร้างเมืองลี้ในอดีตปัจจุบันยังคงปรากฏหลักฐานซากกำแพงเมืองให้เห็นบริเวณวัดพระธาตุดวงเดียว วัดพระธาตุห้าดวง วัดพระธาตุแท่นคำ วัดลี้หลวง วัดโปงกาง (ปัจจุบันวัดนี้เป็นวัดร้าง) ซึ่งวัดดังกล่าวตั้งอยู่บริเวณ 2 ข้างทางถนนลำพูน-ลี้ ในเขตพื้นที่หมู่ที่ 4 หมู่ที่ 6 และหมู่ที่ 15 ตำบลลี้

ภูมิศาสตร์

[แก้]

อำเภอลี้มีพื้นที่กว้างขวางเกือบครึ่งหนึ่งของจังหวัดลำพูน มีเนื้อที่ทั้งหมด 1,702.12 ตารางกิโลเมตร สภาพพื้นที่โดยทั่วไปเป็นที่สูง ส่วนมากเป็นภูเขาต้นน้ำลำธารหรือลำห้วย แม่น้ำหรือลำห้วยเกือบทุกสายไหลมารวมกันเป็นแม่น้ำลี้ แล้วไหลลงสู่แม่น้ำปิงที่บ้านวังสะแกง เขตอำเภอเวียงหนองล่อง แม่น้ำลี้เป็นแม่น้ำสายสำคัญที่ไหลผ่านจากทางทิศใต้ขึ้นไปทางทิศเหนือโดยผ่าน 4 อำเภอของจังหวัดลำพูน ได้แก่ อำเภอลี้ อำเภอทุ่งหัวช้าง อำเภอบ้านโฮ่ง และอำเภอเวียงหนองล่อง แม่น้ำลี้จึงเปรียบเสมือนเส้นโลหิตสายใหญ่ที่หล่อเลี้ยงชีวิตทั้ง 4 อำเภอ

สำหรับสภาพอากาศโดยทั่วไปมี 3 ฤดู ได้แก่ ฤดูร้อน ฤดูฝน และฤดูหนาว ส่วนใหญ่อากาศเย็นสบาย ในฤดูหนาวอากาศจะหนาวเย็น

การแบ่งเขตการปกครอง

[แก้]

การปกครองส่วนภูมิภาค

[แก้]

อำเภอลี้แบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 8 ตำบล 99 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับที่ อักษรไทย อักษรโรมัน จำนวนหมู่บ้าน ประชากรทั้งหมด
(พ.ศ. 2559)[2]
ประชากรแยกตามส่วนท้องถิ่น
(พ.ศ. 2559)[2]
1. ลี้ Li 17 13,512 4,502
9,010
(ทต.วังดิน)
(ทต.ลี้)
2. แม่ตืน Mae Tuen 17 11,127 3,470
7,657
(ทต.แม่ตืน)
(อบต.เวียงแก้ว)
3. นาทราย Na Sai 23 19,351 19,351 (อบต.นาทราย)
4. ดงดำ Dong Dam 6 3,081 3,081 (ทต.ดงดำ)
5. ก้อ Ko 4 2,437 2,437 (ทต.ก้อ)
6. แม่ลาน Mae Lan 7 3,104 3,104 (อบต.แม่ลาน)
7. ป่าไผ่ Pa Phai 12 9,427 9,427 (ทต.ป่าไผ่)
8. ศรีวิชัย Si Wichai 13 7,614 7,614 (ทต.ศรีวิชัย)
รวม 99 69,653 39,541 (เทศบาล)
30,112 (อบต.)

การปกครองส่วนท้องถิ่น

[แก้]

ท้องที่อำเภอลี้ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 10 แห่ง ได้แก่

  • เทศบาลตำบลวังดิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลี้ (สุขาภิบาลวังดินเดิม - เฉพาะหมู่ที่ 4, 6, 14-15)
  • เทศบาลตำบลแม่ตืน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ตืน (สุขาภิบาลแม่ตืนเดิม - เฉพาะหมู่ที่ 3, 11-12)
  • เทศบาลตำบลลี้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลี้ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลวังดิน)
  • เทศบาลตำบลดงดำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลดงดำทั้งตำบล
  • เทศบาลตำบลศรีวิชัย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศรีวิชัยทั้งตำบล
  • เทศบาลตำบลก้อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลก้อทั้งตำบล
  • เทศบาลตำบลป่าไผ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลป่าไผ่ทั้งตำบล
  • องค์การบริหารส่วนตำบลเวียงแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ตืน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลแม่ตืน)
  • องค์การบริหารส่วนตำบลนาทราย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาทรายทั้งตำบล
  • องค์การบริหารส่วนตำบลแม่ลาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ลานทั้งตำบล

แหล่งท่องเที่ยว

[แก้]

ภายในเขตอุทยานแห่งชาติแม่ปิง มีพื้นที่บางส่วนเป็นลำน้ำปิงซึ่งยาวประมาณ 140 กิโลเมตร และสองฝั่งแม่น้ำเป็นเกาะแก่ง หน้าผา หินงอก หินย้อย การเดินทางท่องเที่ยวลำน้ำปิงสามารถเริ่มจากอ่างเก็บน้ำดอยเต่า จังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้เรือหางยาว แล้วมาต่อแพที่แก่งสร้อย ล่องมาจนถึงเขื่อนภูมิพล อำเภอสามเงา จังหวัดตาก ในทางกลับกันอาจจะเช่าเรือหรือแพจากเขื่อนภูมิพลล่องขึ้นไปก็ได้

  • วัดบ้านปาง ตั้งอยู่บนเนินเขาบ้านปาง หมู่ที่ 1 ตำบลศรีวิชัย ห่างจากตัวอำเภอลี้ 38 กิโลเมตร ตามเส้นทางสายลี้-บ้านโฮ่ง-เชียงใหม่ กิโลเมตรที่ 89 เป็นวัดซึ่งครูบาศรีวิชัยบวชเรียนเป็นวัดแรก ภายในบริเวณวัดนอกจากจะมีความร่มรื่นด้วยต้นไม้น้อยใหญ่ มีโบสถ์วิหารสวยงาม และยังมีพิพิธภัณฑ์อัฐบริขารครูบาศรีวิชัย ซึ่งเก็บของใช้ส่วนตัวของท่านไว้อย่างครบถ้วน ได้แก่ สบง จีวร หมอน กระโถน และแจกัน เป็นต้น
  • วัดพระธาตุห้าดวง (เวียงเจดีย์ห้าหลัง) ตั้งอยู่ที่ตำบลลี้ สามารถเดินทางไปตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 106 ห่างจากที่ว่าการอำเภอลี้ประมาณ 2 กิโลเมตร สันนิษฐานว่าเป็นบริเวณเวียงเก่าลี้ เพราะมีซากกำแพงและคูเมืองตั้งเป็นแถว วัดนี้เป็นที่ตั้งของหมู่เจดีย์ 5 องค์ ตามตำนานกล่าวว่าพระนางจามเทวี กษัตริย์ครองเมืองหริภุญไชยได้ยินข่าวจากราษฎรเมืองลี้ว่ามีดวงแก้ว 5 ดวง ปรากฏให้เห็นอยู่บ่อยครั้ง จึงได้เสด็จมาทอดพระเนตรด้วยพระองค์เอง เวลากลางคืนจึงได้ทอดพระเนตรเห็นแสงสว่างจากดวงแก้วทั้ง 5 ดวง ลอยอยู่บนกองดิน 5 กอง จึงได้สอบถามความเป็นมาก็ทราบว่า คือพระเมโตธาตุ (น้ำไคลมือ) ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่เคยล้างพระหัตถ์ และน้ำก็ไหลผ่านปลายนิ้วทั้ง 5 ลงพื้นดิน พระนางจึงเกิดศรัทธาสร้างพระธาตุเจดีย์ครอบกองดินทั้ง 5 กองไว้ และในวันที่ 20 เมษายนของทุกปีจะมีประเพณีสรงน้ำพระธาตุห้าดวง
  • วัดพระบาทห้วยต้ม และ หมู่บ้านกะเหรี่ยงห้วยต้ม วัดพระบาทห้วยต้มเป็นวัดที่ใหญ่ที่สุดของอำเภอลี้ เป็นวัดประจำหมู่บ้านชาวเขาพระบาทห้วยต้ม ตั้งอยู่หมู่ที่ 8 ตำบลนาทราย ห่างจากตัวอำเภอประมาณ 10 กิโลเมตร แยกจากทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 106 บริเวณกิโลเมตรที่ 46-47 เข้าไปประมาณ 5 กิโลเมตร บริเวณทางเข้ามีอนุสาวรีย์พระครูบาชัยวงศาตั้งอยู่

วัดพระบาทห้วยต้มมีอาณาบริเวณกว้างขวาง ภายในมีสิ่งก่อสร้างทำจากศิลาแลงที่ขุดได้จากบ่อศิลาแลงด้านหลังของวัด และมีองค์พระธาตุที่ได้รับการตกแต่งอย่างงดงาม โดยครูบาชัยวงศา พระอาจารย์ชื่อดังของทางภาคเหนือเป็นผู้บูรณะก่อสร้างและจากศรัทธาของบรรดาชาวกะเหรี่ยงที่อยู่รอบบริเวณวัด ชาวกะเหรี่ยงเหล่านี้นอกจากจะทำไร่ทำสวนแล้ว ยังมีอาชีพเป็นช่างฝีมือ ทอผ้า ทำสร้อยคอ และเครื่องเงินเป็นอุตสาหกรรมครัวเรือน และทุกปีประมาณเดือนธันวาคม ชาวกะเหรี่ยงจะจัดงานชุมนุมชาวกะเหรี่ยงและสืบสานวัฒนธรรม มีกิจกรรมน่าสนใจ อาทิ การแสดงทางวัฒนธรรมชาวดอย การแข่งขันกีฬาพื้นบ้าน และออกร้านจำหน่ายสินค้าฝีมือชาวกะเหรี่ยงบริเวณบ้านพระบาทห้วยต้ม

  • ถ้ำป่าไผ่ เป็นถ้ำขนาดใหญ่ มีรอยพระพุทธบาท ตั้งอยู่หมู่ที่ 1 ตำบลป่าไผ่
  • ผาตั้ง เป็นภูเขาหินอ่อน ตั้งอยู่หมู่ที่ 1 ตำบลแม่ลาน
  • หลักเมืองลี้

ศาสนสถาน

[แก้]
ไฟล์:Krabawong 01.gif
ภาพหลวงปู่ครูบาวงษา จากเว็บไซต์ http://www.dhammathai.org/monk/sangha01.php

อำเภอลี้ได้ชื่อว่าเป็น "เมืองแห่งนักบุญของล้านนา" มีวัดสำคัญหลายวัดที่มีตำนานแห่งนักบุญและมีประวัติความเป็นมาที่น่าสนใจ ดังนี้

อ้างอิง

[แก้]
  1. "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง งดการเก็บเงินข้าราชการแก่ราษฎรในตำบลบ้านก้อ แขวงเมืองตาก" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 (24): 390. September 11, 1904.
  2. 2.0 2.1 รายงานสถิติจำนวนประชากรและบ้าน พ.ศ. 2559 จังหวัดลำพูน กรมการปกครอง
  3. "ไขปริศนาวันเวลาที่ครูบาเจ้าศรีวิชัยมรณภาพ 20 กุมภาพันธ์, 21 กุมภาพันธ์ หรือ 22 มีนาคม?". มติชนสุดสัปดาห์. 31 สิงหาคม 2560. สืบค้นเมื่อ 21 กุมภาพันธ์ 2561. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
  4. เปิดประวัติ "ครูบาอภิชัยขาวปี" ศิษย์เอก "ครูบาศรีวิชัย" !!! ครูบาต้องมลทิน ที่ "จอมพลสฤษดิ์" นับถือเป็นที่สุด

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]