อำเภอบ้านไร่

อำเภอบ้านไร่
อำเภอ
คำขวัญ:  ห้วยขาแข้ง แหล่งผ้าทอ หน่อไม้สด สับปะรดฉ่ำ ถ้ำหลายแห่ง แหล่งชาวเขา
พิกัดภูมิศาสตร์: 15°5′2″N 99°31′16″E
อักษรไทย	อำเภอบ้านไร่
อักษรโรมัน	Amphoe Ban Rai
จังหวัด	อุทัยธานี
พื้นที่
• ทั้งหมด	3,621.5 ตร.กม. (1,398.3 ตร.ไมล์)
ประชากร (2562)
• ทั้งหมด	69,167 คน
• ความหนาแน่น	19.09 คน/ตร.กม. (49.4 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	61140, 61180 (เฉพาะตำบลวังหิน เมืองการุ้ง หูช้าง หนองจอก บ้านใหม่คลองเคียน และหนองบ่มกล้วย)
รหัสภูมิศาสตร์	6106
ที่ตั้ง ที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอบ้านไร่ หมู่ที่ 1 ถนนเทศบาล 4 ตำบลบ้านไร่ อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี 61140
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

อำเภอบ้านไร่ เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดอุทัยธานี และเป็นอำเภอที่มีพื้นที่มากที่สุดของจังหวัด

ประวัติ

อำเภอบ้านไร่ เป็นพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณ์ ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นพื้นที่ที่มีผลกระวาน มูลค้างคาว และช้างป่า และได้จัดส่งไปยังเมืองหลวงมาจนถึงยุคกรุงรัตนโกสินทร์ ท้องที่อำเภอบ้านไร่เดิมเป็นด่านสำตัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา มีนายด่านชื่อพระอินทร์ ด่านหนองหลวง ได้ปรากฏในพงศาวดารว่า สมเด็จพระนเรศวรมหาราชยกกองทัพติดตามกองทัพพระเจ้าหงสาวดี ไปจนถึงหนองหลวงแล้วกลับคืนพระนคร

ในปี พ.ศ. 2440 ได้มีการจัดรูปแบบการปกครองแบบเทศาภิบาลเมืองอุทัยธานี ซึ่งขึ้นอยู่กับมณฑลนครสวรรค์ และแบ่งการปกครองออกเป็น 4 แขวง คือ แขวงอุทัยเก่า แขวงหนองหลวง แขวงแม่กลอง แขวงหนองกระดี่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2442 ได้เพิ่มเขตการปกครองขึ้นอีก 2 แขวง คือ แขวงในเมือง และแขวงหนองหลวง ต่อมาในปี พ.ศ. 2454 ได้แบ่งแขวงแม่กลอง และแขวงหนองหลวงใหม่ โดยแบ่งตำบลละมูล ตำบลโมโกร ตำบลอุ้มผาง ตำบลหนองหลวง ตำบลแม่จัน  ตำบลแม่กลอง เป็นแขวงแม่กลอง ขึ้นอยู่กับเมืองกำแพงเพชร และให้ตำบลคอกควายเหนือ ตำบลคอกควายใต้ ตำบลแก่นมะกรูด ตำบลลานสัก เป็นแขวงหนองหลวง  ขึ้นอยู่กับเมืองอุทัย จึงเหลือ 5 แขวง คือ แขวงในเมือง แขวงอุทัยเก่า แขวงหนองพลวง แขวงทัพทัน แขวงหนองหลวง ขึ้นอยู่กับเมืองอุทัย

ในปี พ.ศ. 2460 แขวงหนองหลวงได้ย้ายที่ทำการแขวงมาตั้งที่บ้านหนองหลวง และได้เปลี่ยนชื่อมาเป็นอำเภอลานสัก  ประกอบด้วย 3 ตำบล คือ ตำบลคอกควาย ตำบลลานสัก ตำบลแก่นมะกรูด ต่อมาในปี พ.ศ. 2468 ได้มีการโอนกิ่งอำเภอห้วยแห้ง อำเภอบ้านเชี่ยน จังหวัดชัยนาท มารวมกับอำเภอคอกควาย และได้ย้ายที่ทำการอำเภอมาไว้ที่ตำบลบ้านไร่ และได้เปลี่ยนชื่อใหม่ เป็นอำเภอบ้านไร่ สืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

• วันที่ 30 กันยายน 2490 ตั้งตำบลบ้านไร่ แยกออกจากตำบลทัพหลวง และตำบลห้วยแห้ง ตั้งตำบลห้วยคต แยกออกจากตำบลวังหิน
• วันที่ 7 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านไร่ ในท้องที่บางส่วนของตำบลบ้านไร่
• วันที่ 17 สิงหาคม 2514 ตั้งตำบลประดู่ยืน แยกออกจากตำบลลานสัก
• วันที่ 14 ตุลาคม 2518 แยกพื้นที่ตำบลลานสัก และตำบลประดู่ยืน อำเภอบ้านไร่ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอลานสัก ขึ้นกับอำเภอบ้านไร่
• วันที่ 31 ตุลาคม 2521 ตั้งตำบลป่าอ้อ แยกออกจากตำบลลานสัก และตำบลประดู่ยืน
• วันที่ 25 กันยายน 2522 ตั้งตำบลสุขฤทัย แยกออกจากตำบลห้วยคต
• วันที่ 13 กรกฎาคม 2524 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอลานสัก อำเภอบ้านไร่ เป็น อำเภอลานสัก
• วันที่ 17 กรกฎาคม 2525 ตั้งตำบลหนองจอก แยกออกจากตำบลทัพหลวง
• วันที่ 12 กรกฎาคม 2526 ตั้งตำบลเมืองการุ้ง แยกออกจากตำบลวังหิน
• วันที่ 5 มิถุนายน 2527 ตั้งตำบลทองหลาง แยกออกจากตำบลคอกควาย และตำบลห้วยคต
• วันที่ 21 สิงหาคม 2527 แยกพื้นที่ตำบลห้วยคต ตำบลสุขฤทัย และตำบลทองหลาง อำเภอบ้านไร่ มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอห้วยคต ขึ้นกับอำเภอบ้านไร่
• วันที่ 1 มิถุนายน 2528 จัดตั้งสุขาภิบาลเมืองการุ้ง ในท้องที่บางส่วนของตำบลวังหิน
• วันที่ 12 ธันวาคม 2529 ตั้งตำบลหูช้าง แยกออกจากตำบลทัพหลวง
• วันที่ 31 สิงหาคม 2531 ตั้งตำบลบ้านบึง แยกออกจากตำบลบ้านไร่ และรับพื้นที่สุขาภิบาลบ้านไร่ ในท้องที่หมู่ที่ 1 บ้านบึง ตำบลบ้านบึง (หมู่ที่ 4 ของสุขาภิบาลบ้านไร่ ตำบลบ้านไร่)
• วันที่ 18 ตุลาคม 2532 ตั้งตำบลบ้านใหม่คลองเคียน แยกออกจากตำบลวังหิน
• วันที่ 29 กรกฎาคม 2534 ตั้งตำบลหนองบ่มกล้วย แยกออกจากตำบลหนองจอก
• วันที่ 27 ตุลาคม 2536 ตั้งตำบลเจ้าวัด แยกออกจากตำบลห้วยแห้ง
• วันที่ 3 พฤศจิกายน 2536 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอห้วยคต อำเภอบ้านไร่ เป็น อำเภอห้วยคต
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลบ้านไร่ และสุขาภิบาลเมืองการุ้ง เป็นเทศบาลตำบลบ้านไร่ และเทศบาลตำบลเมืองการุ้ง ตามลำดับ
• วันที่ 24 กันยายน 2547 ยุบสภาตำบลแก่นมะกรูด รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลบ้านไร่

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอบ้านไร่ มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภออุ้มผาง (จังหวัดตาก) อำเภอแม่เปิน (จังหวัดนครสวรรค์) อำเภอลานสัก อำเภอห้วยคต และอำเภอหนองฉาง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอหนองมะโมงและอำเภอเนินขาม (จังหวัดชัยนาท)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอด่านช้าง (จังหวัดสุพรรณบุรี) และอำเภอศรีสวัสดิ์ (จังหวัดกาญจนบุรี)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอทองผาภูมิ (จังหวัดกาญจนบุรี) และอำเภออุ้มผาง (จังหวัดตาก)

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอบ้านไร่แบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 13 ตำบล 136 หมู่บ้าน ได้แก่

ไฟล์:อำเภอบ้านไร่.jpg

ที่ว่าการอำเภอบ้านไร่ ในปี พ.ศ. 2470

1.	บ้านไร่	(Ban Rai)	11 หมู่บ้าน		8.	หนองจอก	(Nong Chok)	16 หมู่บ้าน
2.	ทัพหลวง	(Thap Luang)	15 หมู่บ้าน		9.	หูช้าง	(Hu Chang)	13 หมู่บ้าน
3.	ห้วยแห้ง	(Huai Haeng)	9 หมู่บ้าน		10.	บ้านบึง	(Ban Bueng)	7 หมู่บ้าน
4.	คอกควาย	(Khok Khwai)	16 หมู่บ้าน		11.	บ้านใหม่คลองเคียน	(Ban Mai Khlong Khian)	8 หมู่บ้าน
5.	วังหิน	(Wang Hin)	6 หมู่บ้าน		12.	หนองบ่มกล้วย	(Nong Bom Kluai)	11 หมู่บ้าน
6.	เมืองการุ้ง	(Mueang Ka Rung)	13 หมู่บ้าน		13.	เจ้าวัด	(Chao Wat)	7 หมู่บ้าน
7.	แก่นมะกรูด	(Kaen Makrut)	4 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ตัวอำเภอบ้านไร่ เขตเทศบาลตำบลบ้านไร่

ท้องที่อำเภอบ้านไร่ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 14 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลบ้านไร่ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านไร่และบางส่วนของตำบลบ้านบึง
• เทศบาลตำบลเมืองการุ้ง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลเมืองการุ้ง
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านไร่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านไร่ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านไร่) และตำบลแก่นมะกรูดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทัพหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทัพหลวงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลห้วยแห้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยแห้งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคอกควาย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคอกควายทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลวังหิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังหินทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองการุ้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองการุ้ง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลเมืองการุ้ง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองจอก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองจอกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหูช้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหูช้างทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านบึง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านบึง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านไร่)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านใหม่คลองเคียน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านใหม่คลองเคียนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองบ่มกล้วย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองบ่มกล้วยทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเจ้าวัด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเจ้าวัดทั้งตำบล

แหล่งท่องเที่ยว

• หลวงพ่อโตวัดผาทั่ง

หลวงพ่อโตวัดผาทั่ง บ้านผาทั่ง หมู่ที่ 2 ตำบลห้วยแห้ง เป็นพระพุทธรูปที่ใหญ่ที่สุดในจังหวัดอุทัยธานี

• น้ำตกที่ผาร่มเย็น
• วัดถ้ำเขาวงศ์
• ถ้ำพุหวาย
• แก่นมะกรูด
• ต้นไม้ยักษ์บ้านสะนำ

โรงเรียนประจำอำเภอ

โรงเรียนบ้านไร่วิทยา ซึ่งเป็นโรงเรียนที่มีขนาดใหญที่สุด มีนักเรียนประมาณ 1500 คน ถือว่าเป็นโรงเรียนที่มีคุณภาพแห่งหนึ่งในจังหวัด