ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร

สำหรับศาลาว่าการแห่งใหม่ ดูที่ ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2

ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร
ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร มุมมองจากลานคนเมือง เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2562
ข้อมูลทั่วไป
สถานะ	เปิดใช้งาน
ที่อยู่	173 ถนนดินสอ
ที่ตั้ง	แขวงเสาชิงช้า เขตพระนคร
เมือง	กรุงเทพมหานคร
ประเทศ	ประเทศไทย
พิกัด	13.75348728524569°N 100.50167045215373°E / 13.75348728524569; 100.50167045215373
เจ้าของ	กรุงเทพมหานคร
การออกแบบและการก่อสร้าง
ผู้ออกแบบผู้อื่น	หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร

ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร (อังกฤษ: Bangkok City Hall) เป็นศูนย์ราชการส่วนท้องถิ่นซึ่งเป็นที่ทำการของกรุงเทพมหานครตั้งแต่ พ.ศ. 2499 ในสมัยที่ยังเป็นเทศบาลนครกรุงเทพ ตั้งอยู่ที่เลขที่ 173 ถนนดินสอ แขวงเสาชิงช้า เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร ปัจจุบันเป็นที่ทำการเฉพาะบางหน่วยงานของกรุงเทพมหานคร ประกอบด้วย สำนักงานปลัดฯ สำนักงานเลขานุการผู้ว่าราชการฯ สำนักงานข้าราชการฯ สำนักการคลัง สำนักงบประมาณ สำนักยุทธศาสตร์และประเมินผล สำนักงานผู้ตรวจราชการฯ และสำนักงานประชาสัมพันธ์ ด้านหน้าศาลาว่าการมีลานคนเมืองเป็นจัตุรัสของกรุงเทพฯ สำหรับจัดกิจกรรมต่าง ๆ คั่นระหว่างศาลาว่าการและเสาชิงช้า

ประวัติ

ในวันที่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2480 ซึ่งเป็นวันเปิดดำเนินการวันแรกของเทศบาลนครกรุงเทพ ที่ว่าการแห่งแรกของเทศบาลเป็นการเช่าบ้านสุริยานุวัตร เลขที่ 962 ถนนกรุงเกษม ตำบลวัดโสมนัส อำเภอนางเลิ้ง จังหวัดพระนคร จากคุณหญิงลิ้นจี่ สุริยานุวัตร ภรรยาของพระยาสุริยานุวัตร (เกิด บุนนาค) อดีตเสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ (ปัจจุบันอยู่ในแขวงวัดโสมนัส เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย และภายหลังจากเทศบาลนครย้ายที่ว่าการ กรมโลหกิจ (ต่อมาคือกรมทรัพยากรธรณี) และสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ จึงมาใช้อาคารนี้เป็นที่ทำการต่อตามลำดับ)

ต่อมา พระยาประชากิจกรจักร (ชุบ โอสถานนท์) นายกเทศมนตรีคนถัดมาได้เสนอต่อรัฐบาลจอมพลแปลก พิบูลสงคราม ว่า เทศบาลต้องการมีสถานที่ทำงานของตนเอง รวมถึงพิจารณาแล้วเห็นว่าพื้นที่ตลาดเสาชิงช้าและตึกแถวโดยรอบมีความเหมาะสมและอยู่ในย่านพระนคร ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2484 เทศบาลจึงย้ายสำนักงานมาตั้งที่ตำบลเสาชิงช้า (ปัจจุบันคือแขวงเสาชิงช้า เขตพระนคร) ซึ่งเป็นที่ตั้งของศาลาว่าการกรุงเทพมหานครในปัจจุบัน แต่ในครั้งแรกเป็นการดัดแปลงตึกแถวเดิมเพื่อใช้ชั่วคราวก่อน และเนื่องจากที่ดินที่เป็นที่ตั้งของศาลาเทศบาลหลังใหม่ที่ต้องการจัดสร้างนั้นเป็นทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ เทศบาลจึงเสนอรัฐบาลให้นำความกราบบังคมทูลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลผ่านคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ เพื่อขอพระบรมราชานุมัติให้กระทรวงการคลังที่ดูแลทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์จำหน่ายที่ดินดังกล่าวให้แก่เทศบาล และพระองค์มีพระบรมราชานุมัติ โดยทรงกำหนดราคาที่ดินไว้ที่ 300,000 บาท

หลังจากนั้น พลเอก มังกร พรหมโยธี นายกเทศมนตรีคนถัดมา มอบหมายให้หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร สถาปนิกพิเศษ กรมศิลปากร ที่เคยรับผิดชอบการบูรณะหมู่พระที่นั่งจักรีมหาปราสาทส่วนหลัง, พระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน์ และพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวหน้าสวนลุมพินี เป็นผู้ออกแบบอาคารศาลาเทศบาลนครกรุงเทพเมื่อปี พ.ศ. 2498 โดยดำเนินการอย่างเร่งด่วน หลังจากนั้นจึงประกอบแบบจำลองอาคารเพื่อนำไปประกอบการขออนุมัติงบประมาณจากรัฐบาลสมัยที่ 8 ของจอมพลแปลก และได้รับการอนุมัติงบก่อสร้าง จอมพลแปลกจึงเดินทางมาเป็นประธานในพิธีวางศิลาฤกษ์ อาคารศาลาเทศบาลนครกรุงเทพ เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2499 ต่อมามีการรวมจังหวัดพระนครและจังหวัดธนบุรีเป็นนครหลวงกรุงเทพธนบุรี และกรุงเทพมหานคร อาคารศาลาเทศบาลนครกรุงเทพจึงเปลี่ยนชื่อเป็น ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร จนถึงปัจจุบัน

การจัดสรรพื้นที่

อาคารศาลาว่าการกรุงเทพมหานครแบบเต็มที่หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร ออกแบบไว้ในสมัยตั้งแต่ใช้เป็นอาคารศาลาเทศบาลนครกรุงเทพ มีรูปแบบสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์ ตามแนวคิดของฝ่ายอนุรักษนิยม วางผังโดยเน้นเรื่องความสมมาตรเป็นสำคัญ มีลักษณะที่สำคัญคือ

1. มีห้องประชุมสภาเทศบาล (ปัจจุบันคือสภากรุงเทพมหานคร) แบบหลังคาสูงใหญ่
2. มีสัญลักษณ์พระอินทร์ทรงเอราวัณ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ตั้งแต่เทศบาลนครกรุงเทพจนถึงกรุงเทพมหานคร
3. เป็นอาคาร 4 ชั้นเชื่อมกันเป็นรูปสี่เหลี่ยม มีลานกลางภายในและมีสนามทางด้านหน้า (ปัจจุบันคือลานคนเมือง) ชั้นล่างเป็นที่จอดรถ แต่เนื่องจากสถานที่ไม่เพียงพอในการปฏิบัติงานอย่างสะดวก จึงกั้นห้องเป็นที่ทำการและต่อหลังคาดาดฟ้าเพิ่มขึ้น
4. มีหลังคาจั่วขนาดใหญ่คลุมพื้นที่บางส่วนของตัวอาคาร เพื่อแสดงถึงถึงเอกลักษณ์ไทย
5. มีหอนาฬิกาสูง 10 ชั้น สำหรับสังเกตการณ์เพื่อดูแลรักษาและตรวจตราบริเวณเช่นเดียวกับอาคารอื่น ๆ ที่มีความกว้างขวาง

แต่ต่อมาในสมัยรัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ในขณะนั้นบ้านเมืองอยู่ในสภาวะไม่ปกติ จอมพลสฤษดิ์เห็นว่าควรดำเนินการในเรื่องอื่นที่จำเป็นและเร่งด่วนก่อน จึงตัดลดงบประมาณการก่อสร้างอาคารศาลาเทศบาลนครกรุงเทพลง ทำให้รูปแบบที่ได้สร้างจริงแตกต่างออกไปหลายส่วน โดยไม่มีการก่อสร้างหลังคาจั่วและหอนาฬิกาจนถึงปัจจุบัน แม้จะมีการลงเสาเข็มสำหรับสร้างหออยู่ใต้ดินแล้วก็ตาม อย่างไรก็ตาม องค์ประกอบตกแต่งอีกหลายส่วนก็ยังได้รับการก่อสร้างต่อมา จนกลายเป็นศาลาว่าการกรุงเทพมหานครที่ปรากฏในปัจจุบัน

การย้ายศาลาว่าการ

บทความหลัก: ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2

ต่อมาหลังจากมีโครงการก่อสร้างศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2 บนถนนมิตรไมตรี ในพื้นที่แขวงดินแดง เขตดินแดง ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2535 และเปิดใช้งานบางส่วนในปี พ.ศ. 2560 โดยเริ่มมีหน่วยงานของกรุงเทพมหานครย้ายไปทำการที่ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2 ได้แก่ สำนักการโยธา สำนักสิ่งแวดล้อม สำนักอนามัย สำนักการระบายน้ำ สำนักวัฒนธรรมกีฬาและการท่องเที่ยว รวมถึงส่วนงานของสภากรุงเทพมหานครทั้งหมด ทั้งนี้ เนื่องจากศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2 มีพื้นที่ใช้สอย 83 ไร่ มากกว่าศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 1 ที่มีเพียง 10 ไร่ ในปี พ.ศ. 2565 ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครในปัจจุบันจึงมีนโยบายย้ายหน่วยงานของกรุงเทพมหานครไปทำการที่ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 2 โดยสมบูรณ์ ส่วนศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร 1 เดิมจะปรับปรุงเป็นพิพิธภัณฑ์คนเมืองที่รวบรวมเรื่องต่าง ๆ เกี่ยวกับกรุงเทพมหานครต่อไป รวมถึงเปิดลานคนเมืองให้เป็นจัตุรัสของเมืองอย่างเต็มรูปแบบ

ระเบียงภาพ

• ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร
• 
• 

• ป้ายชื่อเต็มของกรุงเทพมหานคร
• 
• 

ดูเพิ่ม

• กรุงเทพมหานคร (องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น)
• ลานคนเมือง

แหล่งข้อมูลอื่น

• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ ศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์