วันชาติ (ประเทศไทย)

วันชาติ
ธงชาติไทย
จัดขึ้นโดย	ประเทศไทย
ประเภท	วันชาติ, วันหยุดสาธารณะ
ความสำคัญ	วันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์
เริ่ม	6 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 (2560-02-06)
วันที่	5 ธันวาคม ของทุกปี

วันชาติ เป็นวันสำคัญและวันหยุดราชการในประเทศไทย เคยกำหนดใช้หลายวัน ดังนี้

• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2463 เป็นอย่างน้อย ใช้วันที่ 6 เมษายน ซึ่งตรงกับวันจักรี
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2481 ใช้วันที่ 24 มิถุนายน ซึ่งตรงกับวันปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2503 ยกเลิกวันชาติ และแทนที่ด้วย วันเฉลิมฉลองของชาติ โดยใช้วันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์ โดยในที่นี้หมายถึงพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร (รัชกาลที่ 9) คือวันที่ 5 ธันวาคม
• ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2560 มีการรื้อฟื้นวันชาติขึ้นอีกครั้ง โดยยังคงกำหนดให้ตรงกับวันพระบรมราชสมภพของรัชกาลที่ 9 คือวันที่ 5 ธันวาคม เช่นเดิม

ประวัติ

6 เมษายน

ใน พ.ศ. 2463 พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจรูญศักดิ์กฤดากร อัครราชทูตสยามในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส มีโทรเลขลงวันที่ 2 กรกฎาคม สอบถามกระทรวงการต่างประเทศสยามว่า รัฐบาลสเปนขอทราบถึงวันชาติสยาม เพื่อจะลงไว้ในหนังสือทางการทูต และพระองค์เจ้าจรูญฯ ไม่ทราบจะตอบอย่างไรดี เพราะสถานทูตในกรุงปารีสเคยฉลองอยู่ 3 วัน คือ วันเฉลิมพระชนมพรรษา วันขึ้นปีใหม่ และวันขึ้นครองราชย์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ เสนาบดีกระทรวงการต่างประเทศในขณะนั้น จึงทูลถามพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6) และหม่อมเจ้าธานีนิวัต ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนราชเลขาธิการ มีหนังสือตอบกลับมาว่า รัชกาลที่ 6 ทรงเห็นว่า "ควรบอกไป วันที่ 6 เมษายน ซึ่งเป็นวันที่เราเรียกกันว่า 'วันจักรี' (Chakri Day)"

24 มิถุนายน

ต่อมาหลังเกิดการปฏิวัติสยามในวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 พระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน์ พหลโยธิน) นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ได้ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2481 ให้ใช้วันที่ 24 มิถุนายน เป็นวันชาติ เพื่อรำลึกถึงการที่คณะราษฎรเปลี่ยนแปลงระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตยในการปฏิวัติสยามนั้น

ในปีถัดมา จึงมีการจัดงานเฉลิมฉลองวันชาติ 24 มิถุนายน เป็นครั้งแรก ซึ่งดำเนินไปอย่างยิ่งใหญ่ภายใต้รัฐบาลอันมีจอมพล แปลก พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี

ในวันชาติ พ.ศ. 2482 จอมพล แปลก ยังประกาศเปลี่ยนชื่อประเทศจาก "สยาม" เป็น "ไทย" และให้เผยแพร่ "เพลงวันชาติ" เป็นครั้งแรก อันเป็นเพลงที่มนตรี ตราโมท แต่ง และชนะการประกวดซึ่งรัฐบาลจัดขึ้น

จอมพล แปลก ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 28 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2482 (ศักราชเก่า) ให้หยุดราชการ 3 วันเนื่องในวันชาติ ได้แก่ วันที่ 23, 24, และ 25 มิถุนายน ของทุกปี ก่อนที่ต่อมาจะออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 6 สิงหาคม พ.ศ. 2491 ให้เปลี่ยนเป็นหยุดวันเดียว คือ 24 มิถุนายน ของทุกปี

5 ธันวาคม

ในวันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2503 จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีให้แทนที่วันชาติด้วย "วันเฉลิมฉลองของชาติ" ซึ่งตรงกับวันที่ 5 ธันวาคม วันพระบรมราชสมภพของรัชกาลที่ 9 ประกาศดังกล่าวระบุว่า การกำหนดวันที่ 24 มิถุนายน เป็นวันชาตินั้น "ได้ปรากฎในภายหลังว่า มีข้อที่ไม่เหมาะสมหลายประการ" คณะรัฐมนตรีจึงตั้งคณะกรรมการขึ้นพิจารณา โดยมีพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ เป็นประธาน และได้ข้อสรุปว่า ให้กำหนดวันพระบรมราชสมภพของพระมหากษัตริย์เป็นวันเฉลิมฉลองของชาติแทน "เพื่อให้เป็นไปตามขนบประเพณีของประเทศที่มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข และเป็นการสมัครสมานสามัคคีรวมจิตใจของบุคคลในชาติโดยทั่วกัน" ทำให้วันที่ 5 ธันวาคม ซึ่งเป็นวันพระบรมราชสมภพของรัชกาลที่ 9 เป็นวันเฉลิมฉลองของชาติตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

ในโอกาสเดียวกัน จอมพล สฤษดิ์ ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 8 มิถุนายน พ.ศ. 2503 ให้ยกเลิกการหยุดราชการในวันชาติเดิมด้วย

ต่อมาในวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีว่า สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ (รัชกาลที่ 10) มีพระราชโองการให้กำหนดวันที่ 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวันสำคัญของประเทศ 3 วัน คือ "วันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา" ของรัชกาลที่ 9, วันชาติ และวันพ่อแห่งชาติ มีผลตั้งแต่วันที่ 6 กุมภาพันธ์ ปีดังกล่าว โดยระบุเหตุผลว่า จากการสวรรคตของรัชกาลที่ 9 ที่ทำให้ประชาชนเศร้าสลดอย่างยิ่ง และด้วยพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อประเทศและประชาชน "ปวงชนชาวไทยทั้งปวงจึงน้อมสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณและตระหนักถึงความสำคัญของวันที่ 5 ธันวาคม ซึ่งเป็นวันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา"

พลเอก ประยุทธ์ ยังออกประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี ลงวันที่ 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2560 กำหนดให้วันชาติ 5 ธันวาคม ของทุกปี เป็นวันหยุดราชการตามเดิม มีผลตั้งแต่วันที่ 7 กุมภาพันธ์ ปีดังกล่าว เป็นต้นไป

วันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2562 รัชกาลที่ 10 ทรงออกประกาศซึ่งปรับเนื้อความจากประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีฉบับก่อนหน้าเล็กน้อย โดยกำหนดให้วันที่ 5 ธันวาคม เป็น "วันคล้ายวันพระบรมราชสมภพ" ของรัชกาลที่ 9 โดยยังคงเป็นวันชาติและวันพ่อแห่งชาติเช่นเดิม

กิจกรรม

ในวันชาติ 24 มิถุนายน นั้น กิจกรรมในกรุงเทพฯ มีขบวนแห่อย่างยิ่งใหญ่ทั้งกลางวันและกลางคืน มีการยิงปืนใหญ่ทั้งทางบกและทางเรือเพื่อเป็นสลุต มีเครื่องบินโปรยกระดาษสีธงชาติในเวลากลางวันและโปรยพลุในเวลากลางคืน มีการแสดงโขน มีพิธีกรรมทางศาสนา มีการออกตราไปรษณียากรเป็นที่ระลึก มีการเชิญชวนให้ยานพาหนะต่าง ๆ ร่วมกันเปล่งเสียงแตรหรือหวูดพร้อมกันในเวลาเที่ยงวัน เว้นแต่ในบริเวณโรงพยาบาล และยังมีกิจกรรมอื่น ๆ อีกมากมาย ส่วนในจังหวัดอื่นนั้น มีการประชุมนักเรียนเพื่ออธิบายความสำคัญของวันชาติ มีการประกวดประพันธ์กวีนิพนธ์และบทเพลงเกี่ยวกับชาติ มีการเฉลิมฉลองและมหรสพครึกครื้น นอกเหนือไปจากกิจกรรมอื่น ๆ

ส่วนในวันชาติ 5 ธันวาคม มีกิจกรรม คือ พิธีวางพานพุ่มดอกไม้และถวายบังคมแด่รัชกาลที่ 9 โดยในช่วงโควิด-19 ระบาด ได้ปรับมาจัดพิธีในรูปแบบออนไลน์ และตั้งแต่ พ.ศ. 2566 พิธีนี้ในส่วนกลางจัดขึ้น ณ พระบรมราชานุสาวรีย์ ภายในอุทยานเฉลิมพระเกียรติฯ

แม้จะมีผู้เห็นว่า วันที่ 24 มิถุนายน กลายเป็น "ความทรงจำอันเลือนราง" ในประวัติศาสตร์ไทย ก็ยังมีผู้จัดกิจกรรมในวันที่ 24 มิถุนายน ของทุกปี เพื่อรักษาความทรงจำนี้ไว้ โดยเรียกว่า "วันชาติราษฎร" แทน

ในวัฒนธรรมประชานิยม

งานเฉลิมฉลองวันชาติ พ.ศ. 2482 ได้รับการถ่ายทอดไว้สหัสนิยายเรื่อง พล นิกร กิมหงวน ตอน ตื่นกรุง ของ ป. อินทรปาลิต ซึ่งเผยแพร่ในปีนั้นเอง

ถาวรวัตถุ

• สะพานเฉลิมวันชาติ กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี จัดสร้างขึ้นใน พ.ศ. 2483 เพื่อเป็นที่ระลึกวันชาติ
• อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี กระทำรัฐพิธีเปิดในวันชาติ พ.ศ. 2483
• อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ กรุงเทพฯ จอมพล แปลก พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี กระทำรัฐพิธีเปิดในวันชาติ พ.ศ. 2485

• 
  จอมพล แปลก เปิดอนุสาวรีย์ประชาธิปไตยในวันชาติ พ.ศ. 2483
• 
  จอมพล แปลก เปิดอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิในวันชาติ พ.ศ. 2485