ละครโน

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
การละครโนงากุ *
  มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมโดยยูเนสโก
การแสดงละครโนที่ศาลเจ้าอิตสึกูชิมะ
ประเทศธงของประเทศญี่ปุ่น ญี่ปุ่น
ภูมิภาค **เอเชียและแปซิฟิก
สาขาศิลปะการแสดง
อ้างอิง00012
ประวัติการขึ้นทะเบียน
ขึ้นทะเบียน2008 (คณะกรรมการสมัยที่ 3)
รายการตัวแทนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ
* ชื่อตามที่ได้ขึ้นทะเบียนในบัญชีมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมและการสงวนรักษาที่ดี
** ภูมิภาคที่จัดแบ่งโดยยูเนสโก

โน หรือ ละครโน (ญี่ปุ่น: 能; โรมาจิ: Nō, มาจากคำว่า "ทักษะ" หรือ "ความสามารถ" ของคำภาษาจีน-ญี่ปุ่น) เป็นศิลปะการแสดงนาฏกรรมญี่ปุ่นดั้งเดิมแขนงใหญ่ที่แสดงมาตั้งแต่ศตวรรษที่ 14 พัฒนาโดย คันอามิ คิโยสึกุ และบุตรชายของเขา เซอามิ โมโตกิโยะ ละครโนเป็นศิลปะการแสดงที่เก่าแก่ที่สุดและยังคงสืบทอดต่อกันมาจวบจนถึงทุกวันนี้[1] แม้คำว่า โน และโนงากุ (能楽, Nōgaku) จะสามารถนำมาใช้แทนกันได้ก็ตาม แต่โนงากุจะครอบคลุมความหมายของทั้งละครโนและเคียวเง็น ตามธรรมเนียมที่ปฏิบัติสืบต่อกันมา การแสดงโนงากุเต็มรูปแบบจะประกอบไปด้วยการแสดงละครโนหลายองก์ที่มีการแสดงตลกเคียวเง็นคั่นกลางระหว่างการสับเปลี่ยนหรือช่วงพักการแสดง ในปัจจุบันนิยมทำการแสดงละครโนสององก์และเคียวเง็นหนึ่งบท นอกจากนี้ยังสามารถเพิ่มการแสดงประกอบพิธีกรรมที่เรียกโอกินะ ({翁, Okina) ในตอนต้นของการแสดงโนงากุ

เนื้อหาของละครโนจะอิงจากนิทานวรรณกรรมโบราณ ซึ่งเป็นเรื่องราวของเทพเจ้าแปลงกายเป็นมนุษย์ รับหน้าที่เป็นตัวเอกคอยบรรยายเนื้อเรื่องตลอดการแสดง ละครโนจะมีการใช้หน้ากาก เครื่องแต่งกาย และอุปกรณ์ประกอบร่วมกับการรำ ซึ่งจำเป็นที่จะต้องใช้ผู้แสดงและนักดนตรีที่ได้รับการฝึกอย่างดี อารมณ์ความรู้สึกจะถ่ายทอดผ่านนาฏยภาษาที่เป็นแบบแผนและหน้ากากที่เป็นเอกลักษณ์ซึ่งใช้เป็นสัญลักษณ์บอกบทบาทต่าง ๆ เช่น วิญญาณ ผู้หญิง เทพเจ้า และภูตผีปิศาจ[2] ละครโนจะให้น้ำหนักไปทางขนบธรรมเนียมที่สืบต่อกันมามากกว่าการรับนวัตกรรมใหม่ ๆ นอกจากนี้ยังถูกจัดประมวลและวางระเบียบอย่างเป็นแบบแผนโดยระบบอิเอโมโตะ

ประวัติ[แก้]

เวทีละครโนที่เก่าแก่ที่สุดในโลกที่อิตสึกูชิมะ
เสื้ออาภรณ์คาราโอริในยุคเอโดะช่วงศตวรรษที่ 18 ลายตารางไม้ไผ่และดอกเบญจมาศ

ต้นกำเนิด[แก้]

คันจิของคำว่า โน (能) หมายถึง "ทักษะ" "งานฝีมือ" หรือ "ความสามารถ" อย่างเฉพาะเจาะจงในแวดวงศิลปะการแสดง คำว่า โน อาจใช้อยู่เดี่ยว ๆ หรือคู่กับ กากุ (楽, ความบันเทิงหรือดนตรี) เพื่อสร้างคำโนงากุ ในปัจจุบันละครโนเป็นขนบธรรมเนียมที่ได้รับการเคารพโดยผู้คนจำนวนมาก หากใช้อยู่เดี่ยว ๆ โนจะหมายถึงประเภทของละครทางประวัติศาสตร์ที่มีต้นกำเนิดมาจากซารูงากุ (猿楽, Sarugaku) ในช่วงกลางศตวรรษที่ 14 และยังคงแสดงอย่างต่อเนื่องจนถึงทุกวันนี้[3]

รากฐานการแสดงละครโนและเคียวเง็นที่เก่าแก่ที่สุดคือซังงากุ [ja] โดยประเทศญี่ปุ่นได้รับมาจากประเทศจีนในศตวรรษที่ 8 ณ ขณะนั้น คำว่าซังงากุ หมายถึงการแสดงหลากหลายประเภทที่มีทั้งกายกรรม ดนตรี และการเต้นรำประกอบอยู่ เช่นเดียวกันกับการแสดงตลกแบบสเก็ตช์คอมเมดี ซึ่งหลังจากการดัดแปลงซังงากุสู่สังคมญี่ปุ่นที่นำพาไปสู่การกลายกลืนของรูปแบบทางศิลปะดั้งเดิมอื่น ๆ[2] องค์ประกอบของศิลปะการแสดงที่หลากหลายของซังงากุ เฉกเช่นเดียวกันกับองค์ประกอบการแสดงของเด็งงากุ (田楽, Dengaku; เพลงทุ่งนา, การเฉลิมฉลองการปลูกข้าวในท้องถิ่น) ซารูงากุ (การแสดงที่ประกอบไปด้วยกายกรรม เล่นพิเรนทร์ และละครใบ้) ชิราเบียวชิ (白拍子, Shirabyōshi, รำโบราณโดยผู้แสดงหญิงในพระราชวังในศตวรรษที่ 12) กางากุ (雅楽, Gagaku, การรำและการแสดงดนตรีในพระราชวังตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 7) และ คางูระ (神楽, Kagura, รำชินโตโบราณในนิทานชาวบ้าน) ถูกวิวัฒนาการมาเป็นละครโนและเคียวเง็น[1]

การศึกษาทางพงศาวลีวิทยาของนักแสดงละครโนในศตวรรษที่ 14 ชี้ให้เห็นว่าพวกเขาเป็นสมาชิกของครอบครัวที่มีความสามารถในด้านศิลปะการแสดง ตามตำนานแล้วโรงเรียนคนปารุ (ญี่ปุ่น: 金春流; โรมาจิ: Konparuryō) ซึ่งถือเป็นโรงเรียนละครโนที่เก่าแก่ที่สุด ก่อตั้งโดยฮาตะ โนะ คาวากัตสึ (ญี่ปุ่น: 秦河勝; โรมาจิ: Hata no Kawakatsu) ในศตวรรษที่ 6 แต่อย่างไรก็ตามผู้ก่อตั้งโรงเรียนคนปารุซึ่งเป็นที่ยอมรับในหมู่นักประวัติศาสตร์คือคนปารุ กนโนกามิ ในยุคราชสำนักเหนือ-ใต้เสียมากกว่า จากพงศาวลีของโรงเรียนดังกล่าว คนปารุ กนโนกามิเป็นทายาทรุ่นที่ 53 ของฮาตะ โนะ คาวากัตสึ โรงเรียนคนปารุสืบทอดมาจากคณะผู้แสดงซารูงากุในศาลเจ้าคาซูงะและวัดโคฟูกุในจังหวัดยาโมโตะ (ปัจจุบันคือจังหวัดนาระ)[4][5][6]

อีกหนึ่งทฤษฎีโดยชินฮาจิโร มัตสึโมโตะ สันนิษฐานว่าละครโนมีต้นกำเนิดจากผู้ไร้วรรณะที่พยายามยกสถานะทางสังคมของตนให้สูงขึ้นด้วยการมอบความบันเทิงแก่ผู้ที่มีอำนาจในขณะนั้น กล่าวคือซามูไรที่เป็นผู้ปกครองชนชั้นวรรณะ การโอนถ่ายอำนาจของโชกุนจากคามากูระไปยังเกียวโตในตอนต้นของยุคมูโรมาจิซึ่งถือว่าเป็นการเพิ่มอำนาจของชนชั้นซามูไรและกระชับความสัมพันธ์ระหว่างโชกุนและพระราชวัง ขณะที่ละครโนเป็นรูปแบบทางศิลปะที่เป็นที่ชื่นชอบของเหล่าโชกุน ละครโนจึงสามารถเป็นศิลปะที่สง่างามได้ผ่านการสร้างความสัมพันธ์ครั้งใหม่นี้ โดยในศตวรรษที่ 14 ด้วยแรงสนับสนุนและการอุปถัมภ์ค้ำชูจากโชกุนอาชิกางะ โยชิมิตสึ บุตรชายของคันอามิ เซอามิ โมโตกิโยะ จึงสามารถทำให้ละครโนเป็นศิลปะการแสดงโรงละครที่มีความโดดเด่นและมีชื่อเสียงได้[3]

การริเริ่มละครโนโดยคันอามิและเซอามิ[แก้]

ยุคมูโรมาจิในศตวรรษที่ 14 (ค.ศ. 1336–1573) คันอามิ คิโยสึกุ และบุตรชายของเขา เซอามิ โมโตกิโยะ ได้ตีความศิลปะการแสดงดั้งเดิมที่หลากหลายใหม่อีกครั้ง และพัฒนาละครโนให้แตกต่างไปจากแบบดั้งเดิมโดยสิ้นเชิงจนเป็นละครโนในปัจจุบัน[7] คันอามิเป็นนักแสดงที่มีชื่อเสียงจากการเล่นเป็นหญิงอรชร เด็กชาย ไปจนถึงชายแกร่ง เมื่อเขาได้ทำการแสดงแก่อาชิกางะ โยชิมิตสึที่ ณ ขณะนั้นอายุ 17 ปี เป็นครั้งแรก เซอามิที่ยังเป็นเด็กอายุราว 12 ปี ในการแสดงครั้งนั้น โยชิมิตสึได้ชื่นชอบการแสดงของเซอามิและชักชวนเขาให้ไปเล่นในพระราชวัง จึงทำให้ละครโนถูกแสดงอยู่บ่อยครั้งเพื่อโยชิมิตสึตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา[3]

คนปารุ เซ็นจิกุ ซึ่งเป็นเหลนของคนปารุ กนโนกามิ ผู้ก่อตั้งโรงเรียนคนปารุ และสามีของลูกสาวของเซอามินำองค์ประกอบของวากะ (กวี) ไปใช้ในการแสดงละครโนของเซอามิและพัฒนาให้ดีขึ้นต่อไป[8][6]

ในบรรดาโรงเรียนละครโนหลักทั้ง 5 โรง มีโรงเรียน 4 โรงอันได้แก่ โรงเรียนคันเซะ ก่อตั้งโดยคันอามิและเซอามิ โรงเรียนโฮโช ก่อตั้งโดยพี่ชายคนโตของคันอามิ โรงเรียนคนปารุ และโรงเรียนคงโง โรงเรียนเหล่านี้สืบทอดมาจากคณะผู้แสดงซารุงากุในจังหวัดยาโมโตะ รัฐบาลโชกุนอาชิกางะให้การสนับสนุนเพียงแค่โรงเรียนคันเซะจาก 4 โรงเท่านั้น[5][9]

ยุคโทกูงาวะ[แก้]

ในช่วงยุคเอโดะ ละครโนถูกมองว่าเป็นศิลปะของชนชั้นสูงที่ได้รับการสนับสนุนจากโชกุน และขุนนางในระบอบศักดินา (ไดเมียว) เช่นเดียวกันกับสามัญชนผู้มีความร่ำรวยและมากประสบการณ์ ในขณะที่คาบูกิและโจรูริ (ญี่ปุ่น: 浄瑠璃; โรมาจิ: Jōruri) นั้นเป็นที่นิยมในหมู่ชนชั้นกลางที่ชื่นชอบความบันเทิงแบบใหม่ที่อยู่ในขั้นลองผิดลองถูก ละครโนจึงต้องพยายามและดิ้นรนในการคงรักษาประวัติศาสตร์ของละครโนที่ถ่องแท้และมาตรฐานการแสดงที่สูงไว้ไม่ให้เปลี่ยนแปลง ด้วยเหตุนี้จึงแทบไม่มีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ ตลอดยุคเอโดะ และเพื่อที่จะเก็บเกี่ยวแก่นสาระของการแสดงโดยนักแสดงละครโนมืออาชีพ ทุกรายละเอียดของท่าทางและตำแหน่งการยืนจะถูกทำเก็บไว้เป็นหลักฐานเพื่อสืบทอดต่อไปแก่รุ่นอื่น ๆ ในอนาคต ส่งผลให้จังหวะของการแสดงค่อย ๆ ช้าลงตามกาลเวลา[3]

ในยุคโทกูงาวะ รัฐบาลเอโดะได้กำหนดให้โรงเรียนคันเซะเป็นหัวหน้าของโรงเรียนละครโน อีก 4 โรง คิตะ ชิจิดายู (ชิจิดายู โชโน) นักแสดงละครโนที่รับใช้โทกูงาวะ ฮิเดตาดะ ได้ก่อตั้งโรงเรียนคิตะ ซึ่งเป็นโรงเรียนละครโนสุดท้ายในบรรดาโรงเรียนละครโนหลัก 5 โรง[5][9]

ละครโนสมัยใหม่หลังยุคเมจิ[แก้]

ในโรงละครโน ปี 1891 โดยโองาตะ เก็กโก

หลังจากการล่มสลายของรัฐบาลเอโดะในปี 1868 และการจัดตั้งรัฐบาลที่มีความทันสมัยใหม่ ส่งผลให้ละครโนไม่ได้รับการสนับสนุนทางการเงินจากรัฐอีกต่อไปและต้องประสบกับวิกฤติทางการเงินครั้งใหญ่ หลังจากการฟื้นฟูเมจิไม่นาน ตัวเลขของผู้แสดงละครโนและเวทีละครโนลดลงอย่างเห็นได้ชัด การสนับสนุนบางส่วนจากรัฐบาลจักรวรรดิได้กลับคืนมาหลังผู้แสดงละครโนยื่นขออุทธรณ์แก่นักการทูตต่างประเทศ บริษัทที่ยังคงอยู่ตลอดยุคเมจิได้ทำให้ละครโนเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางขึ้นโดยการทำการแสดงแก่สาธารณชน หรือทำการแสดงที่โรงละครในเมืองใหญ่ ๆ เช่น โตเกียวและโอซากะ[10]

ในปี 1957 รัฐบาลญี่ปุ่น ได้กำหนดให้โนงากุเป็นภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมสำคัญที่จับต้องไม่ได้ซึ่งส่งผลให้โนงากุและนักแสดงได้รับความคุ้มครองทางกฎหมาย มีการเปิดให้บริการโรงละครโนแห่งชาติ (ญี่ปุ่น: 国立能楽堂; โรมาจิ: Kokuritsu Nō Gakudō) โดยรัฐบาลในปี 1983[11] เพื่อทำการแสดงและจัดหลักสูตรฝึกหัดแก่นักแสดงในการรับบทนำในโนงากุ ในปี 2008 โรงละครโนงากุได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นตัวแทนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติโดยยูเนสโก[2]

แม้คำว่า โน และโนงากุ จะสามารถนำมาใช้แทนกันได้ก็ตาม แต่ตามคำจำกัดความของรัฐบาลญี่ปุ่นนั้นโนงากุจะครอบคลุมความหมายของการแสดงทั้งละครโนและเคียวเง็น[12] โดยจะแสดงเคียวเง็นคั่นกลางระหว่างช่วงสับเปลี่ยนการแสดงละครโนบนเวทีเดียวกัน เมื่อเปรียบกับละครโน เคียวเง็นจะไม่ค่อยใช้หน้ากากและแผลงมาจากการแสดงเชิงตลกขบขันเรียกซังงากุดังจะทราบได้จากบทพูดของการแสดง

ผู้หญิงในละครโน[แก้]

ในยุคเอโดะ ระบบสมาคม (guild system) ที่ห้ามไม่ให้ผู้หญิงทำการแสดงละครโนได้ค่อย ๆ เคร่งขรัดมากยิ่งขึ้น เว้นแต่โสเภณีชั้นสูง (courtesan) ที่สามารถเล่นดนตรีในบางโอกาสได้บ้างเป็นกรณีพิเศษ[13] ต่อมาในยุคเมจิผู้แสดงละครโนได้มีการฝึกสอนการแสดงให้แก่สามัญชนที่มีความร่ำรวยและขุนนางซึ่งนำไปสู่โอกาสที่จะมีผู้แสดงหญิงมากขึ้นเนื่องจากผู้เข้ารับการฝึกที่เป็นผู้หญิงยืนกรานที่จะรับการฝึกจากอาจารย์ที่เป็นผู้หญิงเช่นกัน[13] ในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 โรงเรียนดนตรีโตเกียว (ปัจจุบันคือมหาวิทยาลัยศิลปกรรมโตเกียว) ได้อนุญาตให้ผู้หญิงเข้ารับการศึกษาได้ ทำให้กฎที่ห้ามผู้หญิงศึกษาในโรงเรียนละครโนต่าง ๆ ได้รับการผ่อนปรน ในปี 1948 และ 2004 ผู้หญิงสามารถเข้าร่วมสมาคมละครโนต่าง ๆ ได้ ในปี 2007 โรงละครโนแห่งชาติเริ่มจัดการแสดงที่มีผู้แสดงเป็นผู้หญิงในทุกปี[14][15] และในปี 2009 มีนักแสดงละครโนชายประมาณ 1,200 คน และหญิงราว 200 คน[16]

โจฮากีว[แก้]

โจฮากีวมาจากคำว่ากางากุ (ดนตรีที่เล่นในพระราชวัง) แนวคิดของโจฮากีวจะควบคุมทุกองค์ประกอบของละครโน เช่น การจัดเรียงลำดับ โครงสร้าง ดนตรี ความเร็วของจังหวะ และการรำของการแสดง เป็นต้น โดย โจ หมายถึงการเริ่มต้น ฮา หมายถึง การแตกหัก และ กีว หมายถึง รวดเร็วเร่งรัด การนำแนวคิดโจฮากีวไปใช้สามารถพบเห็นได้ในจารีตประเพณีต่าง ๆ เช่น ละครโน พิธีน้ำชา กวีนิพนธ์ และการจัดดอกไม้[17]

โจฮากีวจะถูกนำไปใช้ในการแสดง 5 องก์ของละครโน องก์แรกคือโจ องก์ที่สอง สาม และสี่คือฮา และองก์ที่ห้าคือกีว ซึ่งจากการนำแนวคิดโจฮากีวมาใช้ในละครโน จึงมีการแบ่งประเภทของการแสดงออกเป็น 5 ประเภท โดยองก์หนึ่งจะถูกเลือกและแสดงเป็นลำดับ ในแต่ละองก์สามารถแบ่งออกเป็น 3 ช่วง ได้แก่ ช่วงแนะนำ ช่วงพัฒนาเนื้อเรื่อง และช่วงสรุป การแสดงจะเริ่มต้นด้วยจังหวะที่ช้า (โจ) ค่อย ๆ เร็วขึ้น (ฮา) และถึงจุดสูงสุด (กีว)[18]

ผู้แสดงและบทบาท[แก้]

คันเซะ ซากง [ja], 1895–1939), ครูใหญ่โรงเรียนคันเซะ

ตามขนบธรรมเนียม นักแสดงละครโนจะเริ่มการฝึกฝนตั้งแต่อายุ 3 ปี

การฝึกหัด[แก้]

เซอามิได้แบ่งการแสดงละครโนออกเป็น 9 รูปแบบ จากการเน้นอากัปกริยาท่าทางและความรุนแรงไปจนถึงการเปรียบได้ดั่งดอกไม้ที่น่าเกรงขามและความองอาจของจิตวิญญาณ[19][20]

ในปี 2012 ยังมีโรงเรียนละครโนที่ยังคงเปิดการเรียนการสอนชิเตะ 5 โรงได้แก่ โรงเรียนคันเซะ (ญี่ปุ่น: 観世流) โรงเรียนโฮโช (ญี่ปุ่น: 宝生流) โรงเรียนคนปารุ (ญี่ปุ่น: 金春流) โรงเรียนคงโง และโรงเรียนคิตะ (ญี่ปุ่น: 喜多流) ในชื่อโรงเรียนของแต่ละโรงจะมีชื่อของครอบครัวในระบบอิเอโมโตะที่มีอำนาจในการสร้างบทละครใหม่หรือเปลี่ยนแปลงเนื้อเพลงและรูปแบบการแสดงใหม่ได้[21] นักแสดงที่ได้รับบทเป็นวากิจะผ่านการฝึกหัดในโรงเรียนทากายาซุ (ญี่ปุ่น: 高安流) โรงเรียนฟูกูโอ (ญี่ปุ่น: 福王流) และโรงเรียนโฮโช สำหรับโรงเรียนอื่น ๆ เช่น โรงเรียนโอกูระ (ญี่ปุ่น: 大蔵流) และโรงเรียนอิซูมิ (ญี่ปุ่น: 和泉流) จะเปิดการสอนและฝึกหัดการแสดงเคียวเง็น และโรงเรียนอีก 11 โรงจะฝึกการเล่นเครื่องดนตรี โดยแต่ละโรงเรียนจะมีความเชี่ยวชาญในเครื่องดนตรีใดเครื่องดนตรีหนึ่งหรืออาจมากกว่านั้นเป็นพิเศษ[22]

สมาคมนักแสดงโนงากุ (ญี่ปุ่น: 能楽協会) ซึ่งนักแสดงละครโนมืออาชีพเป็นสมาชิกนั้นจะคุ้มครองและปกป้องจารีตประเพณีที่สืบต่อมาจากบรรพบุรุษ (อิเอโมโตะ) แต่อย่างไรก็ตาม เอกสารลับหลายฉบับของโรงเรียนคันเซะที่เขียนโดยเซอามิและคนปารุ เซ็นจิกุก็หลุดออกมาสู่ชุมชนของนักวิชาการด้านเวทีการแสดงญี่ปุ่น[22]

บทบาท[แก้]

เวทีละครโน ประกอบไปด้วย ชิเตะ (กลาง) วากิ (ขวาหน้า) สมาชิกจิอูไต 8 คน (ขวา) ฮายาชิคาตะ 4 คน (หลังกลาง) และโคเก็ง 2 คน (หลังซ้าย)

สามารถแบ่งประเภทของนักแสดงละครโนได้ออกเป็น 4 ประเภทใหญ่ ได้แก่ ชิเตะ วากิ เคียวเง็น และ ฮายาชิ[5][23][24]

  1. ชิเตะ (ญี่ปุ่น: 仕手, シテ) ตัวเอกหรือตัวชูโรง ในช่วงแรกของการแสดง ชิเตะจะปรากฏตัวเป็นมนุษย์ (เรียกว่า มาเอะชิเตะ) ก่อนที่จะแปลงตนเป็นวิญญาณ (เรียกว่า โนจิชิเตะ)
    • ชิเตะสึเระ (ญี่ปุ่น: 仕手連れ, シテヅレ) ผู้ติดตามรับใช้ชิเตะ บางครั้งอาจย่อเหลือเพียง "สึเระ (ญี่ปุ่น: 連れ, ヅレ)" ซึ่งครอบคลุมความหมายของคำว่า ชิเตะสึเระ และ วากิสึเระ
    • โคเก็ง (ญี่ปุ่น: 後見) ผู้ควบคุมเวที มักจะมีหนึ่งถึงสามคน
    • จิอูไต (ญี่ปุ่น: 地謡) เป็นคณะขับร้องหมู่ มักจะประกอบไปด้วยหกถึงแปดคน
  2. วากิ (ญี่ปุ่น: 脇, ワキ) ตัวรองหรือตัวสมทบชิเตะ
    • วากิสึเระ (ญี่ปุ่น: 脇連れ, ワキヅレ) เป็นผู้ติดตามรับใช้วากิ
  3. เคียวเง็น (ญี่ปุ่น: 狂言) นักแสดงเคียวเง็นจะแสดงในช่วงการเล่นสลับฉากระหว่างองก์ (ญี่ปุ่น: 間狂言) หรือสลับฉากระหว่างบทการแสดง
  4. ฮายาชิ (ญี่ปุ่น: 囃子) หรือ ฮายาชิคาตะ (ญี่ปุ่น: 囃子方) เป็นผู้เล่นเครื่องดนตรี 4 เครื่องที่ใช้ในโรงละครโน ได้แก่ ขลุ่ย (ญี่ปุ่น: 笛; โรมาจิ: Fue; ทับศัพท์: ฟูเอะ) กลองใหญ่ (ญี่ปุ่น: 大鼓; โรมาจิ: Ōtsuzumi; ทับศัพท์: โอสึซูมิ, ญี่ปุ่น: 大皮; โรมาจิ: Ōkawa; ทับศัพท์: โอกาวะ) กลองเล็ก (ญี่ปุ่น: 小鼓; โรมาจิ: Kotsuzumi; ทับศัพท์: โคสึซูมิ) และกลองไทโกะ (ญี่ปุ่น: 太鼓; โรมาจิ: Taiko) ส่วนขลุ่ยที่ใช้เป็นการเฉพาะในละครโนจะเรียกว่าโนกัง (ญี่ปุ่น: 能管; โรมาจิ: Nōkan)

บทละครโนโดยทั่วไปจะมีการขับร้องหมู่ วงมโหรี (กลุ่มของฮายาชิ) ผู้แสดงที่รับบทเป็นชิเตะและวากิอย่างน้อย 1 คน[25]

องค์ประกอบการแสดง[แก้]

การแสดงละครโนเป็นการผสมผสานระหว่างองค์ประกอบที่หลากหลายให้อยู่ในรูปแบบเดียวกัน เช่น ความบริสุทธิ์ใสสะอาดที่สืบทอดมาจากรุ่นสู่รุ่นตามความเชื่อของลัทธิชินโต และแนวคิดแบบมินิมอลลิสม์ตามหลักสุนทรียศาสตร์ของละครโน

หน้ากาก[แก้]

หน้ากากโน ขวา: วิญญาณนักเลงสุรา (โชโจ) ทำมาจากไม้เคลือบเงากับเส้นไหมสีแดงผูกไว้โดย ฮิมิ มูเนทาดะ ยุคเอโดะ ศตวรรษที่ 19 ซ้าย: นากิโซะ บ่งบอกถึงบทบาทของเทพธิดาหรือผู้หญิงที่มีชั้นยศสูงที่ใช้ในบทละครโนเช่น ฮาโงโรโมะ และ โอฮาระ มิยูกิ ทำมาจากไม้เคลือบเงาและไม้ทาสีโดย โนรินาริ ออกแบบโดย โซอามิศตวรรษที่ 18–19
รูปภาพสามรูปของหน้ากากผู้หญิงเดียวกันแสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของการแสดงออกทางสีหน้าตามองศาการเอียงศีรษะที่แตกต่างกัน ในภาพเหล่านี้ หน้ากากติดอยู่บนพนังและแสงไฟคงที่ มีเพียงแต่กล้องเท่านั้นที่ขยับเปลี่ยนองศา
หน้ากากโนแบบฮันเนีย ศตวรรษที่ 17 หรือ 18 ถูกประกาศขึ้นทะเบียนเป็นภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมสำคัญที่จับต้องไม่ได้

หน้ากากโน (ญี่ปุ่น: 能面; โรมาจิ: Nōmen; ทับศัพท์: โนเมง, ญี่ปุ่น: 面; โรมาจิ: Omote; ทับศัพท์: โอโมเตะ) แกะสลักจากแท่งไม้ฮิโนกิ (ญี่ปุ่น: 檜; โรมาจิ: Hinoki) และลงสีด้วยสีย้อมธรรมชาติด้วยกาวและผงเปลือกหอยที่มีเบสเป็นกลาง หน้ากากโนมีประมาณทั้งสิ้น 450 แบบที่แตกต่างกัน สามารถแบ่งออกเป็น 60 ประเภทและมีชื่อเฉพาะเป็นของตนเอง หน้ากากบางแบบอาจใช้ได้ในบทละครโนหลายบท ในขณะที่หน้ากากน้อยแบบมีความเฉพาะเจาะจงมากและสามารถใช้ได้ในบทละครโนเพียงแค่ 1 หรือ 2 บทเท่านั้น หน้ากากละครโนบ่งบอกถึงเพศสภาพ อายุ และสถานะทางสังคมของตัวละคร นอกจากนี้นักแสดงละครโนยังสามารถสวมหน้ากากเพื่อแสดงเป็นคนหนุ่มสาว ชายสูงวัย ผู้หญิง หรืออมนุษย์ (พระเจ้า ปิศาจ หรือสัตว์) แต่เฉพาะชิเตะเท่านั้นที่จำเป็นที่จะต้องสวมหน้ากากในทุกบทละคร แม้ว่าสึเระอาจสวมหน้ากากในบางโอกาสเพื่อแสดงเป็นตัวละครเพศหญิง[25]

แม้ว่าหน้ากากจะปิดบังการแสดงออกทางสีหน้าของนักแสดงก็ตาม แต่การใช้หน้ากากในละครโนก็ไม่ได้ละทิ้งการแสดงออกดังกล่าวไปเสียทีเดียว ในทางตรงกันข้าม เจตนาหลักของการสวมหน้ากากคือเพื่อจัดระเบียบการแสดงออกทางสีหน้าให้เป็นแบบแผนผ่านการใช้หน้ากาก และกระตุ้นจินตนาการของผู้รับชมการแสดง นอกจากนี้นักแสดงยังสามารถถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกและภาษากายในลักษณะที่ควบคุมได้ดีกว่า หน้ากากบางแบบนำเทคนิคการจัดแสงไฟเพื่อถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกผ่านการเอียงหรือตะแคงศีรษะเพียงเล็กน้อย กล่าวคือ การแหงนศีรษะขึ้น หรือการทำหน้ากาก "สว่างขึ้น" จะทำให้หน้ากากสามารถรับแสงไฟได้มากขึ้น รูปหน้าอื่น ๆ เช่น หัวเราะ หรือยิ้ม จึงปรากฏขึ้น ในทางกลับกัน การหันหน้าลงหรือการทำหน้ากาก "มืดลง" จะทำให้หน้ากากแสดงใบหน้าเศร้าหมองหรือโกรธเคือง[17]

หน้ากากโนเป็นสมบัติตกทอดมาจากครอบครัวและสถาบันละครโน โรงเรียนละครโนมีหน้ากากโนที่เก่าแก่และทรงคุณค่าที่สุดไว้ในครอบครองโดยจะสะสมไว้เป็นสมบัติส่วนตัวของพวกเขาและมักไม่ได้นำออกมาให้สาธารณชนได้เห็น มีการสันนิษฐานว่า หน้ากากที่มีอายุมากที่สุด ถูกเก็บไว้ในโรงเรียนละครโนที่เก่าแก่ที่สุดเช่นกัน กล่าวคือโรงเรียนคนปารุ โดยอ้างอิงจากครูใหญ่ของโรงเรียน หน้ากากนั้นถูกแกะสลักเมื่อหลายพันปีก่อนโดยเจ้าชายโชโตกุ (ค.ศ. 572–622) ขณะที่ความแม่นยำทางประวัติศาสตร์ของหน้ากากที่เจ้าชายโชโตกุแกะสลักนั้นยังคงเป็นที่ถกเถียง ตำนานดังกล่าวได้รับการกล่าวถึงในศาสตรนิพนธ์ของเซอามิในชื่อ "ฟูชิกาเด็ง (ญี่ปุ่น: 風姿花伝; โรมาจิ: Fūshikaden)" ที่ถูกบันทึกในศตวรรษที่ 14[26] ทั้งนี้ยังมีหน้ากากบางส่วนของโรงเรียนคนปารุที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติโตเกียวเป็นผู้เก็บรักษาและจัดแสดงไว้ให้ผู้เข้าชม[27]

เวที[แก้]

A contemporary Noh theatre with indoor roofed structure
โรงละครโนแบบโครงสร้างหลังคาภายในร่วมสมัย
1: ฮาชิงาการิ 2: จุดนั่งนักแสดงเคียวเง็น 3: จุดนั่งผู้ควบคุมเวที 4: กลองไทโกะ 5: กลองใหญ่ 6: กลองเล็ก 7: ขลุ่ย 8: จุดนั่งจิอูไต (คณะขับร้องหมู่) 9: จุดนั่งวากิ 10: จุดยืนวากิ 11: จุดยืนชิเตะ 12: ชิเตะ-บาชิระ (เสาชิเตะ) 13: เมสึเกะ-บาชิระ (เสานำสายตา) 14: วากิ-บาชิระ (เสาวากิ) 15: ฟูเอะ-บาชิระ (เสาขลุ่ย)

เวทีละครโนโบราณ (บูไต) เป็นเวทีแบบเปิดโดยไม่มีส่วนหน้าของเวที (proscenium) หรือผ้าม่านที่บดบังสายตา ผู้ชมยังสามารถเห็นนักแสดงก่อนที่พวกเขาจะเดินเข้าและออกจากเวทีกลาง (ญี่ปุ่น: 本舞台; โรมาจิ: Honbutai; ทับศัพท์: ฮงบูไต; เวทีหลัก) ด้วย ซึ่งสร้างความใกล้ชิดระหว่างนักแสดงและผู้ชมตลอดการแสดง โรงละครโนถือเป็นว่าเป็นสัญลักษณ์และได้รับความเคารพนับถือโดยทั้งผู้แสดงและผู้ชม[17]

ลักษณะเด่นของละครโนที่สามารถสังเกตและจดจำได้ที่สุดคือหลังคาที่มีเสาทั้ง 4 ค้ำจุนติดตั้งอยู่บนเวทีแม้ว่าโรงละครจะอยู่ภายในก็ตาม หลังคาดังกล่าวเป็นสัญลักษณ์ของความศักดิ์สิทธิ์ การออกแบบสถาปัตยกรรมของเวทีละครโนได้รับอิทธิพลมาจาก ไฮเด็ง (ศาลาใช้เพื่อการสักการะบูชา) หรือ คางูราเด็ง (ศาลาใช้เพื่อการเต้นรำบูชา) แบบชินโต หลังคายังทำให้พื้นที่บนเวทีเป็นหนึ่งเดียวกันและสื่อให้เห็นถึงเอกลักษณ์ทางสถาปัตยกรรม[17]

เสาทั้ง 4 ที่ค้ำจุนหลังคาจะเรียกว่าชิเตะบาชิระ (เสาของตัวชูโรง) เมสึเกะบาชิระ (เสานำสายตา) วากิบาชิระ (เสาของตัวสมทบ) และ ฟูเอะบาชิระ (เสาของผู้เป่าขลุ่ย) ตามเข็มนาฬิกาจากหลังเวทีฝั่งขวามือตามลำดับ เสาแต่ละต้นจะสัมพันธ์กับนักแสดงและอากัปกิริยาของพวกเขา[28] เวทีจะทำด้วยต้นไซปรัสญี่ปุ่นหรือไม้ฮิโนกิที่ยังไม่ได้ขัดเงาเกือบทั้งหมด นักกวีและนักแต่งนวนิยาย โทซง ชิมาซากิ ได้เขียนไว้ว่า

บนเวทีละครโนนั้นจะไม่มีฉากหรือผ้าม่านกั้นใด ๆ ที่จะเปลี่ยนไปตามองก์ของเรื่อง มีเพียงแต่แผ่นกระดานหลังเวที (ญี่ปุ่น: 鏡板; โรมาจิ: Kagami Ita; ทับศัพท์: คางามิอิตะ) ที่เป็นภาพวาดของต้นเกี๊ยะสีเขียวซึ่งสร้างความคิดของผู้ชมว่าอะไรก็ตามที่เป็นความมืดมนได้ถูกกำจัดออกไปแล้ว การหักล้างความซ้ำซากจำเจและการทำบางสิ่งบางอย่างให้เกิดขึ้นนั้นไม่ใช่เรื่องง่าย[17]

อีกหนึ่งลักษณะเด่นของเวทีคือฮาชิงาการิ (ญี่ปุ่น: 橋掛; โรมาจิ: Hashigakari) หรือทางเดินของนักแสดงที่ใช้เดินเข้าเวที ฮาชิงาการิแปลว่าสะพานแขวน ซึ่งสื่อความหมายโดยนัยว่าเป็นสื่อกลางที่เชื่อมโลกสองโลกให้อยู่ในระดับเดียวกัน และยังเป็นสัญลักษณ์ของธรรมชาติของละครโนโบราณที่ผีและวิญญาณมักจะปรากฏตัว เมื่อเปรียบเทียบกับฮานามิจิ (ญี่ปุ่น: 花道; โรมาจิ: Hanamichi) ในโรงละครคาบูกิ ซึ่งก็เป็นทางเดิน (ญี่ปุ่น: 道; โรมาจิ: Michi; ถนน, ทาง) เช่นเดียวกันกับฮาชิงาการิ แต่ฮานามิจิเป็นทางเดินที่ใช้เชื่อมระหว่างสองสถานที่ในโลกเดียวกันเท่านั้น เพราะฉะนั้นแล้วจึงมีความหมายที่แตกต่างกัน[17]

เครื่องแต่งกาย[แก้]

เครื่องแต่งกายละครโน (คาริงินุ) ลายตารางและหอยสังข์ ยุคเอโดะ ศตวรรษที่ 18 จัดแสดงที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติโตเกียว

นักแสดงละครโนจะสวมเสื้อคลุมทำจากผ้าไหมที่เรียกว่าโชโซกุ ตามด้วยผมปลอม หมวก และพัด ด้วยสีสันของเสื้อคลุมที่สะดุดตาและเนื้อผ้าที่เย็บปักถักร้อยอย่างประณีต เสื้อคลุมละครโนจึงจัดเป็นงานศิลปะแขนงหนึ่งด้วยตัวของมันเอง เครื่องแต่งกายโดยเฉพาะของชิเตะนั้นจะมีความหรูหราตระการตาเป็นอย่างยิ่งจากผ้ายกที่มีความแวววาว แต่สำหรับเครื่องแต่งกายของสึเระ วากิสึเระ และนักแสดงเคียวเง็นนั้นจะไม่โออ่าเท่าชิเตะ[17]

เป็นเวลาหลายศตวรรษ มุมมองของเซอามิที่ว่าเครื่องแต่งกายละครโนเป็นการเอาอย่างเสื้อผ้าที่ตัวละครจะสวมใส่จริง ๆ อย่างเช่นเสื้อคลุมของข้าราชสำนักและเครื่องแต่งกายของชาวไร่ชาวนาหรือสามัญชน แต่ในช่วงปลายศตวรรษที่ 16 เครื่องแต่งกายละครโนถูกทำให้ทันสมัยขึ้นด้วยจารีตประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ ในยุคเอโดะ (โทกูงาวะ) เสื้อคลุมที่ทำอย่างพิถีพิถันถูกมอบไปยังนักแสดงโดยขุนนางและซามูไรในยุคมูโรมาจิถูกพัฒนาเป็นเครื่องแต่งกายละครโน[29]

โดยปกตินักดนตรีและคณะขับร้องหมู่จะสวมมนสึกิกิโมโน (เสื้อคลุมสีดำประดับตกแต่งด้วยตราประจำตระกูลทั้ง 5) ร่วมกับฮากามะ (คล้ายกระโปรง) หรือ คามิชิโมะ (เครื่องแต่งกายที่เป็นการผสมผสานระหว่างฮากามะและเสื้อกั๊กแบบไหล่กว้าง) ส่วนผู้ควบคุมเวทีจะสวมเสื้อคลุมสีดำแต่ไม่มีการประดับตกแต่งใด ๆ ลักษณะคล้ายเครื่องแต่งกายของผู้ควบคุมเวทีในโรงละครแบบตะวันตกร่วมสมัย[10]

อุปกรณ์ประกอบการแสดง[แก้]

อุปกรณ์ประกอบการแสดงในละครโนนั้นมีความทันสมัยและเป็นสารัตถศิลป์ อุปกรณ์ประกอบการแสดงที่จะพบได้บ่อยสุดคือพัด เนื่องจากทุกตัวละครจะถือมันโดยไม่คำนึงถึงบทบาทในการแสดง คณะขับร้องหมู่และนักดนตรีอาจถือพัดในมือระหว่างเดินขึ้นเวทีหรือสอดไว้ในโอบิ (สายคาดเอวรัดชุดกิโมโนให้แน่น) โดยปกติพัดจะถูกวางไว้ทางด้านของผู้แสดงและจะไม่นำออกมาอีกครั้งจนกว่าจะออกจากเวที นอกจากนี้พัดยังสามารถใช้แทนอุปกรณ์ประกอบการแสดงอื่น ๆ ที่ใช้มือถือได้ เช่น ดาบ เหยือกแก้ว ขลุ่ย หรือพู่กัน[17]

คูโรโกะนั่งอยู่ด้านหลังนักแสดง

เมื่อนำอุปกรณ์การแสดงที่เป็นแบบมือถือนอกเหนือจากพัดมาใช้ก็จะถูกเก็บกลับคืนโดยคูโรโกะ (ญี่ปุ่น: 黒衣; โรมาจิ: Kuroko) ที่ทำหน้าเสมือนผู้ควบคุมเวทีในโรงละครร่วมสมัย คูโรโกะสามารถปรากฏตัวได้ระหว่างการแสดงกำลังดำเนินอยู่หรือจะอยู่บนเวทีจนกว่าการแสดงจะจบก็ได้ โดยทั้งสองกรณีผู้ชมจะมองเห็นพวกเขา คูโรโกะจะสวมเสื้อคลุมสีดำเพื่อแสดงเป็นนัยว่าพวกเขาไม่ได้มีส่วนร่วมกับกิจกรรมบนเวทีและมองไม่เห็น[10]

อุปกรณ์ประกอบฉากในละครโน เช่น เรือ บ่อน้ำ แท่นบูชา และระฆังจะถูกนำมาวางไว้บนเวทีก่อนที่จะเริ่มการแสดงของแต่ละองก์ถ้าต้องการ โดยทั่วไปอุปกรณ์ประกอบฉากเหล่านี้เป็นเพียงแค่สิ่งจำลองของวัตถุจริง ยกเว้นระฆังใบใหญ่เป็นกรณีพิเศษที่ถูกออกแบบเพื่อปิดบังนักแสดงในระหว่างการเปลี่ยนเครื่องแต่งกายในช่วงการแสดงเคียวเง็นคั่นกลาง[23]

การขับร้องและดนตรี[แก้]

ฮายาชิคาตะ (นักดนตรี) จากซ้ายไปขวา: กลองไทโกะ กลองใหญ่ กลองเล็ก และขลุ่ย

โรงละครโนจะมีคณะขับร้องหมู่และวงมโหรี (กลุ่มของฮายาชิ) ที่เรียกโนบายาชิ (ญี่ปุ่น: 能囃子; โรมาจิ: Nōbayashi) ละครโนเป็นละครบทขับร้องที่มีเพียงผู้บรรยายพากย์เป็นบางส่วนเท่านั้น (เปรียบได้เหมือนอุปรากร) แต่อย่างไรก็ตาม การขับร้องในละครโนจะมีข้อจำกัดด้านระดับเสียงที่ยืดยาวและซ้ำหลายครั้งผ่านช่วงความกว้างของระดับความดังเสียงที่แคบ บทขับร้องจะให้น้ำหนักไปทางฉันทลักษณ์กลอนญี่ปุ่นแบบห้า-เจ็ดที่มีการจัดเรียงสำนวนอย่างเป็นระบบและเต็มไปด้วยการใช้คำอุปมาตลอดทั้งบท ช่วงการขับร้องของละครโนจะเรียกว่าอูไต (ญี่ปุ่น: 歌い; โรมาจิ: Utai) และบทพูดจะเรียกว่าคาตารุ (ญี่ปุ่น: 語る; โรมาจิ: Kataru)[30] ดนตรีจะมีช่วงพักเป็นจำนวนมากระหว่างเสียงที่แท้จริง ซึ่งช่วงพักเหล่านั้นเป็นหัวใจที่แท้จริงของดนตรีในละครโน นอกจากนี้ วงมโหรี (กลุ่มของฮายาชิ) ประกอบไปด้วยนักดนตรี 4 คน หรือที่รู้จักกันในชื่อฮายาชิคาตะ ซึ่งได้แก่ มือกลอง 3 คนที่เล่น กลองไทโกะ กลองใหญ่ กลองเล็ก ตามลำดับและคนเป่าขลุ่ย[17]

บางครั้งนักแสดงจะพูดบทของตนหรืออธิบายเหตุการณ์จากมุมมองของอีกตัวละครหนึ่งหรือแม้กระทั่งผู้บรรยายที่ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องกับเนื้อเรื่อง ซึ่งแตกต่างจากการขัดจังหวะของการแสดงละครโนแบบมูเก็งที่พยายามรักษาความรู้สึกของการอยู่ในโลกอีกใบหนึ่งเป็นอย่างมาก

บทละครโน[แก้]

มีบทละครโนที่ยังคงอยู่จนถึงทุกวันนี้อยู่ประมาณ 2,000 เรื่อง ในบรรดาบทละครเหล่านั้น 240 เรื่องถูกแสดงโดยโรงเรียนละครโนทั้ง 5 ซึ่งได้รับอิทธิพลจากรสนิยมการชมของชนชั้นขุนนางเป็นอย่างมากในยุคเอโดะ ทำให้ไม่เป็นที่นิยมในหมู่ชนชั้นสามัญ[3] บทละครโนสามารถจำแนกประเภทได้หลากหลายวิธี

ตัวละคร[แก้]

บทละครโนสามารถแบ่งออกเป็น 3 ประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่[10]

  • เก็นไซโน (ญี่ปุ่น: 現在能; โรมาจิ: Genzai Nō; ละครโนปัจจุบัน) มีตัวละครมนุษย์และเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นตามเส้นเวลาตลอดบทละคร
  • มูเก็งโน (ญี่ปุ่น: 夢幻能; โรมาจิ: Mugen Nō; ละครโนจินตนิมิต) เกี่ยวข้องกับโลกเหนือธรรมชาติ ปรากฏด้วยเทพเจ้า วิญญาณ ผี หรือภาพหลอนในบทบาทของชิเตะ ส่วนใหญ่เหตุการณ์จะเกิดขึ้นตามเส้นเวลาแบบไม่เชิงเส้น และการกระทำของตัวละครอาจมีการสลับสับเปลี่ยนระหว่างช่วงเวลาสองช่วงหรือมากกว่ารวมถึงภาพย้อนหลังในอดีต
  • เรียวกาเกะโน (ญี่ปุ่น: 両掛能; โรมาจิ: Ryokake Nō; ละครโนผสม) เป็นการผสมผสานระหว่างเก็นไซโนและมูเก็งโน ในปัจจุบันหาชมได้ยาก

ในขณะที่ เก็นไซโนใช้ความขัดแย้งทั้งภายในและภายนอกในการขับเคลื่อนโครงเรื่องและถ่ายทอดอารมรณ์ความรู้สึกออกมา มูเก็งโนเป็นการแสดงที่ให้น้ำหนักไปการใช้ภาพย้อนหลังของเหตุการณ์ในอดีตหรือเรื่องราวของคนที่เสียชีวิตไปแล้วเพื่อกระตุ้นความรู้สึกของผู้ชม[10]

รูปแบบการแสดง[แก้]

นอกจากนี้ยังสามารถจำแนกประเภทละครโนได้จากรูปแบบการแสดง

  • เงกิโน (ญี่ปุ่น: 劇能; โรมาจิ: Geki Nō) เป็นบทละครที่ให้น้ำหนักไปทางการพัฒนาเนื้อเรื่องและการบรรยายการกระทำของตัวละคร
  • ฟูรีวโน (ญี่ปุ่น: 風流能; โรมาจิ: Furyū Nō) เป็นบทละครที่ให้น้ำหนักทางการแสดงบทเวทีที่วางแผนด้วยความประณีต มักจะมีการนำ กายกรรม อุปกรณ์ประกอบการแสดงหรือฉาก และตัวละครที่หลากหลาย[3]

แก่นเรื่อง[แก้]

การแสดงโอกินะ โฮโน (บทละครโน) ในวันตรุษญี่ปุ่น

บทละครโนสามารถจำแนกประเภทตามแก่นเรื่องออกเป็น 5 ประเภท ซึ่งนับว่าสามารถใช้ได้จริงที่สุดและถูกใช้เป็นการ[3] โดยแต่ดั้งเดิมแล้ว "การแสดงละครโน 5 องก์" จะมีแก่นเรื่องอย่างใดอย่างหนึ่งดังนี้[10]

  1. คามิโมโนะ (ญี่ปุ่น: 神物; โรมาจิ: Kami Mono) หรือ วากิโน (ญี่ปุ่น: 脇能; โรมาจิ: Waki Nō) โดยปกติชิเตะจะปรากฏตัวในบทของเทพเจ้าที่จะเล่าเรื่องราวลึกลับของศาลเจ้าหรือกล่าวคำสรรเสริญต่อพระเจ้าอีกองค์อย่างเฉพาะเจาะจง บทละครโนที่มีแก่นเรื่องดังกล่าวจะมีโครงสร้างที่แบ่งออกเป็น 2 องก์ โดยจะแฝงตนเป็นมนุษย์ในองก์แรกและเปิดเผยตัวตนที่แท้จริงในองก์ที่สอง (ตัวอย่างบทละครโนเช่น ทากาซาโงะ หรือ ชิกูบูชิมะ)[3][10]
  2. ชูระโมโนะ (ญี่ปุ่น: 修羅物; โรมาจิ: Shura Mono) หรือ อาชูระโน (ญี่ปุ่น: 阿修羅能; โรมาจิ: Ashura Nō) ซึ่งเป็นชื่อที่มาจากนรกภูมิตามความเชื่อของศาสนาพุทธ ตัวชูโรงจะปรากฏตัวเป็นภูติผีวิญญาณของซามูไรที่วิงวอนขอร้องแก่พระเพื่อช่วยให้ตนพ้นบาปไปจนถึงการจำลองการตายของเขาอีกครั้งในเครื่องแบบรบเต็มยศ (ตัวอย่างบทละครโนเช่น นามูระ หรือ อัตสึโมริ)[3][10]
  3. คัตสึระโมโนะ (ญี่ปุ่น: 鬘物; โรมาจิ: Katsura Mono) หรือ อนนะโมโนะ (ญี่ปุ่น: 女物; โรมาจิ: Onna Mono) มีชิเตะรับบทเป็นผู้หญิง เพลงและท่ารำของละครโนที่อ่อนโยนสละสลวย สะท้อนให้เห็นถึงการเคลื่อนไหวที่อ่อนช้อยซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของตัวละครผู้หญิง (ตัวอย่างบทละครโน เช่น บาโชะ หรือ มัตสึกาเซะ)[3][10]
  4. ยังมีบทละครโนจิปาถะอื่น ๆ อีก 94 บทที่ถูกแสดงในลำดับที่ 4 ของการแสดงละครโน 5 องก์ ซึ่งประกอบไปด้วยประเภทย่อยได้แก่ เคียวรังโมโนะ (ญี่ปุ่น: 狂乱物; โรมาจิ: Kyoran Mono) อนเรียวโมโนะ (ญี่ปุ่น: 怨霊物; โรมาจิ: Onryō Mono) เก็นไซโมโนะ (ญี่ปุ่น: 現在物; โรมาจิ: Genzai Mono) และอื่น ๆ (ตัวอย่างบทละครโน เช่น อายะ โนะ สึซูมิ หรือ คินูตะ)[3][10]
  5. คิริโน (ญี่ปุ่น: 切能; โรมาจิ: Kiri No) หรือ โอนิโมโนะ (ญี่ปุ่น: 鬼物; โรมาจิ: Oni Mono) จะปรากฏชิเตะเป็นภูตผีปีศาจ และมักถูกเลือกจากความสามารถในการเคลื่อนไหวอย่างฉับพลันของผู้แสดง คิริโนจะถูกแสดงในช่วง 5 นาทีสุดท้ายของการแสดงละครโน 5 องก์[3] มีบทละครโนประมาณ 30 บทที่ตกอยู่ในประเภทนี้ซึ่งมีความยาวที่สั้นกว่าประเภทอื่น ๆ[10]

นอกจากการจำแนกบทละครโนตามแก่นเรื่อง 5 ประเภทด้านบน โอกินะ (ญี่ปุ่น: 翁; โรมาจิ: Okina) หรืออาจเรียก คามิอูตะ มักจะถูกนำมาแสดงในช่วงต้นการแสดงละครโน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวันปีใหม่ วันนักขัตฤกษ์ และโอกาสพิเศษอื่น[31] โอกินะเป็นการรำที่ผสมผสานมาจากพิธีกรรมทางลัทธิชินโตและถือได้ว่าเป็นประเภทของบทละครโนที่เก่าแก่ที่สุด[10]

บทละครโนที่มีชื่อเสียง[แก้]

ตารางด้านล่างเป็นการคัดเลือกบทละครโนที่มีชื่อเสียงโดยโรงเรียนคันเซะ[19]

ชื่อบทละคร คันจิ ความหมาย ประเภท
อาโออิ โนะ อูเอะ 葵上 คุณผู้หญิงอาโออิ 4 (จิปาถะ)
อายะ โนะ สึซูมิ 綾鼓 กลองยกดอก 4 (จิปาถะ)
โดโจจิ 道成寺 วัดโดโจ 4 (จิปาถะ)
ฮาโงโรโมะ 羽衣 เสื้อคลุมขนนก 3 (ผู้หญิง)
อิตสึซุ 井筒 บ่อน้ำรั้วไม้ 3 (ผู้หญิง)
มัตสึกาเซะ 松風 กระแสลมพัดต้นสน 3 (ผู้หญิง)
เซกิเดระ โคมาจิ 関寺小町 โคมาจิที่วัดเซกิ 3 (ผู้หญิง)
โชโจ 猩々 นักเลงสุรา 5 (ภูตผีปีศาจ)
โซโตบะ โคมาจิ 卒都婆小町 โคมาจิที่หลุมศพ 3 (ผู้หญิง)
ทากาซาโงะ 高砂 ที่ทากาซาโงะ 1 (เทพเจ้า)
โยริมาซะ 頼政 โยริมาซะ 2 (นักรบ)

ศัพยวิทยาทางสุนทรียศาสตร์[แก้]

เซอามิและเซ็นจิกุได้บรรยายคุณลักษณะของนักแสดงละครโนที่จำเป็นต่อการทำความเข้าใจละครโนให้เป็นรูปแบบทางศิลปะอย่างหนึ่ง

  • ฮานะ (ญี่ปุ่น: 花; โรมาจิ: Hana; ดอกไม้) ในคาเด็นโช (คู่มือการจัดดอกไม้) ของเซอามิได้เขียนอธิบายความหมายของคำว่าฮานะไว้ว่า "เมื่อคุณเชี่ยวชาญเรียนรู้ความลับของทุกสรรพสิ่งและผ่านความเป็นไปได้ในทุก ๆ ทางแล้ว ฮานะที่ไม่เคยสูญสิ้นหายไปจะยังคงอยู่"[17] นักแสดงละครโนที่แท้จริงจะพยายามสร้างความสัมพันธ์กับผู้ชมที่หาได้ยากในทำนองเดียวกันกับการเพาะปลูกดอกไม้ นอกจากนี้ยังสังเกตได้ว่า ฮานะหรือดอกไม้ สมควรที่จะได้รับการชื่นชมโดยผู้ชม ฮานะสามารถแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบ ได้แก่ ฮานะแบบที่แสดงให้เห็นถึงความสวยงามของดอกไม้อันอ่อนเยาว์ซึ่งจะผ่านไปตามกาลเวลา นอกจากนี้ฮานะแบบที่จะสร้างและแบ่งปันความสวยงามโดยสมบูรณ์ของดอกไม้ตลอดการแสดง
  • ยูเก็ง (ญี่ปุ่น: 幽玄; โรมาจิ: Yūgen; ความงามลึกซึ้งอันสูงส่ง) ยูเก็งเป็นแนวคิดที่มีคุณค่าอย่างยิ่งในศิลปะรูปแบบต่าง ๆ ของวัฒนธรรมญี่ปุ่น ในอดีตหมายความว่าความงดงามหรือสง่างาม ใช้เพื่อสื่อถึงความความสวยงามสมบูรณ์แบบในวากะ (กวีญี่ปุ่น) ยูเก็ง นั้นเป็นสิ่งงดงามที่มองไม่เห็น มักจะรู้สึกได้มากกว่ามองเห็นในงานศิลปะ คำศัพท์นี้ยังถูกนำมาใช้ในละครโนซึ่งสื่อถึงความงดงามยิ่งยวดของปรโลก รวมถึงการอาลัยอาวรณ์ที่สง่างามของผู้แสดง ปรากฏในบทเศร้าโศรกหรือความสูญเสีย[17]
  • โรจากุ (ญี่ปุ่น: 老弱; โรมาจิ: Rojaku) โร หมายถึงแก่ และจากุ หมายถึงความสงบเงียบ โรจากุเป็นขั้นสุดท้ายของการพัฒนาฝึกฝนทักษะการแสดงของนักแสดงละครโน โดยพวกเขาจะกำจัดการเคลื่อนไหวหรือการส่งเสียงที่ไม่จำเป็น ทิ้งไว้แต่เพียงการถ่ายทอดแก่นแท้ของฉากหรือการกระทำ[17]
  • โคโคโระ หรือ ชิน (ญี่ปุ่น: 心; โรมาจิ: Kokoro, Shin) หมายถึงหัวใจ จิตใจ หรือทั้งสอง โคโคโระในละครโนที่เซอามิกล่าวไว้ในคำสอนของเขาถูกจำกัดความในความหมายของจิตใจมากกว่า ในการที่นักแสดงละครโนจะสามารถรู้ซึ้งถึงฮานะได้ พวกเขาจะต้องผ่านเข้าไปสู่สภาวะไร้ความคิดหรือมูชิน (ญี่ปุ่น: 無心; โรมาจิ: Mushin)
  • เมียว (ญี่ปุ่น: 妙; โรมาจิ: Myō; ละเมียดละไม) เสน่ห์ของนักแสดงละครโนที่สามารถทำการแสดงได้อย่างพริ้วไหว
  • โมโนมาเนะ (ญี่ปุ่น: 物真似; โรมาจิ: Monomane; การจำลอง) เจตจำนงของนักแสดงละครโนที่จะเคลื่อนไหวอย่างถูกต้องแม่นยำซึ่งตรงข้ามกับเหตุผลทางสุนทรียศาสตร์ที่มีความเป็นนามธรรมหรืองดงามอลังการเสียมากกว่า โมโนมาเนะมีความแตกต่างกับยูเก็งอยู่บ้างเล็กน้อย แต่ทั้งสองแสดงให้เห็นถึงจุดจบของความต่อเนื่องยาวนานมากกว่าจะแยกออกจากกันโดยสิ้นเชิง
  • คาบุอิชชิน (ญี่ปุ่น: 歌舞一心; โรมาจิ: Kabu Isshin; เพลงและการรำด้วยหัวใจดวงเดียว) เป็นทฤษฎีที่ว่าเพลง (รวมถึงกวีนิพนธ์) และการรำเป็นสิ่งคู่กัน นักแสดงละครโนจึงพยายามในการถ่ายทอดให้เห็นถึงทั้งสองสิ่งดังกล่าวด้วยหัวใจและจิตใจอย่างพร้อมเพรียง

โรงละครโนที่ยังคงอยู่[แก้]

ละครโนยังคงเล่นอยู่ในโรงละครตามเมืองใหญ่ต่าง ๆ ปัจจุบันมีโรงละครโนทั้งสิ้น 70 โรงทั่วประเทศญี่ปุ่น มีการเปิดการแสดงโดยนักแสดงละครโนชำนาญการหรือมือสมัครเล่น[32]

โรงละครโนที่สนับสนุนโดยภาครัฐฯ มีทั้งสิ้น 3 โรงอันได้แก่ โรงละครโนแห่งชาติ (โตเกียว) โรงละครโนนาโงยะ และโรงละครโนโอซากะ แต่ละโรงเรียนละครโนจะมีโรงละครเป็นของตน เช่น โรงละครโนคันเซะ (โตเกียว) โรงละครโนโฮโช (โตเกียว) โรงละครโนคงโง (เกียวโต) และโรงละครโนคนปารุนาระ (นาระ) นอกจากนี้ยังมีโรงละครส่วนจังหวัดและส่วนท้องถิ่นทั่วประเทศญี่ปุ่นที่ทำการแสดงโดยผู้เชี่ยวชาญและมือสมัครเล่น ในบางภูมิภาคที่มีละครโนเฉพาะพื้นที่ จะมีโรงเรียนเพื่อฝึกอบรมละครโนแบบคูโรกาวะซึ่งแยกออกจากโรงเรียนละครโนดั้งเดิมทั้ง 5 โดยสิ้นเชิง[17]

มารยาทของผู้ชม[แก้]

มารยาทในการชมละครโนนั้นมีความคล้ายคลึงกับโรงละครในตะวันตกซึ่งก็คือการนั่งชมอย่างเงียบสงบ โดยจะไม่มีการใช้คำบรรยายสดบนหน้าจอ [en] แต่อาจมีการอ่านลิเบรตโต (บทละคร) ในขณะชมการแสดง และเพราะว่าบนเวทีนั้นไม่มีผ้าม่าน การแสดงจะเริ่มขึ้นเมื่อผู้แสดงเดินเข้าเวทีและจบเมื่อเดินออกจากเวที โดยปกติแล้วแสงไฟในโรงละครโนจะเปิดไว้ตลอดการแสดงเพื่อสร้างความรู้สึกที่ใกล้ชิดกันระหว่างผู้แสดงและผู้ชมละครโน[10]

ในตอนท้ายของการแสดง ผู้แสดงจะตั้งแถวตอนลึกและเดินออกอย่างช้า ๆ (เรียงลำดับจากตัวละครที่สำคัญก่อนและมีช่องว่างระหว่างผู้แสดง) ขณะที่ผู้แสดงเดินมาถึงบนทางเดิน (ฮาชิงาการิ) ผู้ชมจะปรบมือและหยุด จากนั้นจึงปรบมืออีกครั้งเมื่อผู้แสดงคนถัดไปเดินออกจากเวที โดยจะแตกต่างจากโรงละครตะวันตกที่จะไม่มีการโค้งคำนับหรือกลับมาทำการแสดงอีกครั้งเมื่อลงจากเวทีไปแล้ว หรือบทละครอาจจบลงด้วยชิเตะเดินออกจากเวทีเสมือนว่าเป็นส่วนหนึ่งของเนื้อเรื่อง (ยกตัวอย่างบทละครโนเช่นโคกาจิ) แทนที่ตัวละครทุกตัวจะมารวมตัวกันบนเวที[19]

ช่วงสับเปลี่ยนการแสดงอาจมีการให้บริการอาหารหรือเครื่องดื่มที่ห้องโถง เช่น ชา กาแฟ หรือวากาชิ (ขนมญี่ปุ่น) ในยุคเอโดะที่ทำการแสดงละครโนทั้งวัน จะมีการรับรองมากุโนะโออูจิเบ็นโต (ญี่ปุ่น: 幕の内弁当; โรมาจิ: Makunoouchi Bentō; ข้าวกล่องระหว่างองก์) ด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ในงานสำคัญต่าง ๆ เมื่อการแสดงสิ้นสุดลง อาจมีการเตรียมโอมิกิ (ญี่ปุ่น: お神酒; โรมาจิ: Omiki; สาเกในงานพิธีทางการ) ไว้บริเวณทางออกสู่ห้องโถงเฉกเช่นเดียวกันกับพิธีกรรมทางลัทธิชินโต

ผู้เข้าชมจะนั่งจากแถวหน้าของเวที ทางซ้ายของเวที และมุมซ้ายหน้าของเวทีตามลำดับ ในขณะที่เสานำสายตา (ดู § เวที) จะบดบังการมองเห็นเวที ผู้แสดงโดยส่วนใหญ่จะอยู่บริเวณตามมุมต่าง ๆ ไม่ใช่ตรงกลาง ดังนั้นจึงมีเพียงทางเดินระหว่างที่นั่งทั้งสองฝั่งมองเห็นการแสดงได้ยากและทำให้สามารถชมการแสดงได้โดยไม่มีอะไรบดบังแม้ว่าจะนั่งอยู่ตรงไหนก็ตาม[10]

อ้างอิง[แก้]

  1. ↑ 1.0 1.1 Bowers, Faubion (1974). Japanese Theatre. Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle Co. ISBN 9780804811316.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "Nôgaku theatre". The Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity. UNESCO. สืบค้นเมื่อ 21 November 2019.
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 Ortolani, Benito (1995). The Japanese theatre: from shamanistic ritual to contemporary pluralism. Princeton University Press. p. 132. ISBN 0-691-04333-7.
  4. ↑ Konparu school. The Noh.com
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Shite-kata. The Noh.com
  6. ↑ 6.0 6.1 Shite-kata. The Noh.com
  7. ↑ Watanabe, Takeshi (2009). Breaking Down Barriers: A History of Chanoyu. Yale Art Gallery. p. 51. ISBN 978-0-300-14692-9.
  8. ↑ Kotobank, Konparu Zenchiku. The Asahi Shimbun
  9. ↑ 9.0 9.1 Noh schools. Wagokoro.
  10. ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.10 10.11 10.12 10.13 Ishii, Rinko (2009). 能・狂言の基礎知識 [The Fundamentals of Noh and Kyogen]. Tokyo: Kadokawa.
  11. ↑ "โรงละครโนแห่งชาติ | โตเกียว Attractions | การท่องเที่ยวญี่ปุ่น | เจเอ็นทีโอ". องค์การส่งเสริมการท่องเที่ยวแห่งประเทศญี่ปุ่น. สืบค้นเมื่อ 2021-12-15.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  12. ↑ "Nôgaku" 能楽. National Cultural Heritage Database (ภาษาญี่ปุ่น). The Agency for Cultural Affairs, Japan. สืบค้นเมื่อ 21 November 2019.
  13. ↑ 13.0 13.1 "Living And Breathing History, Through Noh". March 24, 2018.
  14. ↑ "Living and Breathing History, Through Noh". 24 March 2018.
  15. ↑ "TRIVIA of Noh : Q25 : Can a woman become a Noh performer?". www.the-noh.com.
  16. ↑ Suzumura, Yusuke (Mar 8, 2013). "Players, Performances and Existence of Women's Noh: Focusing on the Articles Run in the Japanese General Newspapers". Journal of International Japan-Studies. สืบค้นเมื่อ Nov 8, 2014.
  17. ↑ 17.00 17.01 17.02 17.03 17.04 17.05 17.06 17.07 17.08 17.09 17.10 17.11 17.12 Tsuchiya, Keiichirō (2014). 能、世阿弥の「現在」 [The "Present" of Noh and Zeami] (ภาษาญี่ปุ่น). Tokyo: Kadokawa.
  18. ↑ Komparu, Kunio (1983). The Noh Theater: Principles and Perspectives. New York / Tokyo: John Weatherhill. ISBN 0-8348-1529-X.
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 Eckersley, M., บ.ก. (2009). Drama from the Rim. Melbourne: Drama Victoria. p. 32.
  20. ↑ "Rarified, Recondite, and Abstruse: Zeami's Nine Stages". Buddhistdoor Global (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน). สืบค้นเมื่อ 2021-12-16.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (ลิงก์)
  21. ↑ Hayashi, Kazutoshi (2012). 能・狂言を学ぶ人のために [For Those Learning Noh and Kyogen]. Tokyo: Sekai Shisou Sha.
  22. ↑ 22.0 22.1 "About the Nohgaku Performers' Association". The Nohgaku Performers' Association. สืบค้นเมื่อ Nov 8, 2014.
  23. ↑ 23.0 23.1 Other Roles. The Noh.com
  24. ↑ "Enjoying Noh and Kyōgen" (PDF). The Nohgaku performers' association. p. 3.[ลิงก์เสีย]
  25. ↑ 25.0 25.1 Eckersley 2009, p. 47.
  26. ↑ Rath, Eric C. (2004). The Ethos of Noh – Actors and Their Art. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Asia Center. ISBN 0-674-01397-2.
  27. ↑ "Noh masks formerly owned by Konparu Sōke". Tokyo National Museum. สืบค้นเมื่อ 2018-01-18.
  28. ↑ Brockett, Oscar G.; Hildy, Franklin J. (2007). History of the Theatre (Foundation ed.). Boston, MA: Allyn and Bacon. ISBN 978-0-205-47360-1.
  29. ↑ Morse, Anne Nishimura, et al. MFA Highlights: Arts of Japan. Boston: Museum of Fine Arts Publications, 2008. p109.
  30. ↑ Pound, Ezra; Fenollosa, Ernest (1959). The Classic Noh Theatre of Japan. New York: New Directions Publishing.[ต้องการเลขหน้า]
  31. ↑ "Introduction to Noh and Kyogen – Plays and Characters". the Japan Arts Council. สืบค้นเมื่อ 21 November 2019.
  32. ↑ "Noh Theater Search". The Nohgaku Performers Association. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2020-06-14. สืบค้นเมื่อ 14 December 2014.

หนังสืออ่านเพิ่มเติม[แก้]

แหล่งข้อมูลอื่น[แก้]

เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ละครโน&oldid=11198647"