ภาวะอยู่ร่วมกัน

ในภาวะอยู่ร่วมกันเพื่อทำความสะอาด (cleaning symbiosis) นี้ ปลาการ์ตูนจะกินสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก ซึ่งเป็นสิ่งที่อาจก่อให้เกิดอันตรายต่อดอกไม้ทะเลได้ ในขณะเดียวกัน มูลของปลาการ์ตูนก็เป็นแหล่งสารอาหารให้กับดอกไม้ทะเล ส่วนปลาการ์ตูนเองก็ได้รับการปกป้องจากผู้ล่าด้วยเซลล์พิษของดอกไม้ทะเล ซึ่งปลาการ์ตูนมีภูมิคุ้มกัน ความสัมพันธ์นี้จึงถูกจัดอยู่ในประเภทพึ่งพากัน

ภาวะอยู่ร่วมกัน (อังกฤษ: symbiosis) คืออันตรกิริยาชีวภาพที่ใกล้ชิดและยาวนานระหว่างสิ่งมีชีวิตสองสิ่งที่ต่างสปีชีส์กัน ในปี ค.ศ. 1879 ไฮน์ริช อันท็อน เดอ บารี ได้ให้นิยามภาวะพึ่งพาอาศัยไว้ว่า "การใช้ชีวิตร่วมกันของสิ่งมีชีวิตที่แตกต่างกัน" บางครั้ง คำนี้ก็ถูกนำไปใช้ในความหมายที่จำกัดและเฉพาะเจาะจงมากขึ้น โดยหมายถึงภาวะที่ได้ประโยชน์ร่วมกัน ซึ่งเป็นความสัมพันธ์ที่สิ่งมีชีวิตทั้งสองฝ่ายมีส่วนช่วยในการดำรงชีวิตของอีกฝ่ายหนึ่ง ซึ่งหมายความว่าพวกมันต่างให้ประโยชน์ซึ่งกันและกันในทางใดทางหนึ่งนั่นเอง

ภาวะอยู่ร่วมกันนั้นมีความหลากหลาย และสามารถจัดแบ่งได้หลายวิธี โดยอาจเป็นแบบพึ่งพาโดยสมบูรณ์ หมายความว่า สิ่งมีชีวิตฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งหรือทั้งสองฝ่ายต้องพึ่งพาอาศัยกันเพื่อความอยู่รอด หรืออาจเป็นแบบพึ่งพาแบบไม่สมบูรณ์ หมายความว่า พวกมันสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยตนเองโดยอิสระ เมื่อสิ่งมีชีวิตฝ่ายหนึ่งอาศัยอยู่บนพื้นผิวของอีกฝ่าย เช่น เหาที่อยู่บนร่างกายมนุษย์ จะเรียกว่า ภาวะอยู่ร่วมกันภายนอก (ectosymbiosis) เมื่อคู่หนึ่งอาศัยอยู่ภายในเนื้อเยื่อของอีกฝ่าย เช่น สาหร่ายซิมไบโอดิเนียมที่อยู่ภายในปะการัง จะเรียกว่า ภาวะอยู่ร่วมกันภายใน (endosymbiosis) ความสัมพันธ์ที่ส่งผลลดความสามารถในการอยู่รอดและการสืบพันธุ์ของทั้งสองฝ่าย เรียกว่า ภาวะแข่งขัน (competition) ความสัมพันธ์ที่ส่งผลลดความสามารถในการอยู่รอดของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเท่านั้น เรียกว่า ภาวะอาศัยเสียประโยชน์ (amensalism) ความสัมพันธ์ที่ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์แต่อีกฝ่ายไม่ได้รับผลกระทบมากนัก เรียกว่า ภาวะอิงอาศัย (commensalism) ความสัมพันธ์ที่ฝ่ายหนึ่งได้ประโยชน์โดยที่อีกฝ่ายเสียประโยชน์ เรียกว่า ภาวะปรสิต (parasitism) สุดท้าย ความสัมพันธ์ที่ทั้งสองฝ่ายได้ประโยชน์ร่วมกัน เรียกว่า ภาวะพึ่งพากัน (mutualistic)

ภาวะอยู่ร่วมกัน มักเป็นปัจจัยขับเคลื่อนที่สำคัญในวิวัฒนาการของสปีชีส์ต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งความสัมพันธ์แบบพึ่งพากัน ที่ได้ช่วยให้สิ่งมีชีวิตสามารถบุกเบิกสภาพแวดล้อมใหม่ ๆ ได้ ยกตัวอย่างเช่น ทฤษฎีซิมไบโอเจเนซิสที่เชื่อกันว่าเป็นกลไกที่ช่วยให้เกิดเซลล์ยูแคริโอตขึ้น เมื่อแบคทีเรียถูกผนวกเข้ามาภายในเซลล์กลายเป็นไมโทคอนเดรียและคลอโรพลาสต์ ความสัมพันธ์แบบวิวัฒนาการร่วมที่สำคัญ ได้แก่ ไมคอร์ไรซา ซึ่งเป็นความสัมพันธ์ระหว่างเชื้อรากับรากพืช การผสมเกสรของดอกไม้โดยแมลง การป้องกันต้นอะคาเซียโดยมด การกระจายเมล็ดโดยสัตว์ การตรึงไนโตรเจนโดยแบคทีเรียในปมรากของพืชตระกูลถั่ว และความสัมพันธ์แบบพึ่งพากันระหว่างสาหร่ายและเห็ดราที่รวมกันเป็นไลเคน