พุทธมณฑล

สำหรับอำเภอในจังหวัดนครปฐม ดูที่ อำเภอพุทธมณฑล

พุทธมณฑล
ชื่อสามัญ	พุทธมณฑล
ที่ตั้ง	25/25 หมู่ที่ 6 ถนนพุทธมณฑล สาย 4 ตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม 73170
ประเภท	สถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนา
นิกาย	เถรวาท
พระประธาน	พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์
ความพิเศษ	พระพุทธรูปปางลีลาขนาดใหญ่, พื้นที่สีเขียวขนาดใหญ่
เวลาทำการ	ทุกวัน 05:00–19:00 น.
จุดสนใจ	การเวียนเทียนรอบพระประธานในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา
กิจกรรม	กิจกรรมวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา, งานประเพณี, การปฏิบัติธรรม, การพักผ่อนในสวนสาธารณะ
การถ่ายภาพ	อนุญาต ยกเว้นในเขตพิธีกรรมบางส่วน
หมายเหตุ	พุทธมณฑลเป็นสถานที่จัดงานรัฐพิธีทางศาสนาระดับชาติในวันสำคัญหลายวาระ
สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

พุทธมณฑล เป็นสถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนา ตั้งอยู่ในตำบลศาลายา อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย มีพื้นที่รวมประมาณ 2,500 ไร่ จัดตั้งขึ้นในโอกาสเฉลิมฉลองวาระกึ่งพุทธกาล เมื่อ พ.ศ. 2500 โดยสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติมีเป้าหมายให้พุทธมณฑลเป็นศูนย์กลางของพระพุทธศาสนาในระดับชาติ ใช้สำหรับเผยแพร่หลักธรรมคำสอนของพระโคตมพุทธเจ้า และเป็นสถานที่จัดพิธีกรรมทางศาสนาในวันสำคัญต่าง ๆ เช่น วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา และวันมาฆบูชา อีกทั้งยังเป็นสถานที่ประกอบกิจกรรมทางพระพุทธศาสนาในระดับชาติและนานาชาติ

หนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญของพุทธมณฑลคือ พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ ซึ่งเป็นพระพุทธรูปปางลีลาขนาดใหญ่ ออกแบบโดยศิลป์ พีระศรี การก่อสร้างพระพุทธรูปแล้วเสร็จใน พ.ศ. 2525 และมีการเฉลิมฉลองอย่างยิ่งใหญ่ในวาระพระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี นับเป็นสัญลักษณ์แห่งความศรัทธาและจิตวิญญาณของพุทธศาสนิกชนไทย

ประวัติ

พุทธมณฑล เป็นโครงการสำคัญของประเทศไทยในยุคหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ซึ่งผสมผสานแนวคิดทางศาสนา ชาติ และความมั่นคงเข้าไว้ด้วยกันอย่างชัดเจน โดยริเริ่มในรัฐบาลของจอมพล แปลก พิบูลสงคราม ในช่วงปลายสงครามเมื่อวันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2487 มีการออกพระราชกำหนดจัดสร้างพุทธบุรีมณฑลที่จังหวัดสระบุรี โดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของความต้องการสร้างพื้นที่ปลอดภัย ซึ่งจะได้รับการยกเว้นจากการโจมตีทางทหารของฝ่ายสัมพันธมิตร เนื่องจากเป็นพุทธสถาน อย่างไรก็ตาม ผู้วิจารณ์จำนวนหนึ่งเห็นว่าโครงการนี้อาจเป็นกลวิธีทางการเมืองเพื่อใช้ศาสนาเป็นเกราะกำบังในสงครามมากกว่าจะมีเป้าหมายทางศาสนาอย่างแท้จริง อีกทั้งยังเป็นภาพสะท้อนของการใช้อำนาจรัฐในการสร้างสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมเพื่อควบคุมความคิดในภาวะสงคราม ภายหลังเมื่อแปลกพ้นจากอำนาจ โครงการนี้ก็ถูกยกเลิกโดยรัฐสภา แต่เมื่อเขากลับมาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีอีกครั้งใน พ.ศ. 2491 ก็มีความพยายามฟื้นฟูแนวคิดดังกล่าวในบริบทใหม่ของรัฐนิยมหลังสงคราม

ใน พ.ศ. 2495 แปลกได้ประกาศโครงการจัดสร้างพุทธสถานขนาดใหญ่เพื่อเป็นพุทธบูชาเนื่องในโอกาสเฉลิมฉลอง 25 พุทธศตวรรษ โดยชูเจตนารมณ์ให้เป็นศูนย์รวมแห่งพระพุทธศาสนาในประเทศไทย และเป็นสัญลักษณ์ของชาติในบริบทใหม่ของสงครามเย็น ซึ่งพระพุทธศาสนาได้รับการส่งเสริมให้เป็นหนึ่งในรากฐานของอัตลักษณ์ไทยที่ต่อต้านอิทธิพลของลัทธิคอมมิวนิสต์ รัฐบาลในขณะนั้นได้เลือกพื้นที่ตำบลศาลายา จังหวัดนครปฐม ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากกรุงเทพมหานครให้เป็นสถานที่ก่อสร้าง โดยวันที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2498 พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงประกอบรัฐพิธีก่อฤกษ์เพื่อเริ่มต้นโครงการ กระบวนการออกแบบและวางผังพุทธมณฑลได้รับอิทธิพลจากแนวคิดการวางผังเมืองผสมกับคติจักรวาลในพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท โดยมีเป้าหมายไม่เพียงเพื่อการเฉลิมฉลอง หากแต่ยังเป็นการสร้าง "ภูมิสถาปัตย์แห่งรัฐ" ที่แสดงถึงความศักดิ์สิทธิ์และอำนาจของประเทศไทยภายใต้แนวคิดรัฐนิยม ขณะเดียวกัน การก่อสร้างในช่วงแรกก็เผชิญกับปัญหาด้านงบประมาณและขาดความต่อเนื่องทางนโยบาย ทำให้โครงการชะลอตัวไประยะหนึ่ง

จนกระทั่งใน พ.ศ. 2521 รัฐบาลของพลเอก เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ ได้รื้อฟื้นโครงการพุทธมณฑลขึ้นอีกครั้ง โดยถือเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายส่งเสริมศาสนาและวัฒนธรรมเพื่อสร้างเอกภาพในยุคหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา พ.ศ. 2519 และท่ามกลางความตึงเครียดในคาบสมุทรอินโดจีน คณะรัฐมนตรีจึงมีมติให้โอนความรับผิดชอบการก่อสร้างจากกระทรวงมหาดไทยไปยังกระทรวงศึกษาธิการ โดยกรมการศาสนาเป็นผู้ดำเนินงาน และมีการใช้ทั้งงบประมาณแผ่นดินและเงินบริจาคจากประชาชน พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ยังทรงรับโครงการไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ ทำให้การดำเนินงานคืบหน้าอย่างรวดเร็ว จนใน พ.ศ. 2525 ซึ่งตรงกับวาระพระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี พุทธมณฑลก็แล้วเสร็จ โดยมีองค์พระประธานพระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ เป็นจุดศูนย์กลาง ซึ่งออกแบบโดยศิลป์ พีระศรี และในวันที่ 21 ธันวาคม ปีเดียวกัน สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ไปประกอบพิธีสมโภช หลังจากนั้นมีการก่อสร้างองค์ประกอบถาวรวัตถุต่าง ๆ เพิ่มเติม เช่น มหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน หอประชุม และบริเวณโดยรอบซึ่งใช้เป็นสถานที่จัดกิจกรรมทางพระพุทธศาสนาระดับชาติอย่างต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน

สิ่งก่อสร้าง

• วิหารพุทธมณฑล เป็นอาคารชั้นเดียว สร้างแบบสถาปัตยกรรมไทยตามแบบวิหารของวัดราชาธิวาส ผนังวิหารทำเป็น 2 ชั้น เพื่อให้ประตูหน้าต่าง เลื่อนเข้าภายในกำแพงได้ ภายในปูด้วยกระเบื้องหินอ่อน หลังคามุงด้วยกระเบื้องลวดลายภายนอกเป็นประติมากรรมรูปพระพุทธรูป 8 องค์ และพระโพธิสัตว์ 2 องค์ ภายในประดิษฐานพระพุทธรูป 25 พุทธศตวรรษขนาด 2,500 มม. ดำเนินการก่อสร้างตั้งแต่ปี พ.ศ. 2515 แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2518
• สังเวชนียสถาน 4 ตำบล

วิหารพุทธมณฑล

ธรรมจักรบริเวณส่วนสังเวชนียสถาน 4 ตำบล

• ตำหนักสมเด็จพระสังฆราช เป็นลักษณะสถาปัตยกรรมประยุกต์ หันหน้าไปทางทิศเหนือ ก่อสร้างเสร็จในปี พ.ศ. 2524
• ที่พักสงฆ์อาคันตุกะ อยู่ตรงข้ามกับตำหนักสมเด็จพระสังฆราช มีลักษณะเป็นสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์สองชั้น สร้างเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2526
• หอประชุม สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นที่ประชุมทางพระพุทธศาสนา และให้ความรู้ อาคารแบบสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์สองชั้น ชั้นล่างด้านทิศเหนือใช้เป็นสำนักงานพุทธมณฑล สร้างเสร็จ พ.ศ. 2529
• หอกลอง สร้างขึ้นเพื่อประดิษฐานกลองชัยขนาดใหญ่ ตัวกลองทำด้วยไม้ขนุน และหนังควายเผือก เส้นผ่าศูนย์กลางมีขนาด 1.60 เมตร ผู้จัดทำกลองคือ พระพิชัย ธรรมจาโร วัดบัลลังก์ศิลาอาสน์ อ.ปราสาท จ.สุรินทร์ เมื่อ พ.ศ. 2526
• สำนักงานพุทธมณฑล ลักษณะอาคารแบบสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์ สร้างเสร็จ พ.ศ. 2525
• อาคารประชาสัมพันธ์ สถาปัตยกรรมไทยประยุกต์ แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2525
• ศาลาราย สร้างตามแนวทางเท้าวงกลมรอบองค์พระประธานมีทั้งหมด 20 หลัง ด้านข้างโปร่ง
• ศาลาปฏิบัติกรรมฐาน เป็นอาคารเพื่อใช้ปฏิบัติกรรมฐาน อยู่บริเวณสวนเวฬุวัน เป็นรูป 6 เหลี่ยม เชื่อมติดต่อกันทั้งหมด 8 หลัง
• พิพิธภัณฑ์พระพุทธศาสนา อาคารทรงไทยเป็นรูปกลมวงแหวนด้านนอก แบ่งเป็น 3 ส่วน ส่วนแรกแสดงโบราณวัตถุต่าง ๆ ส่วนที่ 2 จัดนิทรรศการและการบรรยาย ส่วนที่ 3 ส่วนบริการ สุขา ห้องน้ำ
• หอสมุดพระพุทธศาสนามหาสิรินาถ (นามพระราชทานสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง) ห้องอ่านหนังสือจุได้ 500 คน มีหนังสือประมาณ 500,000 เล่ม เก็บหนังสือบนเพดานได้อีก หนึ่งล้านเล่ม วัดปากน้ำและสมาคมศิษย์หลวงพ่อวัดปากน้ำ บริจาคเงินค่าก่อสร้างทั้งหมดประมาณ 250 ล้านบาท เพื่อถวายเป็นพระราชกุศล แด่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่ทรงเจริญพระชนมายุ 5 รอบ
• มหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน สถาปัตยกรรมไทยรูปทรงจตุรมุข มีพระเจดีย์ 9 ยอด ประดิษฐานในท่ามกลาง และเป็นที่จารึกพระไตรปิฎกหินอ่อน ขนาด 1.10 x 2.00 เมตร จำนวน 1,418 แผ่น มีภาพวาดพระพุทธประวัติอยู่ด้านบนโดยรอบ เริ่มสร้างปี พ.ศ. 2532 แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2541
• โรงอาหาร เป็นแบบสถาปัตยกรรมไทย บริการด้านอาหารเมื่อมีกิจกรรมในพุทธมณฑล
• หอฉัน ลักษณะสถาปัตยกรรมไทย ใช้เป็นที่อบรมศีลธรรม จริยธรรม ของนักเรียน นักศึกษาที่มาพักแรมเข้าค่ายพุทธบุตร
• ท่าเทียบเรือ อยู่ด้านทิศเหนือ และทิศใต้ ด้านหลังใช้เป็นท่าขึ้นลงเรือ ซึ่งเรือแล่นไปได้รอบพุทธมณฑล
• สระน้ำขนาดใหญ่ อยู่ด้านหลังวิหาร มีขอบสระใช้ประกอบกิจกรรมทางศาสนา หรือลอยกระทง
• ศาลาอำนวยการ ใช้เป็นที่รับบริจาค ขายดอกไม้ธูปเทียน และวัตถุมงคล
• ศาลาบำเพ็ญกุศล อยู่ด้านหลังศาลาอำนวยการใกล้องค์พระ
• สำนักงานย่อย อยู่บริเวณสวนเวฬุวัน เป็นที่ทำการของเจ้าหน้าที่
• ศาลาสรีรสราญ ห้องสุขา
• เรือนแถว ที่พักของเจ้าหน้าที่ป้อมยาม มี 8 หลัง

ระเบียงภาพ

• 
  ถนนอุทยาน
• 
  พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑล สุทรรศน์
• 
  พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์
• 
  ต้นพระศรีมหาโพธิ์
• 
  ภายในวิหารพุทธมณฑล
• 
  รูปสลักหินอ่อนพระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) ภายในมหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน
• 
  ภายในวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน
• 
  จิตรกรรมฝาผนังเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์ในราชวงศ์จักรีภายในมหาวิหารประดิษฐานพระไตรปิฎกหินอ่อน

ถนนที่อยู่ในโครงการพุทธมณฑล

ถนนพุทธมณฑลสายต่าง ๆ เป็นถนนที่แยกย่อยออกไปจากถนนเพชรเกษมในทางทิศเหนือ ตัดผ่านถนนบรมราชชนนี (ขณะที่มีโครงการพุทธมณฑลยังไม่มีถนนดังกล่าว) ไปสิ้นสุดก่อนถึงทางรถไฟสายใต้

• ถนนพุทธมณฑล สาย 1 (กรุงเทพมหานคร)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 2 (กรุงเทพมหานคร)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 3 (กรุงเทพมหานคร)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 4 (ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3310)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 5 (ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3414)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 6 (ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3316)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 7 (ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3415)
• ถนนพุทธมณฑล สาย 8

ดูเพิ่ม

• งานฉลอง 25 พุทธศตวรรษ

แหล่งข้อมูลอื่น

• พุทธมณฑลจากเว็บไซด์สำนักงานพุทธมณฑล เก็บถาวร 2007-04-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เอกสารแนะนำพุทธมณฑล 3 ภาษา.สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เก็บถาวร 2016-03-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ พุทธมณฑล
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์