ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ฐานานุกรม"

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เรียกดูประวัติแบบโต้ตอบ
← การแก้ไขก่อนหน้าการแก้ไขถัดไป →
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
เห็นภาพข้อความวิกิ
ล ป้องกัน "ฐานานุกรม" แล้ว: การก่อกวนจำนวนมาก ([แก้ไข=ป้องกันสำหรับผู้ที่ไม่ล็อกอิน] (ไม่มีกำหนด) [ย้าย=ป้องกันสำหรับผู้ที่ไม่ล็อกอิน] (ไม่มีกำหนด))
ป้ายระบุ: แก้ไขขั้นสูงด้วยอุปกรณ์เคลื่อนที่
Tmd (คุย | ส่วนร่วม)
การแก้ไข 14,414 ครั้ง
ไม่มีความย่อการแก้ไข
บรรทัด 1: บรรทัด 1:
{{พุทธศาสนา}}
{{พุทธศาสนา}}
[[ไฟล์:ตั้งฐานานุกรมในพระปัญญานันทมุนี.jpg|200px|thumb|left|[[พระราชาคณะ]]ตั้งแต่ชั้นสามัญขึ้นไป สามารถตั้งพระฐานานุกรมของตนได้ตามอัธยาศัย (ในพระบรมราชานุญาต)]]
[[ไฟล์:ตั้งฐานานุกรมในพระปัญญานันทมุนี.jpg|200px|thumb|left|[[พระราชาคณะ]]ตั้งแต่ชั้นสามัญขึ้นไป สามารถตั้งพระฐานานุกรมของตนได้ตามอัธยาศัย (ในพระบรมราชานุญาต)]]
'''ฐานานุกรม''' คือชื่อเรียกลำดับตำแหน่ง[[สมณศักดิ์]]ของ[[พระสงฆ์]]ไทย ซึ่ง[[ภิกษุ]]ผู้มีตำแหน่งทางการปกครองหรือมีสมณศักดิ์สูงบางตำแหน่งมีสิทธิ์ตั้งพระรูปอื่นให้เป็นฐานากรมได้ตามศักดิ์ที่ได้รับพระบรมราชานุญาต เช่น พระสงฆ์ตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอ สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง [[พระราชาคณะ]]ชั้นสามัญตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง เป็นต้น ไปจนกระทั่งถึง[[สมเด็จพระสังฆราช]]ทรงตั้งฐานานุกรมได้ 15 ตำแหน่ง


'''ฐานานุกรม''' คือชื่อเรียกลำดับตำแหน่ง[[สมณศักดิ์]]ของ[[พระสงฆ์]]ไทย ซึ่ง[[ภิกษุ]]ผู้มีตำแหน่งทางการปกครองหรือมีสมณศักดิ์สูงบางตำแหน่ง มีสิทธิ์ตั้งพระภิกษุรูปอื่นให้เป็นฐานานุกรมได้ ตามศักดิ์ที่ได้รับพระบรมราชานุญาตจากพระมหากษัตริย์ไทยที่ระบุไว้ในพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ หรือพระราชบัญญัติอื่นอันเกี่ยวเนื่องด้วยคณะสงฆ์
ฐานานุกรมนั้นมีตำแหน่งที่เป็นหลัก 3 ตำแหน่ง คือ '''พระปลัด พระสมุห์ พระใบฎีกา''' หากพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์ตั้งฐานานุกรมเป็นผู้ที่มีสมณศักดิ์ตั้งแต่พระราชาคณะชั้นราชขึ้นไป พระฐานานุกรมที่ท่านเหล่านั้นตั้ง จะเรียก "พระครู" นำหน้าตำแหน่งฐานานุกรมนั้นทุกตำแหน่ง เช่น พระครูปลัด พระครูสังฆรักษ์ เป็นต้น


ฐานานุกรมนั้นมีตำแหน่งที่เป็นหลัก 3 ตำแหน่ง คือ '''พระปลัด พระสมุห์ พระใบฎีกา''' หากพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์ตั้งฐานานุกรมเป็นผู้ที่มีสมณศักดิ์ตั้งแต่พระราชาคณะชั้นราชขึ้นไป พระฐานานุกรมที่ท่านเหล่านั้นตั้ง จะเรียก "พระครู" นำหน้าตำแหน่งฐานานุกรมนั้นทุกตำแหน่ง เช่น พระครูปลัด พระครูสังฆรักษ์ เป็นต้น<ref name="วิทยา2">พระธรรมปริยัติโสภณ (วรวิทย์ คงฺคปญฺโญ ป.ธ. ๘). (2552). วิทยาพระสังฆาธิการ เล่ม 2. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ รำไท เพรส จำกัด. ISBN 9789748287768</ref>
สิทธิในการให้พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์สามารถแต่งตั้งพระฐานานุกรมได้ จะมีระบุไว้ในสัญญาบัตรพระราชทานสมณศักดิ์ ว่าให้สามารถตั้งได้เท่านั้นเท่านี้รูป ซึ่งพระสงฆ์ผู้ได้รับพระราชทานสิทธิในการตั้งพระฐานานุกรม จะตั้งหรือไม่ตั้งก็ได้ หรือจะตั้ง แต่ตั้งเพียงจำนวนเท่าที่เห็นควรก็ได้ ไม่จำต้องตั้งทั้งหมด


สิทธิในการให้พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์สามารถแต่งตั้งพระฐานานุกรมได้ จะมีระบุไว้ในสัญญาบัตรพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ว่าให้สามารถตั้งได้เท่านั้นเท่านี้รูป ซึ่งพระสงฆ์ผู้ได้รับพระราชทานสิทธิในการตั้งพระฐานานุกรม จะตั้งหรือไม่ตั้งก็ได้ หรือจะตั้ง แต่ตั้งเพียงจำนวนเท่าที่เห็นควรก็ได้ ไม่จำต้องตั้งทั้งหมด
ตำแหน่งเหล่านี้เดิมมี[[พัดยศ]]ของหลวงพระราชทานมาให้ แต่ปัจจุบันนี้ต้องจัดทำเอง โดยพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์แต่งตั้งฐานานุกรมจะแต่งตั้งพระสงฆ์รูปใดในศิษยานุศิษย์ของตน ก็สุดแล้วแต่อัธยาศัย ทางการไม่ได้เกี่ยวข้องในการแต่งตั้งพระฐานานุกรม เพียงแต่รับรู้เท่านั้น


ตำแหน่งเหล่านี้เดิมมี[[พัดยศ]]ของหลวงพระราชทานมาให้ แต่ปัจจุบันนี้ต้องจัดทำเอง โดยพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์แต่งตั้งฐานานุกรมจะแต่งตั้งพระสงฆ์รูปใดในศิษยานุศิษย์ของตน ก็สุดแล้วแต่อัธยาศัย ทางการไม่ได้เกี่ยวข้องในการแต่งตั้งพระฐานานุกรม เพียงแต่รับรู้เท่านั้น<ref name="วิทยา2"/>
ภิกษุผู้ได้รับแต่งตั้งในลักษณะนี้เรียกว่า '''พระฐานานุกรม''' ทุกรูปจัดเป็นพระมีสมณศักดิ์เหมือนพระสมณศักดิ์ที่ทรงแต่งตั้ง พระในตำแหน่งเหล่านี้บางทีเรียก'''ประทวนสัญญาบัตร''' บ้าง '''ฐานาประทวน''' บ้าง และเนื่องจากสมณศักดิ์เหล่านี้[[พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว]]ไม่ได้พระราชทานเอง ดังนั้นเมื่อพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่ได้ตั้งฐานานุกรมไว้[[มรณภาพ]] ตำแหน่งฐานานุกรมต่าง ๆ ก็ถือว่าเป็นอันสิ้นสุดไปด้วย เรียกกันในภาษาปากว่า '''พระครูม่าย''' หรือ '''ฐานาม่าย''' จนกว่าจะได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมใหม่


== ความหมายของฐานานุกรม ==
ในอดีต ตำแหน่งฐานานุกรมบางตำแหน่งมีลำดับสมณศักดิ์สูงกว่า[[พระมหา]]เปรียญ จึงมีบางครั้งที่พระมหาเปรียญก็อาจได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมบ้าง ซึ่งเรียกกันในภาษาปากว่า '''ฐานาทรงเครื่อง''' หรือ '''พระครูทรงเครื่อง''' คือมีทั้งตำแหน่งมหาเปรียญและฐานานุกรมในคราวเดียวกัน
คำว่า ฐานานุกรม ในภาษาบาลี มาจากบทคือ ฐาน (ตำแหน่ง) +อนุกฺกม (ลำดับ, ระเบียบ, ชั้น) ประกอบกัน จึงแปลว่า ตำแหน่งที่ตั้งขึ้นตามทำเนียบ ฐานานุกรมจึงหมายถึง ลำดับตำแหน่งยศพระสงฆ์ที่พระราชาคณะมีอำนาจตั้งสมณศักดิ์ให้ ตามทำเนียบที่พระมหากษัตริย์โปรดเกล้าพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พระราชาคณะหรือเจ้าคณะผู้ปกครองนั้น ๆ เช่น พระสงฆ์ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอ สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง [[พระราชาคณะ]]ชั้นสามัญตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง เป็นต้น ไปจนกระทั่งถึง[[สมเด็จพระสังฆราช]]ทรงตั้งฐานานุกรมได้ 15 ตำแหน่ง


== ประเภทของฐานานุกรม ==
=== สถานะของพระฐานานุกรม ===

ภิกษุผู้ได้รับแต่งตั้งในลักษณะนี้เรียกว่า '''พระฐานานุกรม''' ทุกรูปจัดเป็นพระมีสมณศักดิ์ เช่นเดียวกับพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ตั้งแต่พระครูสัญญาบัตรขึ้นไป ที่พระมหากษัตริย์ทรงมีพระบรมราชโองการแต่งตั้ง

การตั้งฐานานุกรมของพระราชาคณะ เป็นการตั้งโดยพระบรมราชานุญาตตามความที่ระบุในพระบรมราชโองการ ซึ่งทรงใช้พระราชอำนาจในการสถาปนาและถอดถอนฐานันดรศักดิ์ ตามความใน[[รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย]] โดยไม่ทรงระบุอำนาจในการถอดถอนฐานานุกรมไว้แต่ประการใด ดังนั้นผู้ได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมจากพระราชาคณะแล้ว จึงได้รับฐานานุกรมเป็นสิทธิ์เฉพาะตัวตามพระราชโองการ และสามารถใช้ตำแหน่งนั้นได้ตราบเท่าที่ผู้ได้รับตั้งให้เป็นฐานานุกรมยังไม่ลาสิกขา ได้รับสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือมรณภาพ

กรณีพระราชาคณะผู้ได้ตั้งฐานานุกรมไว้ตามความในพระราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ได้ลาสิกขา ได้รับสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือ[[มรณภาพ]] ตำแหน่งฐานานุกรมต่าง ๆ ที่พระราชาคณะนั้นๆ ได้ตั้งไว้แก่พระภิกษุต่างๆ แล้ว ยังไม่ถือเป็นอันสิ้นสุดไป เว้นแต่ตำแหน่งฐานานุกรมที่ยังไม่ได้ตั้งจึงถือเป็นอันสิ้นสุดไปตามผู้มีสิทธิ์ตั้ง ไม่สามารถตั้งได้อีกตามพระบรมราชโองการ เนื่องจากพระราชาคณะนั้นๆ ย่อมได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ลาสิกขาบท ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือได้ทำหนังสือกราบถวายบังคมทูลลามรณภาพแล้วตามระเบียบปฏิบัติ

ในอดีต ตำแหน่งฐานานุกรมบางตำแหน่งมีลำดับสมณศักดิ์สูงกว่า[[พระมหา]]เปรียญ จึงมีบางครั้งที่พระมหาเปรียญก็อาจได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมบ้าง ซึ่งเรียกกันในภาษาปากว่า '''ฐานาทรงเครื่อง''' หรือ '''พระครูทรงเครื่อง''' คือมีทั้งตำแหน่งมหาเปรียญและฐานานุกรมในคราวเดียวกัน<ref name="วิทยา2"/>

=== ประเภทของฐานานุกรม===
ฐานานุกรมแบ่งได้ 4 ตำแหน่ง ได้แก่
ฐานานุกรมแบ่งได้ 4 ตำแหน่ง ได้แก่
# '''ฐานานุกรมชั้นพระราชาคณะ''' ตำแหน่งนี้มีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชเท่านั้น มี 2 ตำแหน่งคือ พระราชาคณะปลัดขวาและพระราชาคณะซ้าย (บางสมัยอาจมีพระราชาคณะปลัดกลาง) และฐานานุกรมชั้นนี้สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่งเหมือนพระราชาคณะชั้นสามัญทั่วไป
# '''ฐานานุกรมชั้นพระราชาคณะ''' ตำแหน่งนี้มีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชเท่านั้น มี 2 ตำแหน่งคือ พระราชาคณะปลัดขวาและพระราชาคณะซ้าย (บางสมัยอาจมีพระราชาคณะปลัดกลาง) และฐานานุกรมชั้นนี้สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่งเหมือนพระราชาคณะชั้นสามัญทั่วไป
บรรทัด 20: บรรทัด 30:
# '''ฐานานุกรมชั้นธรรมดา''' ฐานานุกรมชั้นนี้เป็นของพระราชาชั้นสามัญ มี 3 ตำแหน่งคือ พระปลัด พระสมุห์ และพระใบฎีกา ไม่มีคำว่าพระครูนำหน้า
# '''ฐานานุกรมชั้นธรรมดา''' ฐานานุกรมชั้นนี้เป็นของพระราชาชั้นสามัญ มี 3 ตำแหน่งคือ พระปลัด พระสมุห์ และพระใบฎีกา ไม่มีคำว่าพระครูนำหน้า


== ฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราช ==
== ทำเนียบฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นต่างๆ ==
; สมเด็จพระสังฆราชที่สถิต ณ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
ได้แก่ [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน)]]<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2517/A/106/1.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช] เล่ม ๙๑, ตอนที่ ๑๐๖ ฉบับพิเศษ, วันที่ ๒๒ มิถุนายน ๒๕๑๗, หน้า ๕</ref> และ[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อัมพร อมฺพโร)]] ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป คือ<ref>ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2560/B/005/1.PDF พระราชโองการ ประกาศสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช], เล่ม ๑๓๔, ตอนที่ ๕ข, วันที่ ๑๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๐, หน้า ๒-๓</ref>
* '''พระมหาคณิสร''' ''พุทธศาสนิกนิกรปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาสถาวีรกิจการี นายกบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระจุลคณิศร''' ''สัทธรรมนิติธรมหาเถราธิการ คณกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูวินยาภิวุฒิ'''
* '''พระครูวิจิตรธรรมการ''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูโฆสิตสุทธสร''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิลาสบรรณวัตร'''
* '''พระครูสังฆวิธาน'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูสุตตาภิรม'''
* '''พระครูวิจารณ์ธรรมกิจ''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูอมรสรนาท''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิพัฒบรรณกร'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

; สมเด็จพระสังฆราชที่สถิต ณ วัดบวรนิเวศวิหาร
ได้แก่ [[สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์]] และ[[สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช (เจริญ สุวฑฺฒโน)]]
ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป คือ<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2532/A/063/1.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๐๖ ตอนที่ ๖๓ วันที่ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๓๒ ฉบับพิเศษ หน้า ๖-๗</ref>
* '''พระมหานายก''' ''พุทธปาพจนดิลกโลกยปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระจุลนายก''' ''ธรรมนีติสาธกมหาเถราธิการ คณะกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูวิสุทธิธรรมภาณ'''
* '''พระครูประสาทพุทธปริตร''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูสรภัญญประกาศ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูนิเทศธรรมจักร'''
* '''พระครูสังฆสิทธิกร'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูพิศาลวินัยวาท'''
* '''พระครูประสิทธิพุทธมนต์''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูสรนาทวิเศษ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิทักษ์ธุรกิจ'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

; สมเด็จพระสังฆราชที่สถิต ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามและวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
ได้แก่ [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ)]]<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2503/A/038/1.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๗๗ ตอนที่ ๓๘ วันที่ ๙ พฤษภาคม ๒๕๐๓ ฉบับพิเศษ หน้า ๗</ref> และ[[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปุ่น ปุณฺณสิริ)]]
ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2515/A/114/1.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๘๙ ตอนที่ ๑๑๔ วันที่ ๒๗ กรกฎาคม ๒๕๑๕ ฉบับพิเศษ หน้า ๖-๗</ref>
* '''พระทักษิณคณาธิกร''' ''สุนทรธรรมสาธก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระอุดรคณาภิรักษ์''' ''อัครศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร'''
* '''พระครูพรหมวิหาร''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูพิมลสรภาณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิบูลบรรณวัตร'''
* '''พระครูสังฆบริหาร'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูวินัยกรณ์โสภณ'''
* '''พระครูฌานวิสุทธิ์''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูพิศาลสรคุณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิพัฒน์บรรณกิจ'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

; [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (จวน อุฏฺฐายี)]]
ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป คือ<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2508/A/102/1.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๘๒ ตอนที่ ๑๐๒ วันที่ ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๐๘ ฉบับพิเศษ หน้า ๕-๖</ref>
* '''พระมหาคณานุศิษฏ์''' ''สังฆอิสริยาลงกรณ์ สุนทรธรรมสาทก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระจุลคณานุศาสก์''' ''วิจารโณภาสภาคยคุณ สุนทรศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธุรกิจจการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร'''
* '''พระครูพรหมวิหาร''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูพิมลสรภาณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิบูลบรรณวัตร'''
* '''พระครูสังฆบริหาร'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูวินัยกรณ์โสภณ'''
* '''พระครูฌานวิสุทธิ์''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูพิศาลสรคุณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิพัฒนบรรณกิจ'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

; [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อยู่ ญาโณทโย)]]
ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป คือ<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2506/A/045/1.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๘๐ ตอนที่ ๔๕ วันที่ ๑๓ พฤษภาคม ๒๕๐๖ ฉบับพิเศษ หน้า ๔</ref>
* '''พระมหาคณานุศิษฏ์''' ''สังฆอิสริยาลงกรณ์ สุนทรธรรมสาธก พุทธปาพจนดิลกมหาเถรกิจจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระจุลคณานุศาสน์''' ''วิจารโณภาสภาคยคุณ สุนทรศาสนกิจบรรหาร มหาเถราธิการธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร'''
* '''พระครูพรหมวิหาร''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูพิมลสรภาณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิบูลบรรณวัตร'''
* '''พระครูสังฆบริหาร'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูวินัยกรณ์โสภณ'''
* '''พระครูฌานวิสุทธิ์''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูพิศาลสรคุณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิพัฒนบรรณกิจ'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

; [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (แพ ติสฺสเทโว)|'''สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (แพ ติสฺสเทโว)''']]

ตั้งฐานานุกรมได้ 15 รูป คือ<ref>[http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2482/D/1781.PDF พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนาสมณศักดิ์] ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๕๖ วันที่ ๒๕ กันยายน ๒๔๘๒ หน้า ๑๗๘๓-๑๗๘๔</ref>
* '''พระครูมหาคณานุสิชฌม์''' ''สังฆอิศริยาลังการ วิจารณโกศล วิมลสังฆนายก ปิฎกธรรมรักขิต'' พระครูปลัดขวา
* '''พระครูจุลคณานุสาสน์''' ''วิจารโณภาสภาคยคุณ สุนทรสังฆานุคุตติ วิสุทธิสังฆนายก ปิฎกธรรมรักขิต'' พระครูปลัดซ้าย
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร'''
* '''พระครูพรหมวิหาร''' พระครูปริตร
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูพิมลสรภาณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิบุลบรรณวัตร'''
* '''พระครูสังฆบริหาร'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูวินัยกรณ์โศภน'''
* '''พระครูญาณวิสุทธิ์''' พระครูปริตร
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูพิศาลสรคุณ''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูพิพัฒน์บรรณกิจ'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}
; [[สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว)]]
ตั้งฐานานุกรมได้ 16 รูป คือ<ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/036/388.PDF ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 10 หน้า 389-390</ref>
* '''พระครูปลัดสัมพิพรรฒศีลาจารย์''' ''ญาณวิมล สกลคณิศร อุดรสังฆนายก ปิฎกธรรมรักขิต''
* '''พระครูปลัดวาจีคณานุสิชฌน์''' ''สังฆอิศริยาลังการ วิจารณกิจโกศล วิมลสังฆนายก ปิฎกธรรมรักขิต''
* '''พระครูปลัดอุทิจยานุสาสน์''' ''วิจารโณภาษภาคยคุณ สุนทรสังฆานุคติ วิสุทธิสังฆนายก ปิฎกธรรมรักขิต''
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูธรรมกถาสุนทร'''
* '''พระครูพรหมวิหาร'''
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูเมธังกร'''
* '''พระครูธรรมราต'''
* '''พระครูสังฆวิจารณ์'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูวินัยกรณ์โศภน'''
* '''พระครูญาณวิสุทธ์'''
* '''พระครูวินัยธรรม'''
* '''พระครูวรวงษา'''
* '''พระครูธรรมรูจี'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}

==รายนามฐานานุกรม ในพระอัฐิ[[สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส]] ==
* '''พระทักษิณคณิสสร''' ''บวรสังฆสิทธิการ วิจารณกิจโกศล สกลมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต'' พระราชาคณะปลัดขวา
* '''พระอุดรคณารักษ์''' ''อรรควิจารณคุณ วิบุลญาณอนันต์ สรรพมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต'' พระราชาคณะปลัดซ้าย
* '''พระสมุหวรคณิสสรสิทธิการ''' ''พิศาลวรกิจโกศล โสภณศีลาจารนืวิฐ พิพิธมหาคณาธิบดี ตรีปิฎกธรรมรักขิต'' พระราชาคณะปลัดกลาง
{{Col-begin}}
{{Col-2}}
* '''พระครูวิทยาคม''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูอมรวิไชย''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูวิสุทธิสมโพธิ์''' พระครู[[วิปัสสนา]]
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูสุนทรโฆสิต''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูสังฆบริรักษ์'''
* '''พระครูใบฎีกา'''
{{Col-2}}
* '''พระครูอุดมสังวร''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูไกรสรศักดิ์''' พระครูพระปริตร
* '''พระครูนิโรธรักขิต''' พระครูวิปัสสนา
* '''พระครูวิจิตรโฆษา''' พระครูคู่สวด
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูสมุห์'''
{{Col-end}}
ตามประกาศ ตำแหน่งพระสงฆ์สมณศักดิ์ คณะกลาง วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม พระอัฎฐิพระ
ถานานุกรมในพระอัฎฐิ 17 รูป<ref name=":0">ราชกิจจานุเบกษา, [http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2435/017/112.PDF ประกาศ ตำแหน่งพระสงฆ์สมณศักดิ์ คณะกลาง วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม พระอัฎฐิพระ], เล่ม ๙, ตอนที่ ๑๗, ๒๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๓๕, หน้า ๑๑๒</ref>
* '''พระครูปลัดอริยวงษาจาริย์ญาณมุนีศรีสังฆปรินายก''' พระครูปลัดขวา
* '''พระครูปลัดเทพสิทธิเทพาธิบดี''' พระครูปลัดซ้าย
* '''พระครูทักษิณคณิศร'''
* '''พระครูอุดรคณารักษ์''' ผู้ดูการวัด
* '''พระครูสมุห์วรอรรคณิศรสิทธิการ'''
* '''พระครูไพโรจน์ราชสังฆาราม'''
* '''พระครูวิสุทธิสมโพธิ์'''
* '''พระครูไกรสรประสิทธิ์'''
* '''พระครูวิธยาคม'''
* '''พระครูอุดมสังวร'''
* '''พระครูอมรวิไชย์'''
* '''พระครูวินัยธร'''
* '''พระครูธรรมธร'''
* '''พระครูสุนทรโฆสิต'''
* '''พระครูวิจิตรโฆษา'''
* '''พระครูสังฆบริรักษ์'''
* '''พระครูใบฎีกา'''


จำนวนของฐานานุกรม ที่พระราชาคณะชั้นต่างๆ จะมีสิทธิ์ตั้งได้นั้น จะถูกระบุไว้ในพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ปัจจุบันการพระราชทานพระราชอำนาจให้แก่พระราชาคณะในการตั้งฐานานุกรมชั้นต่าง ๆ เป็นไปตามพระราชอัธยาศรัย แต่โดยประเพณีจะมีการตั้งโดยระบุฐานานุกรมมีราชทินนาม และฐานานุกรมอื่น ดังนี้
== รายนามฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นต่างๆ ==


{|class="wikitable"
{|class="wikitable"

รุ่นแก้ไขเมื่อ 02:34, 27 มิถุนายน 2563

ส่วนหนึ่งของชุดบทความ
ศาสนาพุทธ
ประวัติ
คัมภีร์
การปฏิบัติ
นิพพาน
ธรรมเนียม
ศาสนาพุทธตามประเทศ
พระราชาคณะตั้งแต่ชั้นสามัญขึ้นไป สามารถตั้งพระฐานานุกรมของตนได้ตามอัธยาศัย (ในพระบรมราชานุญาต)

ฐานานุกรม คือชื่อเรียกลำดับตำแหน่งสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ไทย ซึ่งภิกษุผู้มีตำแหน่งทางการปกครองหรือมีสมณศักดิ์สูงบางตำแหน่ง มีสิทธิ์ตั้งพระภิกษุรูปอื่นให้เป็นฐานานุกรมได้ ตามศักดิ์ที่ได้รับพระบรมราชานุญาตจากพระมหากษัตริย์ไทยที่ระบุไว้ในพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ หรือพระราชบัญญัติอื่นอันเกี่ยวเนื่องด้วยคณะสงฆ์

ฐานานุกรมนั้นมีตำแหน่งที่เป็นหลัก 3 ตำแหน่ง คือ พระปลัด พระสมุห์ พระใบฎีกา หากพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์ตั้งฐานานุกรมเป็นผู้ที่มีสมณศักดิ์ตั้งแต่พระราชาคณะชั้นราชขึ้นไป พระฐานานุกรมที่ท่านเหล่านั้นตั้ง จะเรียก "พระครู" นำหน้าตำแหน่งฐานานุกรมนั้นทุกตำแหน่ง เช่น พระครูปลัด พระครูสังฆรักษ์ เป็นต้น[1]

สิทธิในการให้พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์สามารถแต่งตั้งพระฐานานุกรมได้ จะมีระบุไว้ในสัญญาบัตรพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ว่าให้สามารถตั้งได้เท่านั้นเท่านี้รูป ซึ่งพระสงฆ์ผู้ได้รับพระราชทานสิทธิในการตั้งพระฐานานุกรม จะตั้งหรือไม่ตั้งก็ได้ หรือจะตั้ง แต่ตั้งเพียงจำนวนเท่าที่เห็นควรก็ได้ ไม่จำต้องตั้งทั้งหมด

ตำแหน่งเหล่านี้เดิมมีพัดยศของหลวงพระราชทานมาให้ แต่ปัจจุบันนี้ต้องจัดทำเอง โดยพระสงฆ์ผู้ทรงสมณศักดิ์ที่มีสิทธิ์แต่งตั้งฐานานุกรมจะแต่งตั้งพระสงฆ์รูปใดในศิษยานุศิษย์ของตน ก็สุดแล้วแต่อัธยาศัย ทางการไม่ได้เกี่ยวข้องในการแต่งตั้งพระฐานานุกรม เพียงแต่รับรู้เท่านั้น[1]

ความหมายของฐานานุกรม

คำว่า ฐานานุกรม ในภาษาบาลี มาจากบทคือ ฐาน (ตำแหน่ง) +อนุกฺกม (ลำดับ, ระเบียบ, ชั้น) ประกอบกัน จึงแปลว่า ตำแหน่งที่ตั้งขึ้นตามทำเนียบ ฐานานุกรมจึงหมายถึง ลำดับตำแหน่งยศพระสงฆ์ที่พระราชาคณะมีอำนาจตั้งสมณศักดิ์ให้ ตามทำเนียบที่พระมหากษัตริย์โปรดเกล้าพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พระราชาคณะหรือเจ้าคณะผู้ปกครองนั้น ๆ เช่น พระสงฆ์ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอ สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง พระราชาคณะชั้นสามัญตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่ง เป็นต้น ไปจนกระทั่งถึงสมเด็จพระสังฆราชทรงตั้งฐานานุกรมได้ 15 ตำแหน่ง

สถานะของพระฐานานุกรม

ภิกษุผู้ได้รับแต่งตั้งในลักษณะนี้เรียกว่า พระฐานานุกรม ทุกรูปจัดเป็นพระมีสมณศักดิ์ เช่นเดียวกับพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ตั้งแต่พระครูสัญญาบัตรขึ้นไป ที่พระมหากษัตริย์ทรงมีพระบรมราชโองการแต่งตั้ง

การตั้งฐานานุกรมของพระราชาคณะ เป็นการตั้งโดยพระบรมราชานุญาตตามความที่ระบุในพระบรมราชโองการ ซึ่งทรงใช้พระราชอำนาจในการสถาปนาและถอดถอนฐานันดรศักดิ์ ตามความในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย โดยไม่ทรงระบุอำนาจในการถอดถอนฐานานุกรมไว้แต่ประการใด ดังนั้นผู้ได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมจากพระราชาคณะแล้ว จึงได้รับฐานานุกรมเป็นสิทธิ์เฉพาะตัวตามพระราชโองการ และสามารถใช้ตำแหน่งนั้นได้ตราบเท่าที่ผู้ได้รับตั้งให้เป็นฐานานุกรมยังไม่ลาสิกขา ได้รับสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือมรณภาพ

กรณีพระราชาคณะผู้ได้ตั้งฐานานุกรมไว้ตามความในพระราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ได้ลาสิกขา ได้รับสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือมรณภาพ ตำแหน่งฐานานุกรมต่าง ๆ ที่พระราชาคณะนั้นๆ ได้ตั้งไว้แก่พระภิกษุต่างๆ แล้ว ยังไม่ถือเป็นอันสิ้นสุดไป เว้นแต่ตำแหน่งฐานานุกรมที่ยังไม่ได้ตั้งจึงถือเป็นอันสิ้นสุดไปตามผู้มีสิทธิ์ตั้ง ไม่สามารถตั้งได้อีกตามพระบรมราชโองการ เนื่องจากพระราชาคณะนั้นๆ ย่อมได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ลาสิกขาบท ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์สูงขึ้น หรือได้ทำหนังสือกราบถวายบังคมทูลลามรณภาพแล้วตามระเบียบปฏิบัติ

ในอดีต ตำแหน่งฐานานุกรมบางตำแหน่งมีลำดับสมณศักดิ์สูงกว่าพระมหาเปรียญ จึงมีบางครั้งที่พระมหาเปรียญก็อาจได้รับแต่งตั้งฐานานุกรมบ้าง ซึ่งเรียกกันในภาษาปากว่า ฐานาทรงเครื่อง หรือ พระครูทรงเครื่อง คือมีทั้งตำแหน่งมหาเปรียญและฐานานุกรมในคราวเดียวกัน[1]

ประเภทของฐานานุกรม

ฐานานุกรมแบ่งได้ 4 ตำแหน่ง ได้แก่

  1. ฐานานุกรมชั้นพระราชาคณะ ตำแหน่งนี้มีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชเท่านั้น มี 2 ตำแหน่งคือ พระราชาคณะปลัดขวาและพระราชาคณะซ้าย (บางสมัยอาจมีพระราชาคณะปลัดกลาง) และฐานานุกรมชั้นนี้สามารถตั้งฐานานุกรมได้ 3 ตำแหน่งเหมือนพระราชาคณะชั้นสามัญทั่วไป
  2. ฐานานุกรมชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม พระครูปลัดมีราชทินนามเป็นฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นธรรมขึ้นไปจนถึงสมเด็จพระราชาคณะ เมื่อได้ตั้งฐานานุกรมชั้นนี้แล้ว ต้องไปแจ้งที่กรมการศาสนาเพื่อขึ้นทะเบียน และจัดนิตยภัตถวายเช่นเดียวกับพระครูสัญญาบัตรทั่วไป
  3. ฐานานุกรมชั้นพระครูอื่น คือ ฐานานุกรมของพระราชาชั้นราชขึ้นไปจนถึงฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราชบางตำแหน่ง เป็นตำแหน่งที่มีคำว่า "พระครู" นำหน้า เช่น พระครูปลัด พระครูวินัยธร เป็นต้น อนึ่ง พระครูฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช 4 ตำแหน่งที่อยู่อยู่ระหว่างพระราชาคณะปลัดซ้ายกับพระครูวินัยธร มีสิทธิ์รับพระราชทานนิตยภัตเช่นเดียวกับพระครูปลัดมีราชทินนาม
  4. ฐานานุกรมชั้นธรรมดา ฐานานุกรมชั้นนี้เป็นของพระราชาชั้นสามัญ มี 3 ตำแหน่งคือ พระปลัด พระสมุห์ และพระใบฎีกา ไม่มีคำว่าพระครูนำหน้า

ทำเนียบฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นต่างๆ

จำนวนของฐานานุกรม ที่พระราชาคณะชั้นต่างๆ จะมีสิทธิ์ตั้งได้นั้น จะถูกระบุไว้ในพระบรมราชโองการพระราชทานสมณศักดิ์ ปัจจุบันการพระราชทานพระราชอำนาจให้แก่พระราชาคณะในการตั้งฐานานุกรมชั้นต่าง ๆ เป็นไปตามพระราชอัธยาศรัย แต่โดยประเพณีจะมีการตั้งโดยระบุฐานานุกรมมีราชทินนาม และฐานานุกรมอื่น ดังนี้

สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะเจ้าคณะรอง พระราชาคณะชั้นธรรม พระราชาคณะชั้นเทพ พระราชาคณะชั้นราช พระราชาคณะชั้นสามัญ
  • พระครูปลัดมีราชทินนาม ๑
    (พระครูปลัดสัมพิพัฒน...จารย์)
  • พระครูวินัยธร ๑
  • พระครูธรรมธร ๑
  • พระครูคู่สวด ๒
  • พระครูรองคู่สวด ๒
  • พระครูสังฆรักษ์
    มีราชทินนาม ๑
  • พระครูสมุห์ ๑
  • พระครูใบฎีกา ๑
  • พระครูปลัดมีราชทินนาม ๑
    (พระครูปลัดสุวัฒน...คุณ)[# 1]
  • พระครูวินัยธร ๑
  • พระครูธรรมธร ๑
  • พระครูคู่สวด ๒
  • พระครูสังฆรักษ์
    มีราชทินนาม ๑
  • พระครูสมุห์ ๑
  • พระครูใบฎีกา ๑
  • พระครูปลัดมีราชทินนาม ๑
    (พระครูปลัด...วัฒน์)[# 2]
  • พระครูวินัยธร ๑
  • พระครูธรรมธร ๑
  • พระครูสังฆรักษ์ ๑
  • พระครูสมุห์ ๑
  • พระครูใบฎีกา ๑
  • พระครูปลัด ๑
  • พระครูวินัยธร ๑
  • พระครูสังฆรักษ์ ๑
  • พระครูสมุห์ ๑
  • พระครูใบฎีกา ๑
  • พระครูปลัด ๑
  • พระครูสังฆรักษ์ ๑
  • พระครูสมุห์ ๑
  • พระครูใบฎีกา ๑
  • พระปลัด ๑
  • พระสมุห์ ๑
  • พระใบฎีกา ๑
หมายเหตุ
  1. ↑ ยกเว้นพระครูปลัด ฐานานุกรมในพระสาสนโสภณ จะมีราชทินนามว่า พระครูปลัดอรรถจริยานุกิจ
  2. ↑ ในพระราชาคณะชั้นธรรมบางรูป จะมีฐานานุกรมที่ลงท้ายด้วย "วัตร" เช่น พระธรรมราชานุวัตร มีพระครูปลัด มีราชทินนามว่า พระครูปลัดมหาเถรานุวัตร เป็นต้น

อ้างอิง

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 พระธรรมปริยัติโสภณ (วรวิทย์ คงฺคปญฺโญ ป.ธ. ๘). (2552). วิทยาพระสังฆาธิการ เล่ม 2. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ รำไท เพรส จำกัด. ISBN 9789748287768
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ฐานานุกรม&oldid=8934224"