เอตทัคคะ

เอตทัคคะ หมายถึง ผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางหนึ่งเป็นพิเศษ เป็นตำแหน่งที่พระพุทธเจ้าได้ประทานแต่งตั้งให้พระสาวกของพระองค์ คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ผู้มีความรู้ความสามารถเด่นกว่าท่านอื่น ๆ ในด้านนั้น ๆ และตำแหน่งเอตทัคคะแต่ละตำแหน่งทรงแต่งตั้งเพียงรูปเดียวท่านเดียวเท่านั้น ในแต่ละพุทธบริษัทแต่ละฝ่าย

ประวัติ

เอตทัคคะ นั้น คือ ตำแหน่งที่พระพุทธเจ้ายกย่องพุทธสาวก ว่า เป็นผู้ยอดเยี่ยมในทางใดทางใดหนึ่ง เป็นผู้ประเสริฐสุด ตำแหน่ง เอตทัคคะ นี้ ย่อมได้โดยเหตุ 4 ประการคือ

1. โดยเหตุเกิดเรื่อง (อัตถุปปัตติ) คือ ได้แสดงความสามารถออกมาให้ปรากฏโดยสอดคล้องในเหตุการณ์หรือสถานการณ์นั้นๆ ที่เกิดขึ้น
2. โดยการมาก่อน (อาคมนะ) คือได้สร้างบุญสะสมในด้านนั้นมาตั้งแต่อดีตชาติพร้อมทั้งได้ตั้งจิตปรารถนาเพื่อได้ตำแหน่งเอตทัคคะนี้ด้วย
3. โดยเป็นผู้ช่ำชองชำนาญ (จิณณวสี) คือได้เป็นผู้มีความเชี่ยวชาญเฉพาะเรื่องนั้นๆ เป็นพิเศษ
4. โดยเป็นผู้ยิ่งด้วยคุณ (คุณาติเรก) คือมีความสามารถในเรื่องที่ทำให้ได้รับตำแหน่งเอตทัคคะเหนือกว่าผู้อื่นที่มีความสามารถอย่างเดียวกัน

ผู้ที่เป็นเอตทัคคะ

1. เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุ มี 41 ท่าน เป็นพระอสีติมหาสาวกทั้งหมด
2. เอตทัคคะ ฝ่ายพระภิกษุณี มี 13 ท่าน
3. เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสก มี 10 ท่าน
4. เอตทัคคะ ฝ่ายอุบาสิกา มี 9 ท่าน

พระภิกษุสงฆ์ที่เป็นเอตทัคคะ

		ตำแหน่งเอตทัคคะ
1	พระอัญญาโกณฑัญญเถระ	รัตตัญญู (รู้ราตรีนาน-มีประสบการณ์มาก)
2	พระอุรุเวลกัสสปเถระ	ผู้มีบริวารมาก
3	พระสารีบุตรเถระ (อัครสาวกฝ่ายขวา)	ผู้มีปัญญา
4	พระมหาโมคคัลลานเถระ (อัครสาวกฝ่ายซ้าย)	ผู้มีฤทธิ์
5	พระปุณณมันตานีบุตรเถระ	ผู้เป็นพระธรรมกถิกะ
6	พระกาฬุทายีเถระ	ผู้ทำตระกูลให้เลื่อมใส
7	พระนันทเถระ (ศากยะ)	ผู้สำรวมอินทรีย์
8	พระราหุลเถระ	ผู้ใคร่ในการศึกษา
9	พระอุบาลีเถระ	ผู้ทรงพระวินัย
10	พระภัททิยเถระ	ผู้เกิดในตระกูลสูง
11	พระอนุรุทธเถระ	ผู้มีทิพยจักษุ
12	พระอานนทเถระ	ผู้เป็นพหูสูต ผู้มีสติ ผู้มีคติ ผู้มีความเพียร และเป็นพุทธอุปัฏฐาก
13	พระโมฆราชเถระ	ผู้ยินดีในจีวรเศร้าหมอง
14	พระปิณโฑลภารทวาชเถระ	ผู้บันลือสีหนาท
15	พระมหากัจจายนเถระ	ผู้อธิบายความย่อให้พิสดาร
16	พระสีวลีเถระ	ผู้มีลาภ(มาก)
17	พระโสณกุฏิกัณณเถระ	ผู้มีถ้อยคำไพเราะ
18	พระมหากัสสปเถระ	ผู้ถือและสรรเสริญธุดงค์
19	พระราธเถระ	ผู้ทรงปฏิภาณ (ญาณแจ่มแจ้งในพระธรรมเทศนา)
20	พระลกุณฏกภัททิยเถระ	ผู้มีเสียงไพเราะ
21	พระทัพพมัลลบุตรเถระ	ผู้จัดแจงเสนาสนะ
22	พระพากุลเถระ	ผู้มีอาพาธน้อย
23	พระวักกลิเถระ	ผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธา (สัทธาธิมุต)
24	พระมหากัปปินเถระ	ผู้กล่าวสอนภิกษุ
25	พระอุปเสนเถระ	ผู้นำความเลื่อมใสมาโดยรอบ (ในหมู่ชนทั้งชั้นสูงและชั้นตํ่า)
26	พระขทิรวนิยเรวตเถระ	ผู้อยู่ป่าเป็นวัตร
27	พระสุภูติเถระ	ผู้อรณวิหาร (เจริญฌานประกอบด้วยเมตตา) และผู้เป็นทักขิไณยบุคคล
28	พระพาหิยทารุจีริยเถระ	ผู้ตรัสรู้เร็วพลัน (ขิปปาภิญญา)
29	พระวังคีสเถระ	ผู้มีปฏิภาณ (กล่าวคาถาสรรเสริญคุณพระศาสดา)
30	พระโสณโกฬิวิสเถระ	ผู้ปรารภความเพียร
31	พระโสภิตเถระ	ผู้ระลึกชาติก่อน (ปุพเพนิวาสานุสติญาณ)
32	พระนันทกเถระ (มิใช่ศิษย์พราหมณ์พาวรี)	ผู้กล่าวสอนภิกษุณี
33	พระกังขาเรวตเถระ	ผู้ยินดีในฌาน
34	พระมหาปันถกเถระ	ผู้ฉลาดในปัญญาวิวัฏ (วิปัสสนา)
35	พระจูฬปันถกเถระ	ผู้เนรมิตกายด้วยมโนมยิทธิ ผู้ฉลาดในเจโตวิวัฏ
36	พระกุณฑธานเถระ	ผู้รับสลากก่อน
37	พระรัฐบาลเถระ	ผู้บวชด้วยศรัทธา
38	พระกุมารกัสสปเถระ	ผู้แสดงธรรมวิจิตร
39	พระมหาโกฎฐิตเถระ	ผู้บรรลุปฏิสัมภิทา
40	พระสาคตเถระ	ผู้ฉลาดในเตโชธาตุ(กสิณ)
41	พระปิลินทวัจฉเถระ	ผู้เป็นที่รักใคร่ชอบใจของเทวดา

พระภิกษุณีที่เป็นเอตทัคคะ

		ตำแหน่งเอตทัคคะ
1	พระมหาปชาบดีเถรี	ผู้เป็นรัตตัญญู
2	พระเขมาเถรี	ผู้มีปัญญา
3	พระอุบลวรรณาเถรี	ผู้มีฤทธิ์
4	พระปฏาจาราเถรี	ผู้ทรงพระวินัย
5	พระนันทาเถรี	ผู้ยินดีในฌาน
6	พระธรรมทินนาเถรี	ผู้เป็นธรรมกถิกะ
7	พระโสณาเถรี	ผู้ปรารภความเพียร
8	พระสกุลาเถรี	ผู้มีทิพยจักษุ
9	พระภัททากุณฑลเกสาเถรี	ผู้ตรัสรู้เร็วพลัน
10	พระภัททกาปิลานีเถรี	ผู้ระลึกชาติก่อน (ปุพเพนิวาสานุสติญาณ)
11	พระภัททากัจจานาเถรี (พระนางยโสธรา)	ผู้บรรลุอภิญญาใหญ่
12	พระกีสาโคตมีเถรี	ผู้ทรงจีวรเศร้าหมอง
13	พระสิงคาลมาตาเถรี	ผู้หลุดพ้นด้วยศรัทธา (สัทธาธิมุต)

อุบาสกที่เป็นเอตทัคคะ

		ตำแหน่งเอตทัคคะ
1	ตปุสสะและภัลลิกะ	ผู้ถึงสรณะก่อน
2	อนาถปิณฑิกเศรษฐี	ผู้เป็นทายก
3	จิตตคฤหบดี	ผู้เป็นธรรมกถิกะ
4	หัตถกอุบาสก	ผู้สงเคราะห์บริษัทด้วยสังคหวัตถุ 4
5	พระเจ้ามหานามะ	ผู้ถวายปัจจัย 4 อันประณีต
6	อุคคคหบดี	ผู้ถวายโภชนะเป็นที่ชอบใจ
7	อุคคตคหบดี	ผู้เป็นสังฆอุปัฏฐาก
8	สูรัมพัฏฐเศรษฐี	ผู้เลื่อมใสอย่างมั่นคง
9	ชีวกโกมารภัจจ์	เป็นที่รักของปวงชน
10	นกุลปิตาคหบดี	ผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า

อุบาสิกาที่เป็นเอตทัคคะ

		ตำแหน่งเอตทัคคะ
1	นางสุชาดา	ผู้ถึงพระรัตนตรัยก่อน
2	นางวิสาขา	ผู้เป็นทายิกา
3	นางขุชชุตตรา	ผู้เป็นพหูสูต
4	นางสามาวดี	ผู้มีปกติอยู่ด้วยเมตตา
5	นางอุตตรา (นันทมาตา)	ผู้ยินดีในฌาน
6	นางสุปปิยา	ผู้เป็นคิลานุปัฏฐาก
7	นางกาติยานี	ผู้เลื่อมใสมั่นคง
8	นางกาฬี (อุบาสิกาชาวกุรุรฆริกา)	ผู้เลื่อมใสโดยได้ยินได้ฟังตาม
9	นางนกุลมาตาคหปตานี	ผู้มีความคุ้นเคยในพระพุทธเจ้า
สุปปวาสาโกลิยธิดา	ผู้ถวายทานอันปราณีต
๗๑ อุปาสิกานํ ปฐมํ สรณํ คจฺฉนฺตีนํ ยทิทํ สุชาตา เสนานิธีตา ฯ ๗๒ ทายิกานํ ยทิทํ วิสาขา มิคารมาตา ฯ ๗๓ พหุสฺสุตานํ ยทิทํ ขุชฺชุตฺตรา ฯ ๗๔ เมตฺตาวิหารีนํ ยทิทํ สามาวตี ฯ ๗๕ ฌายีนํ ยทิทํ อุตฺตรา นนฺทมาตา ฯ ๗๖ ปณีตทายิกานํ ยทิทํ สุปฺปวาสา โกลิยธีตา ฯ ๗๗ คิลานุปฏฺฐากีนํ ยทิทํ สุปฺปิยา อุปาสิกา ฯ ๗๘ อเวจฺจปฺปสนฺนานํ ยทิทํ กาติยานี ฯ ๗๙ วิสฺสาสิกานํ ยทิทํ นกุลมาตา คหปตานี ฯ ๘๐ อนุสฺสวปฺปนฺนานํ ยทิทํ กาลี อุปาสิกา กุรรฆริกาติ ฯ | อ้างอิง ชีวประวัติพุทธสาวก ประวัติพระอัจฉริยะมหาเถระเมื่อครั้งพุทธกาล เล่ม 1 จำเนียร ทรงฤกษ์, 2542, พิมพ์โดยสำนักปฏิบัติธรรมสวนแก้ว (สาขาวัดปากน้ำ), สำนักพิมพ์ธรรมสภา ISBN 974-7276-30-5 แหล่งข้อมูลอื่น เว็บไซต์ 84000 เว็บไชต ธรรมะ เกตเวย์