พระอารามหลวง

พระอารามหลวง คือ วัดที่พระมหากษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ทรงสร้างหรือทรงบูรณปฏิสังขรณ์ หรือมีผู้สร้างน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายเป็นวัดหลวง และวัดที่ราษฎรสร้าง หรือบูรณปฏิสังขรณ์ และขอพระราชทานให้ทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวง

ประวัติ

แต่เดิมนั้นยังไม่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงอย่างเป็นทางการ เพียงแต่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงออกเป็นหลายชั้นตามความรู้สึกหรืออาศัยการคาดเดาตามสถานการณ์ เช่น ดูจากการพระราชทานเทียนพรรษาขี้ผึ้งหรือไม้เล่มเดียวหรือมากกว่านั้น หรือดูจากการบรรดาศักดิ์ที่พระราชทานแก่เจ้าพนักงานผู้คุมเลกข้าพระ เป็นต้น หลังจากนั้น กระทรวงธรรมการร่วมกับกระทรวงพระคลังมหาสมบัติได้จัดระเบียบพระอารามหลวงเพื่อประมาณค่าบำรุงวัดหลักจากเลิกเลขวัด แต่ไม่ได้นำมาใช้เป็นเกณฑ์ในการจัดระเบียบพระอารามหลวง ดังนั้น ในปี พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้มีการจัดระเบียบพระอารามหลวงขึ้นอย่างเป็นระบบตั้งแต่นั้นมา

โดยในครั้งนั้น วัดที่จัดว่าเป็นพระอารามหลวงนั้น คือ วัดอันสมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราช ทรงสร้าง ทรงปฏิสังขรณ์เป็นส่วนพระองค์หรือทรงในนามท่านผู้อื่น และอารามอันพระบรมวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่สร้างปฏิสังขรณ์ทรงรับไว้ในความบำรุงของแผ่นดิน ภายหลังจึงหมายรวมถึงวัดราษฎร์ที่ที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์ แล้วทรงพิจารณาเห็นสมควรยกย่องเป็นพิเศษก็ทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวง

การแบ่งพระอารามหลวง

การจัดลำดับชั้นของพระอารามหลวง เริ่มมีขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2458 ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดระเบียบแบ่งชั้นพระอารามหลวงออกเป็นสามชั้น แต่ละชั้นยังแยกระดับออกไปอีกหลายระดับ โดยมีสร้อยต่อท้ายชื่อวัดตามฐานะดังนี้

1. พระอารามหลวงชั้นเอก ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานบรรจุพระบรมอัฐิ หรือเป็นวัดที่มีเกียรติสูง มี 3 ชนิด คือ
   • ชนิดราชวรมหาวิหาร
   • ชนิดราชวรวิหาร
   • ชนิดวรมหาวิหาร
2. พระอารามหลวงชั้นโท ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานสำคัญ มี 4 ชนิด คือ
   • ชนิดราชวรมหาวิหาร
   • ชนิดราชวรวิหาร
   • ชนิดวรมหาวิหาร
   • ชนิดวรวิหาร
3. พระอารามหลวงชั้นตรี ได้แก่ วัดประจำหัวเมือง หรือวัดที่มีความสำคัญชั้นรอง มี 3 ชนิด คือ
   • ชนิดราชวรวิหาร
   • ชนิดวรวิหาร
   • ชนิดสามัญ (ไม่มีสร้อยนามต่อท้าย)

รายชื่อพระอารามหลวงชั้นเอก

ชื่อวัด	จังหวัด	ภูมิภาค	นิกาย	สร้อยนามต่อท้าย	เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน
วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	พระเทพวีราภรณ์ (รักษาการ)
วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	พระธรรมสุธี
วัดสุทัศนเทพวราราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
วัดอรุณราชวราราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	พระธรรมมงคลเจดีย์
วัดพระพุทธบาท	สระบุรี	ภาค 2	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	พระธรรมปิฎก
วัดพระปฐมเจดีย์	นครปฐม	ภาค 14	มหานิกาย	ราชวรมหาวิหาร	พระพรหมเวที
วัดบวรนิเวศวิหาร	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	ธรรมยุต	ราชวรวิหาร	สมเด็จพระวันรัต (รักษาการ)
วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	ธรรมยุต	ราชวรวิหาร	พระธรรมไตรโลกาจารย์
วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	ธรรมยุต	ราชวรวิหาร	สมเด็จพระมหามุนีวงศ์
วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรวิหาร	พระเทพกิตติเวที (รักษาการ)
วัดราชโอรสาราม	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	มหานิกาย	ราชวรวิหาร	พระมหาโพธิวงศาจารย์
วัดเสนาสนาราม	พระนครศรีอยุธยา	ภาค 2	ธรรมยุต	ราชวรวิหาร	พระราชเมธากรกวี
วัดสุวรรณดาราราม	พระนครศรีอยุธยา	ภาค 2	มหานิกาย	ราชวรวิหาร	พระสุวรรณวิมลศีล
วัดนิเวศธรรมประวัติ	พระนครศรีอยุธยา	ภาค 2	ธรรมยุต	ราชวรวิหาร	พระราชวินัยสุนทร
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ	สุโขทัย	ภาค 5	มหานิกาย	ราชวรวิหาร	พระสุนทรธรรมาภรณ์
วัดพระบรมธาตุไชยา	สุราษฎร์ธานี	ภาค 16	มหานิกาย	ราชวรวิหาร	พระราชสุธรรมเมธี (มรณภาพแล้ว)
วัดพระศรีมหาธาตุ	กรุงเทพมหานคร	ภาค 1	ธรรมยุต	วรมหาวิหาร	พระธรรมเจติยาจารย์
วัดญาณสังวราราม	ชลบุรี	ภาค 13	ธรรมยุต	วรมหาวิหาร	พระธรรมบัณฑิต (รักษาการ)
วัดพระธาตุพนม	นครพนม	ภาค 10	มหานิกาย	วรมหาวิหาร	พระเทพวรมุนี
วัดพระสิงห์	เชียงใหม่	ภาค 7	มหานิกาย	วรมหาวิหาร	พระราชสิงหวรมุนี
วัดพระธาตุหริภุญชัย	ลำพูน	ภาค 7	มหานิกาย	วรมหาวิหาร	พระราชปัญญาโมลี
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ	พิษณุโลก	ภาค 5	มหานิกาย	วรมหาวิหาร	พระธรรมเสนานุวัตร
วัดพระมหาธาตุ	นครศรีธรรมราช	ภาค 16	ธรรมยุต	วรมหาวิหาร	พระราชธรรมสุธี

ดูเพิ่ม

• รายชื่อพระอารามหลวงในประเทศไทย