เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์)

เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์) หรือ เจ้าราชดนัย (หยุย) ณ จำปาศักดิ์ (พ.ศ. 2440 - 2 มีนาคม พ.ศ. 2489) เจ้าผู้ครองนครจำปาสักองค์สุดท้าย และเป็นผู้ว่าราชการเมืองจำปาสักในสมัยที่ลาวตกเป็นอาณานิคมของฝรั่งเศส ประสูติเมื่อ พ.ศ. 2417 ทรงเป็นพระโอรสองค์โตของเจ้ายุติธรรมธร (คำสุก ณ จำปาศักดิ์) เจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์ลำดับที่ 11 ได้รับพระราชทานพระยศจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้เป็นเจ้าราชดนัย ตำแหน่งผู้ช่วยราชการในเจ้านครจำปาศักดิ์เมื่อ พ.ศ. 2440

ต่อมาเมื่อเจ้ายุติธรรมธร (เจ้าคำสุก ณ จำปาศักดิ์) พิราลัยด้วยพระโรคชราในปี พ.ศ. 2444 ทางราชการสยามได้ให้เจ้าอุปราช (เจ้าคำพันธ์) เป็นผู้รักษาราชการเมืองจำปาศักดิ์ไปพลาง เนื่องจากยังไม่ทันได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แต่งตั้งเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์คนใหม่ ต่อมาในปี พ.ศ. 2446 ดินแดนของนครจำปาสักได้ตกอยู่ในความปกครองของฝรั่งเศสตามสนธิสัญญาฉบับลงวันที่ 13 กุมภาพันธ์ ร.ศ. 122 ฝ่ายฝรั่งเศสจึงได้เกลี้ยกล่อมให้เจ้าราชดนัย (หยุย) เป็นผู้ครองเมืองจำปาสักสืบต่อจากพระบิดา พระองค์จึงได้มีหนังสือลับไปทูลปรึกษาสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ (ขณะมีพระอิสริยยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นฯ) เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยในเวลานั้น ซึ่งกรมพระยาดำรงฯ ได้ทรงตอบไปว่า "ให้รับตำแหน่งทำการให้ฝรั่งเศสเสีย มิฉะนั้นถ้าฝรั่งเศสเอาพวกอื่นมาตั้งวงศ์ตระกูลเจ้ายุติธรรมจะได้รับความเดือดร้อน" เจ้าราชดนัย (หยุย) จึงตกลงรับเป็นเจ้าผู้ครองนครจำปาศักดิ์นับแต่นั้น โดยฝ่ายฝรั่งเศสได้ตั้งให้เจ้าราชดนัย (หยุย) ขึ้นเป็นเจ้ายุติธรรมธร เช่นเดียวกับเจ้านครจำปาสักองค์ก่อนๆ นับเป็นเจ้ายุติธรรมธรลำดับที่ 3

ต่อมารัฐบาลอินโดจีนฝรั่งเศส ได้ยกเลิกฐานะความเป็นเจ้าครองนครลงเมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447 เจ้ายุติธรรมธร (หยุย) จึงมีฐานะเป็นผู้ว่าราชการเมืองจำปาสักแทนจนถึง พ.ศ. 2484 เมื่อประเทศไทยได้ดินแดนนครจำปาสักกลับคืนมาอีกครั้ง และจัดตั้งขึ้นเป็นจังหวัดนครจัมปาศักดิ์แล้ว ทางราชการไทยก็ได้คงเกียรติยศของเจ้ายุติธรรมธร (หยุย) ในฐานะเจ้าผู้ครองนครจำปาสักไว้ตามเดิม หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือ ให้เป็นผู้ว่าราชการจังหวัดที่ตั้งขึ้นมาใหม่นั้นเอง พระองค์ได้อยู่ในตำแหน่งนี้จนถึงแก่พิราลัยในตำแหน่งเมื่อวันที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2489 ก่อนหน้าที่ดินแดนจำปาสักจะกลับไปเป็นของฝรั่งเศสอีกครั้งไม่นานนัก

เจ้ายุติธรรมธร (หยุย ณ จำปาศักดิ์) มีโอรสธิดาเกิดแต่ชายา 5 องค์ ดังนี้

1. เจ้านางทองพูน ไม่มีโอรสธิดาด้วยกัน
2. เจ้านางสุดสมร มีโอรสธิดา 3 องค์ คือ
   1. เจ้าบุญอุ้ม ณ จำปาศักดิ์ (อดีตนายกรัฐมนตรีลาว)
   2. เจ้าสมบูรณ์ ณ จำปาศักดิ์
   3. เจ้าบุญอ้อม ณ จำปาศักดิ์ (อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการลาว ในรัฐบาลพระราชอาณาจักรลาว)
3. หม่อมนวล มีโอรสธิดา 7 องค์ คือ
   1. เจ้าบุญเอื้อ ณ จำปาศักดิ์
   2. เจ้านางเนย ณ จำปาศักดิ์
   3. เจ้านางน้อม ณ จำปาศักดิ์
   4. เจ้านางบุญล้น ณ จำปาศักดิ์
   5. เจ้านางบุญหลี ณ จำปาศักดิ์
   6. เจ้าสรรพสิทธิ ณ จำปาศักดิ์
   7. เจ้านางศรีดา ณ จำปาศักดิ์
4. เจ้านางจันทร์ มีโอรสธิดา 9 องค์ คือ
   1. เจ้านางบุญชู ณ จำปาศักดิ์
   2. เจ้านางสมบูรณ์ ณ จำปาศักดิ์
   3. เจ้านางเฮียง ณ จำปาศักดิ์
   4. เจ้านางบุญโฮม ณ จำปาศักดิ์
   5. เจ้านางบุญเฮือง ณ จำปาศักดิ์
   6. เจ้าศรีโรเม ณ จำปาศักดิ์
   7. เจ้านางนารี ณ จำปาศักดิ์
   8. เจ้านางบุญเหลือ ณ จำปาศักดิ์
   9. เจ้านางสุดาจันทร์ ณ จำปาศักดิ์
5. หม่อมจูม มีโอรสธิดา 1 องค์ คือ เจ้าจิตประสงค์ ณ จำปาศักดิ์

อ้างอิง

|- style="text-align: center; vertical-align: middle;" | rowspan="1" style="width: 26%; background-color: inherit;" | เจ้ายุติธรรมธร (คำสุก ณ จำปาศักดิ์) | rowspan="1" style="width: 4%;" | | rowspan="1" style="width: 40%; padding: .5em 0; background-color: inherit;" | เจ้าผู้ครองนครจำปาสัก
และผู้ว่าราชการเมืองจำปาสัก
(2446 - 2 มี.ค. 2489) | rowspan="1" style="width: 4%;" | | rowspan="1" style="width: 26%; background-color: inherit;" | เจ้าบุญอุ้ม ณ จำปาศักดิ์