ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ (ประเทศไทย)

ผู้สำเร็จราชการแทน แห่งราชอาณาจักรไทย
ธงประจำตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์
ผู้ดำรงตำแหน่งคนปัจจุบัน ตำแหน่งว่าง ตั้งแต่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2559
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์แห่งประเทศไทย
วาระ	ขึ้นอยู่กับพระมหากษัตริย์
สถาปนา	พ.ศ. 2411

ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ เป็นผู้บริหารราชการแผ่นดินในพระปรมาภิไธยหรือพระนามาภิไธยพระมหากษัตริย์ เนื่องจากพระมหากษัตริย์ดำรงอยู่ในสถานะพิเศษ หรือทรงพระประชวรก็ดี ทรงไม่อาจบริหารพระราชกิจได้ก็ดี หรือไม่ทรงอยู่ในประเทศไทยก็ดี

ข้อกำหนดตามรัฐธรรมนูญ

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินี ทรงกระทำสัตย์ปฏิญาณต่อสภาผู้แทนราษฎร ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม ในวันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2499 เพื่อรับตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 กำหนดให้มีผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ภายใต้วิธีการและเงื่อนไขดังต่อไปนี้

มาตรา 16

ในเมื่อพระมหากษัตริย์จะไม่ประทับอยู่ในราชอาณาจักร หรือจะทรงบริหารพระราชภาระไม่ได้ด้วยเหตุใดก็ตาม จะทรงแต่งตั้งบุคคลคนหนึ่งหรือหลายคนเป็นคณะขึ้น ให้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์หรือไม่ก็ได้ และในกรณีที่ทรงแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ให้ประธานรัฐสภาเป็นผู้ลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ

มาตรา 17

ในกรณีที่พระมหากษัตริย์มิได้ทรงแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ตามมาตรา 16 หรือในกรณีที่พระมหากษัตริย์ไม่สามารถทรงแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เพราะยังไม่ทรงบรรลุนิติภาวะหรือเพราะเหตุอื่น แต่ต่อมาคณะองคมนตรีพิจารณาเห็นว่ามีความจำเป็นสมควรแต่งตั้งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์และไม่อาจกราบบังคมทูลให้ทรงแต่งตั้งได้ทันการ ให้คณะองคมนตรีเสนอชื่อบุคคลคนหนึ่งหรือหลายคนเป็นคณะ ตามลำดับที่โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมกำหนดไว้ก่อนแล้วให้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ แล้วแจ้งประธานรัฐสภาเพื่อประกาศในพระปรมาภิไธยพระมหากษัตริย์ แต่งตั้งผู้นั้นขึ้นเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

มาตรา 18

ในระหว่างที่ไม่มีผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามมาตรา 16 หรือ มาตรา 17 ให้ประธานองคมนตรีเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน

ในกรณีที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ซึ่งได้รับการแต่งตั้งตามมาตรา 16 หรือ มาตรา 17 ไม่สามารถปฏิบัติหน้าที่ได้ ให้ประธานองคมนตรีทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์เป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน

ในระหว่างที่ประธานองคมนตรีเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามวรรคหนึ่งหรือในระหว่างที่ประธานองคมนตรีทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ตามวรรคสอง ประธานองคมนตรีจะปฏิบัติหน้าที่ในฐานะเป็นประธานองคมนตรีมิได้ ในกรณีเช่นว่านี้ ให้คณะองคมนตรีเลือกองคมนตรีคนหนึ่งขึ้นทำหน้าที่ประธานองคมนตรีเป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน

ธงประจำตำแหน่ง

ธงประจำตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์กำหนดให้มีขึ้นครั้งแรกในพระราชบัญญัติธง พ.ศ. 2479 สำหรับใช้เป็นเกียรติยศของผู้ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ธงนี้มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส พื้นธงสีขาว ตรงกลางของผืนธงมีอาร์มสีเหลือง กว้าง 1 ใน 3 ส่วนของความกว้างของผืนธง ภายในอาร์มสีเหลืองมีอาร์มสีธงชาติกว้าง 3 ใน 5 ส่วนของความกว้างของอาร์มสีเหลือง เหนืออาร์มมีครุฑพ่าห์สีแดงขนาดเท่าอาร์มสีเหลือง

รายพระนามและรายนามผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ของไทย

รัชกาลที่ 5

ลำดับ	รูป	รายพระนาม/รายนาม	ระยะการดำรงตำแหน่ง	หมายเหตุ
1		สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)	พ.ศ. 2411 - พ.ศ. 2416	ผู้สำเร็จราชการในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว(ครองราชสมบัติครั้งที่ 1)
2		สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระอัครราชเทวี	7 เมษายน พ.ศ. 2440 - 16 ธันวาคม พ.ศ. 2440	ผู้สำเร็จราชการในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 1 ซึ่งภายหลังได้รับการสถาปนา เฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
3		สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร	27 มีนาคม พ.ศ. 2450 - 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2450	ผู้สำเร็จราชการในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ 2 ซึ่งภายหลังได้ทรงขึ้นครองสิริราชสมบัติเป็น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 6)

รัชกาลที่ 6

ลำดับ	รูป	รายพระนาม/รายนาม	ระยะการดำรงตำแหน่ง	หมายเหตุ
1		สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าประชาธิปกศักดิเดชน์ กรมหลวงสุโขทัยธรรมราชา	พ.ศ. 2468	ผู้สำเร็จราชการในขณะที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประชวรเมื่อปลายรัชกาล ซึ่งภายหลังขึ้นครองราชย์เป็น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 7)

รัชกาลที่ 7

ลำดับ	รูป	รายพระนาม/รายนาม	ระยะการดำรงตำแหน่ง	หมายเหตุ
1		สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต	9 เมษายน พ.ศ. 2475 - 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2475	ผู้สำเร็จราชการในขณะที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จออกจากกรุงเทพมหานครในช่วงเสด็จแปรพระราชฐานฤดูร้อน โดยพระองค์เสด็จไปประทับยังวังไกลกังวล ที่หัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
2		สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์	12 มกราคม พ.ศ. 2477 - 2 มีนาคม พ.ศ. 2478	ผู้สำเร็จราชการในขณะที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จยังต่างประเทศ จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติ พระองค์จึงพ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์

รัชกาลที่ 8

เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลยังทรงพระเยาว์ ไม่สามารถปฏิบัติพระราชภารกิจได้ สภาผู้แทนราษฎรจึงได้ตั้งคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ขึ้น ประกอบด้วย

ลำดับ	รูป	รายพระนาม/รายนาม	ระยะการดำรงตำแหน่ง	หมายเหตุ
1		พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์	2 มีนาคม พ.ศ. 2478 - 12 สิงหาคม พ.ศ. 2478	ทรงเป็นประธานคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ต่อมาพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ ทรงปลงพระชนม์พระองค์เอง ทำให้พ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการ
2		พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา	2 มีนาคม พ.ศ. 2478 - 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2487	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ หลังจากการสิ้นพระชนม์ของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ ทำให้ทรงเป็นประธานคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ต่อมาพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ทรงลาออกจากตำแหน่ง
3		เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม)	2 มีนาคม พ.ศ. 2478 - 30 ธันวาคม พ.ศ. 2481	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ต่อมาเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ถึงแก่อสัญกรรม ทำให้พ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการ
4		เจ้าพระยาพิชเยนทรโยธิน (อุ่ม อินทรโยธิน)	21 สิงหาคม พ.ศ. 2478 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2485	ได้รับการแต่งตั้งหลังจากการสิ้นพระชนม์ของ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตน์จาตุรนต์ เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2478) ต่อมาเจ้าพระยาพิชเยนทรโยธินถึงแก่อสัญกรรม ทำให้พ้นจากตำแหน่งผู้สำเร็จราชการ
5		หลวงประดิษฐ์มนูธรรม (ปรีดี พนมยงค์)	16 ธันวาคม พ.ศ. 2484 - 20 กันยายน พ.ศ. 2488	ได้รับการแต่งตั้งเมื่อวันที่ 16 ธันวาคม พ.ศ. 2484 แทนเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ซึ่งถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2481 ต่อมาเมื่อเจ้าพระยาพิชเยนทรโยธิน ถึงแก่อสัญกรรมในปี พ.ศ. 2485 พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ทรงลาออกจากตำแหน่งเมื่อวันที่ 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2487 และไม่ได้แต่งตั้งผู้ใดเพิ่ม จึงมีนายปรีดี พนมยงค์ เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์แต่ผู้เดียว

รัชกาลที่ 9

ลำดับ	รูป	รายพระนาม/รายนาม	เริ่มวาระ	สิ้นสุดวาระ	หมายเหตุ
		พระสุธรรมวินิจฉัย (ชม วณิกเกียรติ)	9 มิถุนายน พ.ศ. 2489	16 มิถุนายน พ.ศ. 2489	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนเป็นการชั่วคราว
		พระยานลราชสุวัจน์ (ทองดี นลราชสุวัจน์)	9 มิถุนายน พ.ศ. 2489	16 มิถุนายน พ.ศ. 2489	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนเป็นการชั่วคราว
		สงวน จูฑะเตมีย์	9 มิถุนายน พ.ศ. 2489	16 มิถุนายน พ.ศ. 2489	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนเป็นการชั่วคราว
		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรนทร	16 มิถุนายน พ.ศ. 2489	7 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490
		พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา)
		คณะอภิรัฐมนตรี ทำหน้าที่ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์	9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490	23 มกราคม หรือ 23 มีนาคม พ.ศ. 2492	รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490 ได้ให้อำนาจในการจัดตั้ง คณะอภิรัฐมนตรี ประกอบด้วย 1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารังสิตประยูรศักดิ์ กรมพระชัยนาทนเรนทร 2. พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร 3. พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมศักดิ์ 4. พระยามานวราชเสวี (ปลอด วิเชียร ณ สงขลา) 5. หลวงอดุลเดชจรัส (อดุล อดุลเดชจรัส) (บัตร พึ่งพระคุณ) คณะฯ ยุบเลิกไปเมื่อรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2492 มีผลบังคับใช้
		พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรนทร	23 มิถุนายน พ.ศ. 2492	พ.ศ. 2492
4 มิถุนายน พ.ศ. 2493			7 มีนาคม พ.ศ. 2494	ทรงได้รับแต่งตั้งให้เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ สิ้นพระชนม์ขณะดำรงตำแหน่ง
		พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร	12 มีนาคม พ.ศ. 2494	19 ธันวาคม พ.ศ. 2495
		สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินี	22 ตุลาคม พ.ศ. 2499	5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2499	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระผนวช ซึ่งภายหลังได้มีการเฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
		สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี	18 ธันวาคม พ.ศ. 2502	21 ธันวาคม พ.ศ. 2502	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสาธารณรัฐเวียดนาม
8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2503			16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2503	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสาธารณรัฐอินโดนีเซีย
2 มีนาคม พ.ศ. 2503			5 มีนาคม พ.ศ. 2503	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสหภาพพม่า
14 มิถุนายน พ.ศ. 2503			พ.ศ. 2503	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสหรัฐอเมริกา และหลายประเทศในทวีปยุโรป
11 มีนาคม พ.ศ. 2505			22 มีนาคม พ.ศ. 2505	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสาธารณรัฐอิสลามปากีสถาน
20 มิถุนายน พ.ศ. 2505			27 มิถุนายน พ.ศ. 2505	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสหพันธรัฐมาลายา
17 สิงหาคม พ.ศ. 2505			13 กันยายน พ.ศ. 2505	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนนิวซีแลนด์และเครือรัฐออสเตรเลีย
		พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร (ประธานองคมนตรี)	27 พฤษภาคม พ.ศ. 2506	8 มิถุนายน พ.ศ. 2506	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนประเทศญี่ปุ่นและสาธารณรัฐจีน
9 กรกฎาคม พ.ศ. 2506			14 กรกฎาคม พ.ศ. 2506	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสาธารณรัฐฟิลิปปินส์
		สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี	12 กันยายน พ.ศ. 2507	6 ตุลาคม พ.ศ. 2507	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนราชอาณาจักรกรีซ และสาธารณรัฐออสเตรีย
15 กรกฎาคม พ.ศ. 2509			กันยายน พ.ศ. 2509	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสหราชอาณาจักร
23 เมษายน พ.ศ. 2510			30 เมษายน พ.ศ. 2510	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนจักรวรรดิอิหร่าน
6 มิถุนายน พ.ศ. 2510			พ.ศ. 2510	ทรงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ขณะพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาและแคนาดา

รัชกาลที่ 10

ลำดับ	รูป	รายนาม	เริ่มวาระ	สิ้นสุดวาระ	หมายเหตุ
1		เปรม ติณสูลานนท์	13 ตุลาคม 2559	1 ธันวาคม 2559	เป็นผู้สำเร็จราชการแทนเป็นการชั่วคราวโดย รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ระหว่างรอพระมหากษัตริย์ตอบรับคำเชิญเถลิงราชสมบัติกษัตริย์รัชกาลใหม่

อ้างอิง

• รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540
• พระราชบัญญัติธง พุทธศักราช 2522 {ดูมาตรา 43 (1)} เก็บถาวร 2008-02-21 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน