นิราศพระประธม

นิราศพระประธม
กวี :	สุนทรภู่
ประเภท :	กลอนนิราศ
คำประพันธ์ :	กลอนสุภาพ
ความยาว :
สมัย :	รัชกาลที่ 3
ปีที่แต่ง :	พ.ศ. 2385
ชื่ออื่น :
ลิขสิทธิ์ :	กรมศิลปากร

นิราศพระประธม เป็นผลงานกวีนิพนธ์แบบกลอนประพันธ์โดยสุนทรภู่ สันนิษฐานว่าประพันธ์ในสมัยรัชกาลที่ 3 หลังจากลาสิกขาบทแล้วและอยู่ในพระอุปถัมภ์ของสมเด็จเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค์ สุนทรภู่น่าจะเดินทางในช่วงฤดูหนาว ปี พ.ศ. 2385 ด้วยปรากฏในบทนิราศว่าเดินทางไปโดยการพายเรือ ซึ่งควรต้องไปในฤดูน้ำขึ้น

นิราสของสุนทรภู่ผิดกับนิราสของผู้อื่น ทั้งกลอนที่แต่งดีกว่าผู้อื่นโดยมากแลกระบวรความ นิราสของผู้อื่นมักจะกล่าวถึงแต่ชื่อตำบลในระยะทางที่ไป ประกอบกับพรรณาว่าด้วยเรื่องสังวาส แต่นิราสของสุนทรภู่มักเล่าเรื่องราวต่างๆ แลกล่าวถึงประวัติของตนเองไว้ด้วยทุกเรื่อง อาจจะรู้ได้ว่าเรื่องไหนแต่งก่อนแลแต่งทีหลัง แลในเวลาที่แต่งนั้นฐานะของสุนทรภู่เปนอยู่อย่างไร

สุนทรภู่นั้น เดิมเปนมหาดเล็กกรมพระราชวังหลัง เป็นเจ้าบทเจ้ากลอนแลเป็นคนมองมาแต่หนุ่ม เมื่อในรัชกาลที่ ๑ ลงไปเยี่ยมบิดาที่เมืองแกลง ได้แต่งนิราสเรื่องเมืองแกลงเปนนิราสเรื่องแรก ซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้ ต่อมาเมื่อกรมพระราชวังหลังทิวงคต สุนทรภู่ไปเปนมหาดเล็กอยู่กับพระองค์เจ้าปฐมวงศ พระโอรสในกรมพระราชวังหลัง ซึ่งทรงผนวชอยู่วัดระฆังฯ ตามเสด็จพระองค์เจ้าปฐมวงศไปพระพุทธบาท ได้แต่งนิราสพระบาทอิกเรื่อง ๑ ต่อมาถึงรัชกาลที่ ๒ สุนทรภู่เข้าทำราชการ ได้เปนที่ขุนสุนทรโวหารอยู่ในกรมพระอาลักษณ พระบาทสมเด็จฯ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงพระเมตตาชุบเลี้ยงมาตลอดรัชกาล สุนทรภู่ติดรับราชการ จึงหาได้แต่งนิราสเรื่องใดในรัชกาลที่ ๒ ไม่ ถึงรัชกาลที่ ๓ สุนทรภู่มีความผิดถูกถอด ไม่มีที่พึ่งจึงออกบวช เมื่อบวชอยู่นั้นขึ้นไปกรุงศรีอยุธยาครั้งแรก แต่งนิราสภูเขาทองเรื่อง ๑ ต่อมาขึ้นไปกรุงศรีอยุธยาอิกครั้ง ๑ แต่งนิราสวัดเจ้าฟ้า (แต่งเปนสำนวนเณรพัฒน์บุตรที่ไปด้วย) เรื่อง ๑ ได้ยินว่าเมื่อสุนทรภู่บวชอยู่ พระองค์เจ้าลักขณานุคุณ พระเจ้าลูกเธอในพระบาทฯ สมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดทรงสักรวา หาสุนทรภู่ไปบอกสักรวาแต่ยังเปนพระ แล้วทรงพระเมตตาอุดหนุนต่อมา สุนทรภู่ได้แต่งนิราสอิเหนาถวายพระองค์เจ้าลักขณานุคุณเรื่อง ๑ แล้วสึกออกมาเปนข้าอยู่ในกรม แต่อยู่ได้ไม่ช้า พระองค์เจ้าลักขณานุคุณสิ้นพระชนม์ สุนทรภู่สิ้นที่พึ่งตกยากอิกครั้ง ๑ เวลาตกยากครั้งนี้ อาศรัยเพื่อนไปเที่ยวพระแท่นดงรัง จึงแต่งนิราสพระแท่นดงรังเรื่อง ๑ ต่อมากรมหมื่นอับสรสุดาเทพ พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จฯ พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงหนังสือพระอภัยมณีที่สุนทรภู่แต่งไว้โปรด สั่งให้สุนทรภู่แต่งต่อถวายอิก แลทรงเกื้อหนุนสุนทรภู่ต่อมา ในตอนนี้พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อยังดำรงพระยศเปนสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ก็ทรงเกื้อหนุนสุนทรภู่มาด้วยอิกพระองค์ ๑ ในสมัยเมื่อสุนทรภู่ได้พึ่งพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว แลกรมหมื่นอับสรสุดาเทพอยู่นั้นไปนมัสการพระปฐมเจดีย์ จึงแต่งนิราสพระประธม (ที่ถูกควรจะเรียกว่า นิราสพระปฐมเจดีย์) ซึ่งพิมพ์ในสมุดเล่มนี้เรื่อง ๑ ครั้นกรมหมื่นอับสรสุดาเทพสิ้นพระชนม์ สุนทรภู่ได้พึ่งแต่พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวพระองค์เดียว ได้ยินว่าทรงรับไปเลี้ยงไว้ที่พระราชวังเดิม อยู่มามีรับสั่งให้สุนทรภู่ไปหาสิ่งของที่เมืองเพ็ชรบุรี สุนทรภู่จึงแต่งนิราสเมืองเพ็ชรบุรีเรื่อง ๑ เปนนิราสเรื่องที่สุดของสุนทรภู่ เพราะต่อมาอิกไม่ช้า ถึงรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตั้งสุนทรภู่เปนที่พระสุนทรโวหาร เจ้ากรมพระอาลักษณฝ่ายพระบวรราชวัง ได้ความสุขมาจนสิ้นชีพ เมื่อปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๙๘ มีนิราสของสุนทรภู่อิกเรื่อง ๑ คือ นิราสเมืองสุพรรณบุรี สุนทรภู่แต่งเมื่อยังบวชอยู่ แต่งเปนโคลง ๔ เรื่องตำนานนิราสของสุนทรภู่ มีดังกล่าวมา

แหล่งข้อมูลอื่น

• นิราศพระประธม