ทักษิณาวรรต

ทักษิณาวรรต หมายถึงการเวียนขวา, วนรอบไปทางขวา, หรือเดินเลี้ยวขวาไปรอบๆสิ่งๆหนึ่ง กล่าวคือ เป็นการเดินวนไปข้างหน้าในขณะที่แขนขวาหรือร่างกายทางด้านขวาหันเข้าหาจุดศูนย์กลางหรือแกนกลาง จึงเท่ากับเป็นการเวียนตามเข็มนาฬิกา (clockwise) อีกนัยหนึ่งคือ เป็นการเดินเลี้ยวขวาไปตลอดเวลาอย่างเข็มนาฬิกา

คำ "ทักษิณาวรรต" เป็นคำผสมระหว่างคำว่าทักษิณที่หมายความถึงทิศใต้, โดยอ้างถึงการเคลื่อนที่ของดาวในซีกฟ้าใต้ ที่เคลื่อนที่ตามเข็มนาฬิกาเมื่อมองจากผู้สังเกตการณ์บนโลก, รวมกับคำว่าอาวรรต ที่มีความหมายถึงการเวียนเป็นวงกลม เป็นคำว่า "ทักษิณาวรรต", ทักขิณาวัฏ ก็ว่า ใช้ร่วมกับคำกิริยาและการกระทำ ความหมายตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน หมายถึง การเวียนขวา เวียนไปทางขวา

คำทักษิณาวรรต ตรงข้ามกับคำว่า อุตราวรรตหรืออุตราวัฏ คือการเดินเวียนซ้าย, วนเลี้ยวซ้ายไปตลอด, เดินทวนเข็มนาฬิกา (counterclockwise)

คำ "ทักษิณาวรรต" นี้ มักใช้บ่อยในขนบธรรมเนียมประเพณีและคติความเชื่อของผู้ที่นับถือศาสนาพราหมณ์และศาสนาพุทธว่า การเดินทักษิณาวรรต หรือเวียนขวา 3 รอบสิ่งของหรือบุคคลใดก็ตามแต่ ถือเป็นบุญบารมีและสิ่งมงคลชีวิตเป็นอย่างมาก การเวียนขวา 3 รอบตามคติความเชื่อนั้น ชาวอินเดียในสมัยโบราณเชื่อกันว่า ถ้าหากเดินเวียนขวารอบสิ่งของครบทั้ง 3 รอบ จะเท่ากับเดินเวียนรอบพระรัตนตรัยทั้ง 3 คือพระพุทธ พระธรรมและพระสงฆ์ แต่ถ้าหากเดินเวียนรอบบุคคล นอกจากผู้เวียนจะได้รับบุญบารมีและสิ่งมงคลแก่ชีวิตแล้ว ตัวผู้ถูกเวียนก็จะได้ร่วมรับบุญและความเป็นสิริมงคลจากการเดินเวียนขวาเช่นกัน

ต่อมาภายหลังคติความเชื่อแบบทักษิณาวรรตของชาวอินเดียโบราณ ได้แพร่หลายเข้ามาในประเทศไทย ทำให้เกิดการเดินเวียนรอบพุทธศาสนสถานเช่น เจดีย์ พระปรางค์ พระอุโบสถ พระพุทธรูป ฯลฯ แทนการเดินเวียนรอบบุคคลของชาวอินเดีย ซึ่งนอกจากจะหมายความถึงการเวียนเป็นรูปวงกลมทางด้านขวาแล้ว ทักษิณาวรรตยังหมายถึงหอยสังข์ ที่ใช้ในการประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกอีกด้วย