คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดอง

แผนที่โลกบ่งบอกการตั้งคณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดอง จัดแสดงอยู่ ณ พิพิธภัณฑ์ความทรงจำและสิทธิมนุษยชน กรุงซันเตียโก ประเทศชิลี

คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดอง (อังกฤษ: truth and reconciliation commission) หรือ คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริง (อังกฤษ: truth commission) เป็นคณะกรรมการซึ่งรัฐที่ตั้งตัวหลังจากความไม่สงบ สงครามกลางเมือง หรือระบอบเผด็จการ มักตั้งขึ้นให้มีหน้าที่ค้นหาและเปิดเผยการกระทำมิชอบของรัฐบาลในอดีต รวมตลอดถึงของเอกชนด้วยสุดแล้วแต่พฤติการณ์ ด้วยหมายจะให้คลี่คลายความขัดแย้งที่สั่งสมมาแต่อดีตนั้น คณะกรรมการทำนองนี้มีชื่อแตกต่างกันไป คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองที่ประธานาธิบดีเนลสัน แมนเดลา กับอัครมุขนายกเดสมอนด์ ทูตู ตั้งขึ้นหลังจากกระแสถือผิวนั้นมีชื่อและนับถือกันเป็นที่สุดว่าเป็นแม่แบบแห่งคณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริง

บทบาทและอำนาจหน้าที่คณะกรรมการเหล่านั้นย่อมต่างกันไปขึ้นอยู่กับอาณัติที่ได้รับ ซึ่งโดยมากแล้วเป็นอาณัติแผ่นดินให้นำตัวผู้ละเมิดสิทธิมนุษยชนในอดีตมาเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม คณะกรรมการอาจจัดทำรายงานรัฐบาลระบุข้อพิสูจน์หักล้างการแก้ประวัติศาสตร์ที่กระทำขึ้นในระบบก่อการร้ายของรัฐ ตลอดจนข้อพิสูจน์ความผิดอาญาอย่างอื่นและการใช้สิทธิมนุษยชนไปในทางมิชอบ แต่บางทีก็เป็นที่วิพากษ์วิจารณ์กันว่า ยินยอมให้ผู้กระทำความผิดลอยนวล ซ้ำยังสร้างความคุ้มกันให้แก่บรรดาผู้ใช้สิทธิมนุษยชนไปในทางมิชอบ เช่น ในกรณีประเทศอาร์เจนตินาหลังปี 2526 และประเทศชิลีหลังปี 2533 ที่ปล่อยผู้ใช้สิทธิมนุษยชนไปในทางมิชอบไปเสียเพราะคณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงถูกเหล่าผู้มีอำนาจในฝ่ายทหารขู่ว่าจะยึดอำนาจเพื่อต่อต้านประชาธิปไตย ทั้งนี้ เพราะเหล่าทหารที่ยึดอำนาจมักคืนการปกครองให้แก่รัฐบาลพลเรือนโดยแลกกับความคุ้มกันมิให้ต้องถูกลงโทษจากการกระทำทั้งปวงในอดีต มีตัวอย่างในกฎหมาย "ตัดตอน" (Full Stop) ของประเทศอาร์เจนตินาที่ห้ามดำเนินคดีแก่เจ้าพนักงานในคณะทหารผู้ยึดอำนาจการปกครอง อันเป็นความคุ้มกันที่รัฐบาลพลเรือนจัดใส่พานให้ไว้ตามกฎหมาย

ในสังคมที่มีการถ่ายโอนอำนาจ ประเด็นซึ่งยากจะแก้ไขประการหนึ่งในเรื่องบทบาทของคณะกรรมการนั้นอยู่ที่ความสัมพันธ์ระหว่างคณะกรรมการกับการดำเนินคดีอาญา

รายชื่อคณะกรรมการ

เกาหลีใต้

• คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดอง ตั้งขึ้นเมื่อปี 2548 ให้สืบสวนข้อเท็จจริงในช่วงที่ญี่ปุ่นปกครองเกาหลีใต้

แคนาดา

• คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองในโรงเรียนกินนอนของชาวอินเดียน (Indian Residential Schools Truth and Reconciliation Commission) ตั้งขึ้นเมื่อปี 2554 ให้สืบสวนการใช้สิทธิมนุษยชนไปในทางมิชอบซึ่งเกิดขึ้นในระบบโรงเรียนกินนอนของชาวอินเดียน

ชิลี

• คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองแห่งชาติ (National Truth and Reconciliation Commission) ตั้งขึ้นเมื่อปี 2534 ให้สืบสวนการตายและการสาบสูญของบุคคลอันเนื่องมาจากเหตุผลทางการเมืองโดยเฉพาะ ซึ่งเกิดขึ้นในระหว่างการปกครองของเอากุสโต ปีโนเชต (Augusto Pinochet)
• คณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยการจำคุกและทรมานทางการเมือง (National Commission on Political Imprisonment and Torture) ตั้งขึ้นเมื่อปี 2543 ให้สืบสวนกรณีเดียวกันนั้น

ศรีลังกา

• คณะกรรมการว่าด้วยบทเรียนซึ่งได้รับและการปรองดอง (Lessons Learnt and Reconciliation Commission) ประธานาธิบดีมหินทะ ราชปักษา ตั้งขึ้นเมื่อเดือนพฤษภาคม 2553 ให้สืบสวนข้อเท็จจริงเกี่ยวกับสงครามกลางเมืองซึ่งเกิดขึ้นเป็นเวลายี่สิบหกปีต่อเนื่องกันมาตั้งแต่ปี 2526

สหรัฐอเมริกา

• คณะกรรมการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดองกรณีกรีนสโบโร (Greensboro Truth and Reconciliation Commission) หรือ จีทีอาร์ซี (GTRC) ตั้งขึ้นเมื่อปี 2548 ให้สืบสวนการสังหารหมู่ที่กรีนสโบโรในปลายปี 2522

อาร์เจนตินา

• คณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยการสาบสูญของบุคคล (National Commission on the Disappearance of Persons) ตั้งขึ้นปี 2526 ให้สืบสวนข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนในคราวสงครามลามก (Dirty War)

ดูเพิ่ม

• การปรองดองกับอดีต (Vergangenheitsbewältigung), นโยบายของประเทศเยอรมนีซึ่งเทียบเคียงได้กับการตรวจสอบและค้นหาความจริงเพื่อการปรองดอง
• ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยนผ่าน (transitional justice)