การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่น

การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่น 日本国有鉄道
พื้นที่บริการ	ญี่ปุ่น
ปีดำเนินการ	ค.ศ. 1949–1987
ก่อนหน้า	การรถไฟแห่งรัฐบาลญี่ปุ่น
ถัดไป	กลุ่มบริษัทรถไฟญี่ปุ่น
ขนาดราง	1067มม, 1435มม
ความยาว	19,639 กม (1987)
สำนักงาน	โตเกียว

การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่น (ญี่ปุ่น: 日本国有鉄道; โรมาจิ: Japanese National Railways) เป็นรัฐวิสาหกิจของญี่ปุ่นในอดีต ก่อตั้งเมื่อ 1 มิถุนายน ค.ศ. 1949 เพื่อดำเนินงานรถไฟของรัฐและกิจการที่เกี่ยวข้อง ซึ่งเดิมดำเนินงานโดยกรมรถไฟ กระทรวงคมนาคม

31 มีนาคม ค.ศ. 1987 ซึ่งคือหนึ่งวันก่อนการแบ่งส่วนองค์กรและแปรรูปเป็นบริษัทเอกชน การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นมีเส้นทางรถไฟรวมระยะทางทั้งสิ้น 19,639 กิโลเมตร รวมทั้งรถไฟชิงกันเซ็งและรถไฟสายปกติ โดยมีการดำเนินงานผ่านสำนักงานบริหารรถไฟ 30 แห่งและสำนักงานใหญ่ นอกจากนี้ยังประกอบกิจการที่เกี่ยวข้องกับการเดินเรือ (ระยะทางเส้นทางเดินเรือ 132 กิโลเมตร) และกิจการรถยนต์ (รถโดยสาร) ซึ่งมีเส้นทางรวม 11,739 กิโลเมตรอีกด้วย

ประวัติ

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง บรรดากิจการรถไฟของรัฐซึ่งอยู่ใน "บัญชีพิเศษการรถไฟแห่งประเทศ" (国有鉄道事業特別会計) เผชิญกับปัญหาเงินเฟ้อ อีกทั้งยังเป็นแหล่งจ้างงานสำหรับทหารที่ปลดประจำการและผู้ที่อพยพกลับจากต่างประเทศ ส่งผลให้บัญชีพิเศษกิจการรถไฟของรัฐในปีงบประมาณ 1948 ภายใต้การกำกับของกระทรวงคมนาคม ขาดทุนถึงสามแสนล้านเยน และสภาพการเงินทรุดหนักอย่างรุนแรง

ส่วนราชการสู่รัฐวิสาหกิจ

ท่ามกลางสถานการณ์ทางสังคมที่มีการนัดหยุดงานและข้อพิพาทแรงงานบ่อยครั้ง พลเอกดักลาส แมคอาเธอร์ ผู้บัญชาการสูงสุดกองทัพสัมพันธมิตร มีหนังสือแนะนำให้จัดตั้ง Public Corporation ที่มีระบบรายรับ-รายจ่ายเป็นของตนเอง โดยให้โอนบุคลากรในหน่วยงานภาครัฐ เช่น กิจการที่รัฐผูกขาดหรือการรถไฟ ไปเป็นพนักงานที่ไม่ใช่ข้าราชการ เพื่อให้มีสิทธิแรงงานที่ผ่อนปรนมากกว่าข้าราชการ และส่งเสริมการบริหารจัดการที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ต่อมาในปี 1948 ก็มีการตราพระราชบัญญัติการรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่น กฎหมายดังกล่าวซึ่งกำหนดให้จัดตั้งนิติบุคคลใหม่โดยรัฐบาลเป็นผู้ถือหุ้น เพื่อรับช่วงกิจการรถไฟของรัฐ เดิมทีการรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นมีกำหนดก่อตั้งในวันที่ 1 เมษายน 1949 (โชวะศกปีที่ 24) แต่เนื่องจากการเตรียมงานของกรมรถไฟ กระทรวงคมนาคมล่าช้า จึงเลื่อนมาเป็นวันที่ 1 มิถุนายนของปีเดียวกัน

การจัดตั้งการรถไฟในครั้งนั้นไม่ได้รับความสนใจมากนัก เนื่องจากเป็นเพียงการเปลี่ยนแปรสภาพจากส่วนราชการสู่การเป็นรัฐวิสาหกิจเท่านั้น ภายหลังการรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นก่อตั้งได้หนึ่งเดือน ก็มีการประกาศปรับลดจำนวนพนักงานถึง 95,000 คน การปรับลดพนักงานครั้งนี้ถูกมองว่าเป็นชนวนให้เกิด "สามคดีปริศนาครั้งใหญ่ของการรถไฟ" (国鉄三大ミステリー事件) ซึ่งสร้างความสั่นคลอนอย่างหนัก

การปรับปรุงคุณภาพครั้งใหญ่

“โคดามะ” รถด่วนพิเศษพลังงานไฟฟ้าขบวนแรก

ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง อุบัติเหตุรถไฟเกิดขึ้นอยู่บ่อยครั้ง ซึ่งมีสาเหตุมาจากการออกแบบรถไฟและสิ่งอำนวยความสะดวกในช่วงสงครามที่ไม่มีคุณภาพ การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นจึงทำการฟื้นฟูขีดความสามารถในการขนส่งให้กลับมาเทียบเท่ากับก่อนสงครามได้สำเร็จ จากนั้นก็ได้เริ่มดำเนินการตาม "แผนพัฒนาระยะห้าปี ฉบับที่หนึ่ง" ตั้งแต่ปี 1957 โดยมีเป้าหมายเพื่อปรับปรุงสิ่งอำนวยความสะดวกที่เสื่อมสภาพทั่วประเทศ เพิ่มขีดความสามารถในการขนส่ง และปรับเปลี่ยนระบบขับเคลื่อนให้ทันสมัย ต่อมาในปี 1958 การรถไฟเปิดตัวรถด่วนพิเศษ “โคดามะ” ซึ่งเป็นรถด่วนพิเศษพลังงานไฟฟ้าขบวนแรกของญี่ปุ่น

โทไกโดชิงกันเซ็ง เส้นทางรถไฟความเร็วสูงสายแรก

ต่อมาในปี 1961 "แผนพัฒนาระยะห้าปี ฉบับที่สอง" ได้เริ่มต้นขึ้น และมีการเพิ่มงบลงทุนขึ้นเป็น 200,000 ล้านเยน นอกจากนี้ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการขนส่งบนเส้นทางสายสำคัญคือสายหลักโทไกโด ก็มีการเริ่มก่อสร้างโทไกโดชิงกันเซ็ง ตั้งแต่ปี 1959 และสามารถเปิดให้บริการในปี 1964 ก่อนการแข่งขัน โตเกียวโอลิมปิก 1964 ซึ่งได้กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความสำเร็จของการรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นในยุคนั้น

แปรสภาพเป็น JR Group

การขยายเส้นทางอย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้ในปี 1985 (โชวะศกปีที่ 60) การรถไฟแห่งประเทศญี่ปุ่นมียอดขาดทุนสะสมสูงถึง 8.8 ล้านล้านเยน (36,600 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) และมียอดหนี้สูงถึง 18.24 ล้านล้านเยน (76,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ) ด้วยเหตุนี้ในปี 1987 รัฐสภาจึงตรากฎหมายให้แบ่งการรถไฟญี่ปุ่นออกเป็นบริษัทย่อยหลายแห่งตามแต่ละภูมิภาค มีชื่อรวมเรียกว่า กลุ่มบริษัทรถไฟญี่ปุ่น (JR Group)