เสด็จประพาสต้น (หนังสือ)

เสด็จประพาสต้น พระนิพนธ์ใน สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ หนึ่งในผู้ตามเสด็จเมื่อ พ.ศ. 2447 โดยพระนิพนธ์ในรูปแบบ จดหมายจำนวน 8 ฉบับถึง นายประดิษฐ์ ซึ่งนายประดิษฐ์ก็คือ เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) พระสหายสนิทของพระองค์ส่วนพระองค์ใช้พระนามแฝงว่า นายทรงอานุภาพ หุ้มแพร โดยคราวเสด็จประพาสครั้งที่ 1 เมื่อ ร.ศ.123 (พ.ศ. 2447) รัชกาลที่ 5 ได้เสด็จเยี่ยมบ้านเกิดของท่านเจ้าพระยายมราชที่จ.สุพรรณบุรีและพระราชทานชื่อเล่นให้บ้านหลังนี้ว่า สุขุมาราม ซึ่งในภายหลังรัชกาลที่ 6 ได้พระราชทานชื่อใหม่ให้บ้านหลังนี้ว่า บ้านยะมะรัชโช หลังจากสมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพพระนิพนธ์เสร็จก็โปรดให้ตีพิมพ์และต่อมาได้มีการตีพิมพ์มาอย่างต่อเนื่องจนถึงทุกวันนี้

ส่วนในการเสด็จประพาสต้นครั้งที่ 2 เมื่อ พ.ศ. 2449 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชนิพนธ์ด้วยพระองค์เองในชื่อว่า การเสด็จประพาสต้นครั้งที่ ๒ โดยโปรดเกล้าฯ ให้ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้านิภานภดล กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี ราชเลขานุการิณีซึ่งได้ตามเสด็จในคราวนั้นเป็นผู้จดบันทึกและในเวลาต่อมาได้มีการนำพระราชนิพนธ์เล่มนี้มาตีพิมพ์จัดจำหน่ายจนถึงทุกวันนี้