สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาเดชาดิศร
ไฟล์:สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร
ประสูติ11 พฤษภาคม พ.ศ. 2336
สิ้นพระชนม์4 กันยายน พ.ศ. 2402 (66 ปี)
ราชสกุลเดชาติวงศ์
ราชวงศ์จักรี
พระบิดาพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
พระมารดาเจ้าจอมมารดานิ่ม ในรัชกาลที่ 2

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร มีพระนามเดิม หม่อมเจ้ามั่ง พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

พระประวัติ[แก้]

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร ประสูติเมื่อวันเสาร์ ขึ้น 2 ค่ำ เดือน 7 ปีฉลู ตรงกับวันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2336 เวลา 5 ทุ่มเศษ เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 15 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (ขณะดำรงพระอิสริยยศเป็นเจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร) กับเจ้าจอมมารดานิ่ม[1]

ในรัชกาลที่ 2 พ.ศ. 2356 ทรงได้รับสถาปนาเป็น พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเดชอดิศร[2]

ในรัชกาลที่ 3 เมื่อเดือน 6 แรม 11 ค่ำ ปีมะโรง จัตวาศก จ.ศ. 1194 ตรงกับวันศุกร์ที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2375 เลื่อนเป็นกรมขุนเดชอดิศร[3]

ในรัชกาลที่ 4 เมื่อวันจันทร์ เดือน 9 แรม 13 ค่ำ ปีกุน ตรีศก จ.ศ. 1213 ตรงกับวันที่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2394 เลื่อนเป็น กรมสมเด็จพระเดชาดิศร เทพยนิกรปิยานุรักษ์ บวรศักดิพิเศษ บรมเชษฐวราธิวงศ พงศานุพงศประดิษฐา สุนทรปรีชานุภาพ ศุภกาพยปฏิภาณ สุตไพศาลอรรถธรรมศาสตร ธรรมิกนารถบพิตร[4] เจ้ากรมเป็นพระยา[1]

พระองค์สิ้นพระชนม์ลงในสมัยรัชกาลที่ 4 เมื่อวันจันทร์ ขึ้น 8 ค่ำ เดือน 10 ปีมะแม ตรงกับวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2402 พระชันษา 67 ปี พระราชทานเพลิง ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง วันที่ 9 เมษายน พ.ศ. 2403[1] ทรงเป็นต้นราชสกุล เดชาติวงษ์[5]

พระกรณียกิจ[แก้]

พระองค์ทรงกำกับกรมพระอาลักษณ์ (กรมที่เกี่ยวกับการหนังสือ) ตั้งแต่ในรัชกาลที่ 2 จนตลอดพระชนมายุ ต่อมา สมัยรัชกาลที่ 3 โปรดเกล้าให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร รวบรวมโคลงโลกนิติ ซึ่งปราชญ์อินเดียแต่งไว้แต่โบราณ มาชำระแก้ไขใหม่เพื่อจารึกลงในแผ่นดินไว้ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร นับเป็นงานชิ้นเอกของท่าน นอกจากนี้ยังทรงนิพนธ์โคลงนิราศเสด็จไปทัพเมืองเวียงจันทน์ และคำฉันท์กล่อมพระโอรส ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 4 พระองค์ได้กำกับกรมนา

พระโอรส-ธิดา[แก้]

  1. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านฤมลมณีรัตน นามเดิม หม่อมเจ้าหญิงนฤมล เดชาติวงศ์ (สิ้นพระชนม์ปีใดไม่ปรากฏ แต่ทราบว่าสิ้นพระชนม์เมื่อมีพระชันษา 54 ปี)
  2. หม่อมเจ้าพันแสง เดชาติวงศ์
  3. หม่อมเจ้าสำลี เดชาติวงศ์ (ประสูติ พ.ศ. 2368 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 18 มกราคม พ.ศ. 2431 พระราชทานเพลิง ณ วัดระฆังโฆสิตาราม)
  4. หม่อมเจ้าสวัสดิ์ เดชาติวงศ์ (ประสูติ พ.ศ. 2370 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2434) มีหม่อมคือ หม่อมเป้า เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา ธิดาเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) มีธิดา คือ
    1. หม่อมราชวงศ์โฉมฉิน เดชาติวงศ์
  5. หม่อมเจ้าวิไลย เดชาติวงศ์ (ประสูติ พ.ศ. 2370 สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2431 พระราชทานเพลิง ณ วัดจักรวรรดิราชาวาส)
  6. หม่อมเจ้าจิต เดชาติวงศ์
  7. หม่อมเจ้าวงกต เดชาติวงศ์
  8. หม่อมเจ้าอัน เดชาติวงศ์
  9. หม่อมเจ้าหญิงไม่ปรากฏพระนาม (พระราชทานเพลิง ณ วัดสระเกศ เมื่อวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2382)

พระนิพนธ์[แก้]

  • ในสมัยรัชกาลที่3
  • โคลงโลกนิติ ( ปี 2374-2378 )
  • โคลงภาพต่างภาษา ( ปี 2374-2378 )
  • โคลงนิราศเสด็จไปทัพเวียงจันทน์ ( ปี 2370 )
  • ในสมัยรัชกาลที่4
  • ประกาศพระราชพิธีสารท ฉบับร่ายยาวและร่ายดั้น
  • ร่ายยาวประกาศพระราชพิธีพืชมงคลแลจรดพระนังคัลใหม่
  • ร่ายยาวประกาศพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน
  • ฉันท์สังเวยพระมหาเศวตรฉัตร
  • (ฉันท์กล่อมมงคลคเชนทรชำนิเผือกพราย

ฉันท์บทนี้รวมพิมพ์ในหนังสือ ชุมนุมฉันท์ดุษฎีสังเวย เล่ม1)

  • ฉันท์ดุษฎีสังเวยพระพุทธบุษยรัตน์
  • คำฤษฎี

พระอิสริยยศ[แก้]

ธรรมเนียมพระยศของ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร
การทูลใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตนข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับพ่ะย่ะค่ะ/เพคะ
  • หม่อมเจ้ามั่ง (11 พฤษภาคม พ.ศ. 2336 - พ.ศ. 2349)
  • พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้ามั่ง (พ.ศ. 2349 - 7 กันยายน พ.ศ. 2352)
  • พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ามั่ง (7 กันยายน พ.ศ. 2352 - พ.ศ. 2356)
  • พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นเดชอดิศร (พ.ศ. 2356 - 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367)
  • พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นเดชอดิศร (21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 - 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2375)
  • พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร (25 พฤษภาคม พ.ศ. 2375 - 2 เมษายน พ.ศ. 2394)
  • พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร (2 เมษายน พ.ศ. 2394 - 25 สิงหาคม พ.ศ. 2394)
  • พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมสมเด็จพระเดชาดิศร (25 สิงหาคม พ.ศ. 2394 - 4 กันยายน พ.ศ. 2402)
  • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมสมเด็จพระเดชาดิศร (พระนามหลังการสิ้นพระชนม์)
  • สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร (พระนามหลังการสิ้นพระชนม์สถาปนาในรัชกาลที่ 6)

พงศาวลี[แก้]

อ้างอิง[แก้]

เชิงอรรถ
  1. 1.0 1.1 1.2 ราชสกุลวงศ์, หน้า 23
  2. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒ : ๒๙. เรื่องตั้งกรม
  3. พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๓ : ๗๑. กรมพระราชวังบวรสถานมงคลทรงประชวรสวรรคต
  4. พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๔ : ๑๒. ตั้งกรมเจ้านาย
  5. "ประกาศพระราชทานนามสกุล ครั้งที่ ๑๖" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 31 (0 ง): 232. 3 พฤษภาคม 2457. สืบค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2561. {{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= (help)
บรรณานุกรม
  • ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา (พ.ศ. 2459). "พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2561. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help)
  • ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา (พ.ศ. 2481). "พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่-๓". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 15 สิงหาคม พ.ศ. 2561. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help) [ที่ระลึก ในงานพระราชทานเพลิงศพ ท่านผู้หญิงวงษานุประพัทธ์ (ตาด สนิทวงศ์ ณอยุธยา)]
  • ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา (พ.ศ. 2477). "พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๔". ห้องสมุดดิจิทัลวชิรญาณ. สืบค้นเมื่อ 15 สิงหาคม พ.ศ. 2561. {{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน: |accessdate= และ |date= (help) [ที่ระลึก ในงานพระราชทานเพลิงศพ คุณหญิงธรรมสารเนติ (อบ บุนนาค)]
  • ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
  • ศุภวัฒย์ เกษมศรี, พลตรี หม่อมราชวงศ์, และรัชนี ทรัพย์วิจิตร. พระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้าในพระราชวงศ์จักรี. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2549. 360 หน้า. ISBN 974-221-818-8
  • สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. พิมพ์ครั้งที่ 14, กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 57. ISBN 978-974-417-594-6