มูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือ

พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง โปรดเกล้าฯ ให้ทายาทเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์สุดท้ายและเจ้านายฝ่ายเหนือเข้าทูลละอองธุลีพระบาท ณ คุ้มวงษ์ตะวัน อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ พ.ศ. 2501

มูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือ เป็นมูลนิธิในประเทศไทย ที่ได้รับอนุญาตให้จดทะเบียนจัดตั้งเป็นมูลนิธิ ลำดับที่ ชม 4 ก่อตั้งขึ้นวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2535 เกิดจากพระราชดำรัสใน พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระราชทาน พลตรี เจ้าราชบุตร (วงศ์ตวัน ณ เชียงใหม่) กลุ่มเจ้านายฝ่ายเหนือ และทายาท ให้รวมกลุ่มกันรักษาความดีไว้ในฐานะทายาทผู้ครองนคร โดยมีพระราชดำริให้มีการอนุรักษ์ฟื้นฟูและเผยแพร่ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมโบราณของฝ่ายเหนือ

ประวัติ

เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จเยือนเชียงใหม่เป็นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2501 ทรงเล็งเห็นประวัติศาสตร์ที่ร้อยเรียงความสัมพันธ์ระหว่างสยามกับล้านนา จึงได้มีพระราชกระแสรับสั่ง ให้ พลตรี เจ้าราชบุตร (วงศ์ตวัน ณ เชียงใหม่) รวมกลุ่มเจ้านายฝ่ายเหนือและทายาททั้งหมดเข้าเฝ้าในเวลาพระกระยาหารกลางวัน ณ คุ้มวงศ์ตะวัน อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ และทรงรับสั่งว่า

ถึงแม้บ้านเมืองจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรให้สามัคคีกัน ให้รวมกลุ่มกันรักษาความดีไว้ ในฐานะทายาทผู้ครองนคร

— พระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ณ คุ้มวงษ์ตะวัน พ.ศ. 2501

ในครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้มีพระราชดำริให้มีการอนุรักษ์ฟื้นฟูและเผยแพร่ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมโบราณของฝ่ายเหนือ และเป็นจุดเริ่มต้นของการก่อตั้ง "มูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือ" ในเวลาต่อมา โดยได้ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2535 มีทุนเริ่มแรกเป็นเงินสด จำนวน 900,000 บาท และมีสำนักงานตั้งอยู่ที่สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่ ชั้น 4 อาคารอำนวยการ ศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ โดยมีวัตถุประสงค์ของมูลนิธิ ดังนี้

• เพื่อส่งเสริมอนุรักษ์วัฒนธรรม ประเพณีพื้นเมืองโบราณของฝ่ายเหนือ
• เพื่อส่งเสริมและสนับสนุนการบูรณะซ่อมแซมโบราณสถาน และโบราณวัตถุของฝ่ายเหนือ
• เพื่อส่งเสริมการศึกษา วิจัย และเผยแพร่ขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมพื้นเมืองโบราณของฝ่ายเหนือ

คณะกรรมการมูลนิธิ

ในตอนแรกนั้นทางมูลนิธิจะให้เจ้านายฝ่ายเหนือชั้นผู้ใหญ่ดำรงตำแหน่งประธานกรรมการ แต่ทางเจ้านายฝ่ายเหนือต้องการให้มูลนิธิอยู่ในความดูแลของข้าราชการ จึงได้ให้นายชนะศักดิ์ ยุวบูรณ์ ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ในสมัยนั้นดำรงตำแหน่งประธานกรรมการดำเนินงาน และหลังจากนั้นมูลนิธิฯ ก็มีผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ในแต่ละสมัยดำรงตำแหน่งประธานสืบต่อกันมา รายนามคณะกรรมการผู้ก่อตั้งมูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือมีสองพระองค์เท่านั้นที่อยู่ในครอบครัวประธานเจ้านายฝ่ายเหนือและในราชกิจจานุเบกษาใช้คำนำหน้าชื่อว่า "เจ้า"

1. เจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง
2. คุณหญิงเจ้าระวีพันธุ์ สุจริตกุล (ณ เชียงใหม่)

บุคคลนอกเหนือจากนี้ที่ได้รับแต่งตั้งเป็นกรรมการดำเนินงานมูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือทั้งในอดีตและปัจจุบันจะไม่มีคำนำหน้าชื่อว่า "เจ้า" เพราะว่าไม่ใช่ครอบครัวของประธานเจ้านายฝ่ายเหนือ (สมาชิกครอบครัวทายาทบุตรหลานเหลนสืบต่อจากเจ้าผู้ครองนครพระองค์สุดท้ายของ จังหวัดลำปาง จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดลำพูน)

ในปัจจุบันคณะกรรมการมูลนิธินวราชดำริอนุรักษ์ฝ่ายเหนือส่วนมากจะไม่ใช่บุตรหลานเหลนในเจ้าผู้ครองนครพระองค์สุดท้าย (ครอบครัวประธานเจ้านายฝ่ายเหนือ) และไม่ใช่สายตรงจากเจ้าผู้ครองนครพระองค์สุดท้าย (บุตรหลานเหลนในเจ้าผู้ครองนครพระองค์สุดท้ายกับชายาพระองค์แรกของ จังหวัดลำปาง จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดลำพูน) ในส่วนของรองประธานมูลนิธิในปัจจุบันก็ไม่ใช่สายของประธานเจ้านายฝ่ายเหนือและไม่ใช่ผู้สืบสกุลลำดับแรกในสามราชตระกูล (ณ ลำปาง ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน) ของทั้งสามจังหวัดซึ่งครอบครัวของประธานเจ้านายฝ่ายเหนือในปัจจุบันคือ:

• ประธานเจ้านายฝ่ายเหนือของจังหวัดเชียงใหม่คือ ครอบครัวทายาทสืบไปในพลตรีเจ้าราชบุตร (เจ้าวงศ์ตวัน ณ เชียงใหม่ ท.จ.ว.) เช่น คุณหญิงเจ้าพงศ์แก้ว ณ ลำพูน ท.จ. (ณ เชียงใหม่), คุณหญิงเจ้าระวีพันธุ์ สุจริตกุล (ณ เชียงใหม่), เจ้าศักดิ์ขจร ณ ลำพูน (ณ เชียงใหม่), พลตรีเจ้าราชบุตรวงศ์ตวัน ณ เชียงใหม่พระองค์เป็นโอรสในชายา (ภริยาเอกองค์แรกที่มียศเป็น ”ชายา” หรือ “แม่เจ้า”) ของพลตรีเจ้าแก้วนวรัฐเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่พระองค์สุดท้าย
• ประธานเจ้านายฝ่ายเหนือของจังหวัดลำปางคือ ครอบครัวทายาทบุตรหลานเหลนสืบไปในพันเอกพระเพชรคีรีศรีราชสงคราม (เจ้าแก้วเมืองไท ณ ลำปาง ท.จ.) เช่น เจ้าญาณรังษี ณ ลำปาง, เจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง (ไม่มีทายาท) พันเอกพระเพชรคีรีศรีราชสงคราม (เจ้าแก้วเมืองไท ณ ลำปาง ท.จ.) เป็นโอรสในพลตำรวจตรีเจ้าราชวงศ์ (แก้วปราบเมรุ ณ ลำปาง) ตามลำดับในเจ้าขันห้าของราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์พระองค์คือเจ้าผู้ครองนครลำปางพระองค์สุดท้าย และเป็นผู้ก่อตั้งกองบัญชาการตำรวจภูธรภาค 5 รวมถึงเป็นผู้บัญชาการตำรวจภูธรภาค 5 พระองค์แรกในภาคเหนือ
• ประธานเจ้านายฝ่ายเหนือของจังหวัดลำพูนคือ ครอบครัวทายาทสืบไปในเจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน (โอรสองค์โตในเจ้าหลวงจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูนพระองค์สุดท้าย) กับหม่อมเจ้าจิตรจง ณ ลำพูน (จักรพันธุ์) เช่น พล.อ.ต.เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน, เจ้าวันทนีย์ ณ ลำพูน

ชุดแรก

คณะกรรมการมูลนิธิฯ ชุดแรก ประกอบด้วย

• ท่านผู้หญิง ฉัตรสุดา วงศ์ทองศรี องค์ประธานที่ปรึกษา
• นายชนะศักดิ์ ยุวบูรณ์ ประธานกรรมการ
• คุณหญิง เจ้าระวีพันธุ์ สุจริตกุล รองประธานกรรมการ
• นายชวพงษ์ วัฒนสินธุ์ กรรมการ
• นายสิทธิพร เกียรติศิริโรจน์ กรรมการ
• นายธวัชวงศ์ ณ เชียงใหม่ กรรมการ
• คุณ เจ้าดารารัตน์ ณ ลำพูน กรรมการ
• เจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง กรรมการ
• นายสมพงษ์ ณ เชียงใหม่ กรรมการ
• คุณหญิง เจ้าวิจันทรา บุนนาค กรรมการ
• เจ้าวรจักร ณ เชียงตุง กรรมการ
• นางโสภา เมืองกระจ่าง กรรมการ
• นางแจ่มจิตต์ เลาหวัฒน์ กรรมการ
• นายชุมพร แสงมณี กรรมการ
• นางชวนชื่น ณ ลำปาง กรรมการและเหรัญญิก
• นายบัญญัติ อินทรธนู กรรมการและเลขานุการ

กิจกรรมของมูลนิธิ

ดำเนินงานอนุรักษ์ฟื้นฟู ส่งเสริมการศึกษา วิจัย และเผยแพร่ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมโบราณของฝ่ายเหนือ รวมทั้ง สนับสนุนการซ่อมแซมโบราณสถานและโบราณวัตถุ เช่น

• จัดพิธีบายศรีทูลพระขวัญ ทูลเกล้าถวายการรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์ ตลอดจนพระราชอาคันตุกะ ซึ่งสืบทอดมาตั้งแต่ครั้งแรกในปี พ.ศ. 2501 จนถึงปี พ.ศ. 2547
• จัดพิธีสักการะกู่เจ้าหลวงเชียงใหม่ ณ วัดสวนดอก อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นประจำทุกปี
• จัดทำเอกสารเผยแพร่พระราชกรณียกิจที่เกี่ยวข้องกับฝ่ายเหนือ เช่น หนังสือ “เจ้าพ่อหลวง” ซึ่งรวบรวมภาพพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่เสด็จเยือนนครเชียงใหม่ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2501–2544
• จัดทำโครงการป้ายโบราณสถานและสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ในนครเชียงใหม่ เพื่อแสดงความจงรักภักดีและน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมเป็นพระราชกุศล รวมถึงเพื่อส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ในนครเชียงใหม่ให้แก่ประชาชนและเยาวชน โดยได้สร้างป้ายโบราณสถานจำนวน 72 แห่ง ในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงมีพระชนมพรรษาครบ 6 รอบ 72 พรรษา ในปี พ.ศ. 2542
• จัดทำหนังสือ “ขัตติยานีศรีล้านนา” เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในโอกาสที่ทรงมีพระชนมพรรษา ครบ 6 รอบ 72 พรรษา ในปี พ.ศ. 2547
• จัดนิทรรศการเกี่ยวกับพระราชประวัติและการเสด็จเยือนเชียงใหม่ เพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในโอกาสที่ครองสิริราชสมบัติครบ 60 ปี ในปี พ.ศ. 2549 ณ หอศิลปวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่
• จัดนิทรรศการเฉลิมพระเกียรติเรื่องบายศรีทูลพระขวัญ และจัดทำหนังสือ “บายศรีทูลพระขวัญ” ในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงมีพระชนมพรรษาครบ 80 พรรษา ในปี พ.ศ. 2550 ณ หอศิลปวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่ โดยเป็นนิทรรศการที่จัดแสดงถาวร