พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ
พระวรวงศ์เธอ ชั้น 1 พระองค์เจ้าชั้นตรี
ประสูติ	พ.ศ. 2361
สิ้นพระชนม์	9 ตุลาคม พ.ศ. 2428
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นณรงค์หริรักษ์

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ (พ.ศ. 2361 — 9 ตุลาคม พ.ศ. 2428) มีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าดิศ เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นณรงค์หริรักษ์ เป็นผู้ปั้นหล่อพระสยามเทวาธิราช และพระบรมรูปรัชกาลที่ 1 - 4 ที่ประดิษฐานอยู่ในปราสาทพระเทพบิดร

ผลงานที่สำคัญ

เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชดำริสร้างรูปเทพยดาที่ศักดิ์สิทธิ์คอยอภิบาลรักษาสยามประเทศให้รอดพ้นภยันตรายต่าง ๆ และเป็นที่เคารพสักการะของชนชาวสยาม จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ ซึ่งเป็นช่างเอกในสมัยนั้นปั้นหล่อขึ้น ถวายพระนามว่าพระสยามเทวาธิราช ประดิษฐาน ณ พระที่นั่งทรงธรรมในหมู่พระมหามณเฑียร ในพระอภิเนาว์นิเวศน์

ในตอนต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้พระองค์เจ้าประดิษฐ์วรการ ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมช่างสิบหมู่ โดยมีผลงานสำคัญคือเป็นช่างปั้นหล่อ พระบรมรูปรัชกาลที่ 1 - 3 ส่วนพระบรมรูปรัชกาลที่ 4 นั้น มีแบบมาแต่ครั้งรัชกาลที่ 4 อยู่แล้ว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ช่างปั้น คือ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ แก้ไขส่วนบกพร่อง แล้วหล่อในบริเวณวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ตามความตอนหนึ่งในหนังสือ 'ความทรงจำ' พระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ตอนที่ 4 เรื่องเริ่มรัชกาลที่ 5 พ.ศ. 2412 – 2413 ว่า

.....พระบรมรูป ๔ พระองค์นั้นโปรดฯ ให้พระองค์เจ้าประดิษฐ์วรการอธิบดีกรมช่างสิบหมู่ และเป็นช่างอย่างดีในพระองค์เองด้วย เป็นผู้อำนวยการเมื่อปั้นหุ่นนั้นรู้พระลักษณะแน่ชัดแต่ขนาดพระองค์ว่าสูงเท่าใด เพราะมีพระพุทธรูปฉลองพระองค์อยู่เป็นหลัก แต่ส่วนพระรูปโฉมนั้นนอกจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งมีพระบรมรูปปั้นอยู่แล้ว ต้องอาศัยไต่ถามผู้ที่เคยได้เห็นพระองค์ให้บอกพระลักษณะและคอยติให้ช่างแก้ไขไปแต่แรกจนแล้ว ก็ในเวลานั้นผู้ที่เคยเห็นพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวยังมีอยู่มาก แต่ผู้เคยเห็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก หาได้แต่ ๔ คน คือ พระองค์เจ้าหญิงปุก พระราชธิดาในรัชกาลที่ ๒ พระองค์ ๑ , สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) วัดระฆัง องค์ ๑ , เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (บุญศรี) คน ๑ , กับเจ้าพระยาธรรมาฯ (ลมั่ง สนธิรัตน) คน ๑ ปั้นพระบรมรูปสำเร็จได้หล่อเมื่อเดือนอ้าย ปีมะแม พ.ศ. ๒๔๑๔ แล้วโปรดฯ ให้ประดิษฐานไว้ที่ในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในชั้นแรก.....

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หล่อจากสำริด โดยสั่งทำจากประเทศฝรั่งเศส และให้ย้ายพระบรมรูปทั้ง 5 รัชกาลมาประดิษฐานในปราสาทพระเทพบิดร และโปรดเกล้าฯให้มีการถวายสักการะเป็นประจำทุกปี

นอกจากนี้พระองค์เจ้าประดิษฐวรการยังเป็นผู้ออกแบบ "พระพุทธนฤมลธรรโมภาส" ซึ่งเป็นพระประธานภายในพระอุโบสถของวัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร อีกด้วย

พระองค์เจ้าประดิษฐวรการเริ่มประชวรมาตั้งแต่วันที่ 19 – 20 สิงหาคม พ.ศ. 2427 หมอวินิจฉัยว่าเป็นพระโรคคันธสูตปลายปัตฆาฏ อาการทรุดลงจนสิ้นพระชนม์ในวันที่ 9 ตุลาคม พ.ศ. 2428 สิริพระชันษา 68 ปี วันต่อมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ เสด็จแทนพระองค์ไปพระราชทานน้ำสรงพระศพ แล้วเจ้าพนักงานเชิญพระศพลงพระโกศลังกา ตั้งบนแว่นฟ้า 2 ชั้น พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมทุกคืนจนกว่าจะพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2417 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)

พงศาวลี

พงศาวลีของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ
16. พระยาราชนิกูล (ทองคำ)               8. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก                       4. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                             9. พระอัครชายา (หยก)                       2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นณรงค์หริรักษ์                                   5. เจ้าจอมมารดาปาน ในรัชกาลที่ 1                             1. พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานกรม

• ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ความทรงจำ. [ม.ป.ท.] : [ม.ป.พ.], พ.ศ. ๒๔๑๒-๒๔๑๓.