ค้างคาวแม่ไก่ป่าฝน

ค้างคาวแม่ไก่ป่าฝน
สถานะการอนุรักษ์
	; ใกล้ถูกคุกคาม (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Mammalia
อันดับ:	Chiroptera
วงศ์:	Pteropodidae
สกุล:	Pteropus
สปีชีส์:	P. vampyrus
ชื่อทวินาม
	Pteropus vampyrus; (Linnaeus, 1758)
	แผนที่แสดงการกระจายพันธุ์
ชื่อพ้อง
	Pteropus caninus Blumenbach, 1797; Pteropus celaeno Hermann, 1804; Pteropus edulis É. Geoffroy, 1810; Pteropus funereus Temminck, 1837; Pteropus javanicus Desmarest, 1820; Pteropus kalou É. Geoffroy, 1810; Pteropus kelaarti Gray, 1870 [skull, not skin]; Pteropus kopangi Kuroda, 1933; Pteropus lanensis Mearns, 1905; Pteropus malaccensis K. Andersen, 1908; Pteropus natunae K. Andersen, 1908; Pteropus nudus Hermann, 1804; Pteropus phaiops Gray, 1870 [not Temminck, 1825]; Pteropus pluton Temminck, 1853; Pteropus pteronotus Dobson, 1878; Pteropus sumatrensis Ludeking, 1862;

ค้างคาวแม่ไก่ป่าฝน (อังกฤษ: Large flying fox, Greater flying fox, Malayan flying fox, Malaysian flying fox, Large fruit bat) เป็นค้างคาว ชนิดที่ใหญ่ที่สุดในโลก ^[2]มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pteropus vampyrus อยู่ในวงศ์ Pteropodidae หรือค้างคาวผลไม้

เป็นค้างคาวขนาดใหญ่ มีหัวคล้ายหมาจิ้งจอก มีดวงตาโต จมูกและใบหูเล็ก ขนสีน้ำตาลแกมแดง และมีเล็บที่แหลมคมสามารถเกาะกิ่งไม้ได้ โดยจะใช้เล็บของนิ้วที่ 2 ที่เหมือนตะขอเป็นหลักในการป่ายปีนและเคลื่อนไหว มีฟันทั้งหมด 36 ซี่ ที่เขียนเป็นสูตรได้ว่า ${\tfrac {2.2.1.1}{2.3.2.3}}$ ^[2] มีปีกสีดำสนิท บินได้เร็วและไกลเหมือนนก เมื่อกางปีกแล้วจะกว้างประมาณ 3 ฟุต หรืออาจยาวได้ถึง 2 เมตร น้ำหนักเต็มที่ 1 กิโลกรัม

เป็นค้างคาวกินผลไม้เป็นหลัก จึงจัดเป็นศัตรูของชาวสวนผลไม้อย่างหนึ่ง บางครั้งจะกินผลไม้แล้วจะปัสสาวะรดใส่ด้วย ซึ่งจะส่งผลต่อการเจริญเติบโตของต้นไม้ จะกินอาหารคิดเป็นน้ำหนักเกือบ 2 เท่าของน้ำหนักตัว นอกจากแล้วยังกินน้ำหวานหรือน้ำต้อยรวมถึงเกสรของดอกไม้ด้วย จึงมีประโยชน์ในการช่วยผสมเกสรของพืช จะออกหากินตั้งแต่เวลาพลบค่ำจนถึงรุ่งสาง ค้นหาอาหารด้วยการใช้จมูกสูดกลิ่นและดวงตาที่กลมโตสอดส่อง อาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูง นอนหลับพักผ่อนในเวลากลางวัน โดยห้อยหัวทิ้งลำตัวลงมา โดยใช้ขาหลังเกาะเกี่ยวกับกิ่งไม้ และใช้ปีกห่อหุ้มตัวเอง ทั้งนี้ความสูงและเส้นผ่าศูนย์กลางของต้นไม้ก็เป็นตัวกำหนดความปลอดภัยของค้าวคาวด้วย โดยปกติแล้วแต่ละตัวจะมีอาณาเขตเป็นของตัวเอง โดยจะมีระยะเว้นห่างกันประมาณ 1 ฟุต และหลบแสงแดด ค้างคาวตัวเมียออกลูกครั้งละ 1 ตัว ฤดูกาลผสมพันธุ์เริ่มตั้งแต่เดือนสิงหาคมถึงพฤศจิกายน อาจผสมพันธุ์ได้ทั้งปีและครั้งหรือปีละ 2 ครั้ง ตัวผู้จะเริ่มเข้ามาใกล้ตัวเมียและขับไล่ตัวผู้ตัวอื่น ๆ ออกไป อาจมีการต่อสู้กันบ้างเล็กน้อย การผสมพันธุ์จะทำกันวันละหลายครั้งและอาจติดต่อกันหลายวัน โดยตัวผู้ใช้ลิ้นเลียอวัยวะสืบพันธุ์และตามลำตัวของตัวเมียเพื่อกระตุ้น ซึ่งตัวเมียอาจมีการขัดขืน ต่อสู้ หรือบินหนีบ้าง เมื่อออกหากินจะบินเรียงตัวกันเป็นแถว ความยาวอาจยาวได้นับกิโลเมตร ขณะบินจะไม่มีเสียง^[3] มีอาณาเขตในการบินหากินตั้งแต่ 15–50 กิโลเมตร เป็นค้างคาวที่บินได้ช้าแต่มีความมั่นคง มีเสียงร้องที่มีความถี่ประมาณ 4–6 กิโลเฮิรตซ์ ใช้ในการสื่อสาร การหาอาหาร การประกาศอาณาเขต รวมถึงการปฏิสัมพันธ์กับค้างคาวตัวอื่นรวมถึงลูกตัวเองด้วย ค้างคาวแม่ไก่ป่าฝนมีระยะเวลาตั้งท้องราว 4–5 เดือน ลูกค้างคาวจะเกิดราว ๆ ช่วงต้นปี ลูกเล็กจะเกาะตัวแม่ค้างคาวตลอดแม้ขณะบินออกหากิน เมื่อยังเล็กหัวจะยังตั้งตรง แต่เมื่อเติบใหญ่ขึ้นด้วยสรีระทำให้ต้องห้อยหัวลงมากินนมแม่จากหน้าอก หย่านมเมื่ออายุได้ราว 2 เดือน ซึ่งตัวจะมีขนาดใหญ่จนแม่ค้างคาวไม่สามารถรับน้ำหนักไหว แม่ค้างคาวจะให้ลูกของตัวเองเกาะกับกิ่งไม้เองรวมกับลูกค้างคาวตัวอื่น ๆ และป้อนนมให้ก่อนจะบินออกไปหากิน^[4]

พบกระจายพันธุ์อยู่ทั่วไปในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จนถึงตองงาและวานูอาตู มักพบในป่าดิบชื้นโดยเฉพาะพื้นที่ ๆ ใกล้ชายฝั่งทะเล หรือพื้น ๆ ที่มีอาหารอุดมสมบูรณ์ ซึ่งบางครั้งยังพบในพื้นที่ ๆ ใกล้กับชุมชนของมนุษย์ด้วย^[5]

ถือเป็นค้างคาวแม่ไก่ 1 ใน 3 ชนิดที่พบได้ในประเทศไทย^[6] และเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2546^[7] โดยในประเทศไทย สถานที่ ๆ เป็นแหล่งท่องเที่ยวและสามารถพบเห็นค้างคาวแม่ไก่ป่าฝนได้มาก คือ วัดโพธิ์บางคล้า โบราณสถานทางศาสนาในเขตอำเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา โดยค้างคาวที่นี่มีอาณาเขตหากินไกลไปจนถึงชายแดนประเทศกัมพูชา ^[8] โดยค้างคาวฝูงนี้เชื่อว่าอาศัยอยู่ที่วัดแห่งนี้ตั้งแต่ก่อสร้างเมื่อกว่า 200 ปีก่อนแล้ว โดยชาวบ้านที่นี่ในสมัยอดีตนิยมที่จะตีและจับค้างคาวแม่ไก่ป่าฝนมารับประทานกัน แต่ทว่าได้รับการบิณฑบาตจากอดีตเจ้าอาวาส ปัจจุบันจึงเป็นสัตว์ที่ชาวบ้านให้ความเมตตา และรับเลี้ยงดูในตัวที่อ่อนแอหรือแก่ชราที่ตกลงมาจากต้นไม้^[4]

ค้างคาวแม่ไก่ป่าฝน มีรายงานเป็นพาหะนำโรคร้ายสู่มนุษย์ คือ ไข้สมองอักเสบ จากเชื้อไวรัสนิปาห์ด้วยการกินผลไม้หรือปัสสาวะรด จากนั้นอาจติดไปสู่มนุษย์โดยตรงหรือผ่านสัตว์อย่างอื่น เช่น หมู ซึ่งในประเทศบังกลาเทศและมาเลเซียมีรายงานผู้เสียชีวิตมาแล้ว แม้ในส่วนของประเทศไทยจะยังไม่มีรายงานของผู้เสียชีวิต แต่ก็อยู่ในส่วนของการเฝ้าระวัง ^[4]